موحد: مولانا امر به مدارا می‌کند، همان‌گونه که پیامبر اکرم (ص) مأمور به مدارا بودند

به مناسبت روز بزرگداشت مولانا، گزیده ای از سخنان دکتر محمد علی موحد، محقق عرفان و مولوی پژوه برجسته را که در سخنرانی ای با عنوان «مولانا و پیام صلح و دوستی» ایراد شده است، به انتخاب خبرآنلاین می خوانید.

«ما چگونه می‌توانیم متون اسلاف خود را چراغ راه آینده قرار دهیم؟ بازخوانی متون گذشته باید با نگرش نو صورت بگیرد و باید توجه نسل جدید پژوهشگران ما در بازخوانی متون گذشته از نظر تطبیق آن‌ها با معیارهای نقد معاصر باشد. متاسفانه همه بازخوانی‌های متون کهن که در پایان‌نامه‌ها و کتاب‌هایی که تاکنون به تالیف در آمده‌اند، از جمله مثنوی معنوی، کلیله و دمنه، تاریخ بیهقی و غیره در فضای قصه‌ها، کاربرد تمثیلات، استعارات و مسایلی از این دست محصور بودند.

مولانا تنها در شاعرانگی خلاصه نمی‌شود. این شاعر فراتر از شعر، چیزهایی دارد که می‌تواند برای زندگی امروز ارمغان‌های بسیاری داشته باشد. اگر در گذشته در بررسی آثار وی به موشکافی معانی لغات غریبه، مآخذ حکایت‌ها و بیان اشارات مثنوی به آیات و احادیث توجه می‌شد؛ امروزه باید در شاخصه‌های مهم عرفان مولانا، تاملاتی صورت بگیرد.

به عنوان نمونه، امروزه در مولانا پژوهی باید به مسایل و سوالاتی از این قبیل پاسخ داده شود که جایگاه مولانا در عرفان ایران کجاست؟ چه می گوید؟ چه محلی دارد؟ و بطور کلی، کاربرد پیام او از دید وجود انسان معاصر مورد توجه پژوهشگران جوان قرار بگیرد.

پیام مولانا، پیام صلح و دوستی بود و ما باید با به کارگیری آن در دنیای امروز این پیام را عملی کنیم. در آیات قرآن هم بسیار به این موضوع اشاره شده و بزرگترین معجزه پیامبر این بود که عرب و فارس را یکی کرد و پس از مدتی، آن‌ها در دیگ اسلام ذوب شدند و فرهنگ اسلامی درخشانی را بوجود آوردند.

در دنیای امروز، زبان نقش بسیار مهمی دارد و این همان چیزی است که با عنوان ادبیات از آن یاد می شود. این که در دنیای امروز با چه ادبیاتی با دنیا سخن بگوییم و طرز لحن ما چگونه باشد، بسیار مهم و اساسی است و این همان پیام مولانا به نرمش و مدارا است که در سراسر اشعارش به چشم می خورد و باید این پیام را کاربردی کرد.

ایران ما به خاطر موقعیت حساس و مهمی که در منطقه دارد، همواره مورد توجه قدرت‌های جهان بوده است. ای کاش روزگاری می‌رسید که در آرامش سپری می‌شد. از یاد نبریم اگر ما دست از خرس بازداریم‌، خرس دست از ما برنمی‌دارد. ما باید سعی کنیم با هوشمندی کارمان را در این همه جنگ و خشونت پیش ببریم.

مولانا امر به مدارا می‌کند؛ همان‌گونه که پیامبر اکرم (ص) مأمور به مدارا بودند. حافظ به استناد آموزه‌های قرآن کریم می‌گوید، با دشمنان مروت و با دوستان مدارا کن. همه معجزه پیامبر بزرگ اسلام نیز برآمده از مداراست و با همین رویکرد است که اعراب و ایرانیان و بسیاری دیگر از ملل جهان به اسلام روی می‌آورند و در آن ذوب می‌شوند و فرهنگ بزرگ و درخشان اسلام شکل می‌گیرد. مولانا ترک خشونت است، دوری از کینه‌دوزی و عداوت است و همچنین مدارا و نرمش است.

به داستان حضرت موسی (ع) در سوره طه‌ نگاه کنیم. خداوند در قرآن کریم دستور کار را به موسی و هارون چنین می‌فرماید که با فرعون به نرمی سخن بگویید‌؛ فرعونی که دعوی خدایی کرده است. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید، با آرامش با فرعون حرف بزن و بر مدارا و نفی خشونت تأکید می‌شود، اما متأسفانه امروز به آتش افروختن در افغانستان‌، عراق‌، سوریه و شمال آفریقا نگاه کنید. چه وضعی درست کرده‌اند و چه آتشی برپا شده که معلوم نیست کی خاموش می‌شود. مولانا براساس این آیه از قرآن کریم بر دو نکته دست می‌گذارد؛ نخست این‌که پیامبر در خودش نمی‌بیند به تنهایی نزد فرعون برود و هارون را همراه می‌خواهد. اما در دنیای امروز می‌بینیم هرچیز براساس انحصارطلبی است. ما هرچیز را به تمامی در اختیار می‌خواهیم و خوش داریم به نام ما تمام شود؛ در حالی‌که موسی پیامبر خدا در انجام مأموریتش به تنهایی پیش نمی‌رود و خودش را به معاونت کس دیگری نیاز می‌بیند. موسی می‌گوید، هارون زبان‌آورتر از من است. دیگر آن‌که مولانا با استناد به این داستان قرآن تأکید دارد که مشی مدارا بسیار مهم است و نشان می‌دهد که زبان و سخن در گسترش مدارا مهم است. آن‌چه امروز ما از آن به عنوان ادبیات یاد می‌کنیم و همچنین لحنی که برای ادبیاتی به کار گرفته می‌شود، بسیار بسیار مهم است.

دو نوع نرمش داریم؛ یکی نرمشی که فاسد است و دیگری نرمشی که مصلح است. نرمش فاسد آن است که بخواهی بدون رعایت صداقت در کارت و با چرب‌زبانی و تحسین‌های بی‌جا کسی را گول بزنی. نرمش دیگر مصلحانه است. مولانا می‌گوید به کسی که یک عمر گِل خورده است، باید قند داد تا طعم آن را بفهمد و آرام آرام به قند روی می‌آورد و این نرمش مصلحانه است.»

/6262