فرقه های صوفی شمال عراق و  تحولات اخیر

شمال عراق یکی از مراکز مهم فرقه های شگفتی از صوفیه و غیره است که قرنهاست در این نواحی سکونت دارند و هر بار در تحولات مهم سیاسی اسم و رسمی از آنان به میان می آید. به تازگی کتابی در باره شهر موصل و فرقه ها و طریقت های مذهبی آن نواحی انتشار یافته که ارزش مرور کردن دارد.

اگر در قرون گذشته و دور، مانند قرنهای ششم تا نهم و دهم هجری، ایران مرکزی برای تصوف بود، و بعدها به خاطر مبارزات صفویه با آنان بساطشان از ایران برچیده شد، عراق به خصوص شمال آن از دیرزمان تا امروز همچنان یکی از پایگاه های اصلی تصوف به شمار می آید. این وضعیت در آناتولی هم برقرار بوده و هست و همچنان گروه های بزرگی مانند نقشبندیه، بکتاشیه و قادریه جزو متنفذترین گروه های صوفی این مناطق هستند. اصولا درآمیختگی گروه های شگفت در این ناحیه که باید فرقه های غالی علی اللهی و علوی و ایزدی و غیره را هم در شمار آنها آورد پدیده ای تاریخی است که دایما در درون خود متحول می شده و تا به امروز این وضعیت ادامه یافته است.
جالب است بدانیم که بنا به آنچه شهرت دارد خود آتاتورک علوی بوده و فکر کنم درست است. اخیرا دوستی هم گفت که اردوغان نقشبندی است. جالب است توجه داشته باشیم که وجود این فرقه های عجیب و شگفت در این منطقه یکی از دشواری های اصلی داعش است، ضمن آن که گروه قابل توجهی از نقبشندی ها (شاید به خاطر ارتباط با حزب بعث و مخالفت با دولت مالکی) به داعش پیوستند (هرچند با حفظ هویت و موضع انتقادی به خصوص تخریب اماکن متبرکه) اما غالب این فرقه ها برای داعش یک معضل هستند. زیرا علاوه بر آن که داعش بیشتر اینها را بی دین می داند، به دلیل سلفی بودن، با تصوف مشکل دیرین و جدی دارد و با تمام مظاهر آن درگیر است.
قادری ها از جمله کسانی هستند که برابر داعش موضع گرفتند هرچند معلوم نیست همه آنان چنین باشند. آقای قره داغی که خود از این جماعت است و در قطر و گفته می شود جانشین قرضاوی است، یکبار موضعگیری کرد اما نمی دانم چه اندازه جدی است.
اخیرا دوست عزیز دانشمند جناب سید علی موجانی دو مقاله مفصل در باره وضعیت نقشبندیه در عراق و ارتباط آنان با داعش نوشتند و ایمیل کردند که جالب بود. امیدوارم این بحث را دنبال کنند.
در یکی از سایت ها عراق هم مقاله مفصلی با عنوان صوفیة العراق بود که یک گزارش مروری در باره تک تک این فرقه ها تا وضعیت فعلی داده بود که هرچند علمی و دقیق نبود اما به هر حال اطلاعاتی در اختیار می گذاشت.

 

رسول جعفریان

در میان کتابهایی که اخیرا برای کتابخانه تاریخ خریدیم کتابی با عنوان «الاثر الاجتماعی و السیاسی للطرق و فرق الصوفیه فی ولایة الموصل فی القرن التاس عشر» (1800 ـ 1899) به عنوان رساله کارشناسی ارشد دانشجویی با عنوان شعبان عبدالله سعید چاپ شده که می تواند به شناخت وضعیت این فرقه ها کمک کند.
این اثر که در سال 2012 در بغداد چاپ شده به رغم آن که 236 صفحه است اما چنان حروف آن ریز است که اگر به صورت عادی و عربی چاپ می شد می باید پانصد صفحه می شد.
از اوائل کتاب تا حدود هفتاد صفحه بحث های مقدماتی در باره تعریف منطقه موصل، ادیان موجود کهن در آن نواحی، اصل تصوف و تعریف آن است. پس از آن در مبحث دوم به سراغ دلایل انتشار تصوف در موصل رفته و آنگاه طرق مختلف صوفی و فرقه های غالی آن منطقه را مورد بحث قرار داده است.
طریقت های قادری، نقشبندی، و رفاعی سه گروه اصلی هستند. پس از آن از طریقت حیدری و سهروردی و غلاتی مانند صارولیه، باجوان، کاکائیه، اهل حق، علی اللهی و قلندی سخن گفته است. در فصلی دیگر از تأثیرات اجتماعی این گروه ها در موصل سخن گفته و سپس به ارتباط آنها با مراکز عبادی مانند مسجد و نیز نظامات آموزشی آنان پرداخته است.
بحثی در باره نقش علمای نقشبندی در علوم دینی دارد و همین طور در فصلی دیگر به تأثیر آنان در سیاست پرداخته و ارتباط نقشبندی ها و قادری ها را با ایزدی ها مورد بحث قرار داده است. در یک مورد بحثی هم در باره فعالیت نظامی عثمانی ها علیه شهر سنجار و یزیدی ها دارد که باید جالب توجه باشد. در این بخش به حمله عمر پاشا به این شهر پرداخته که به قصد مسلمان کردن یزیدی ها صورت گرفته است.
به هر روی بحث در باره فعالیت فرقه های صوفی و دیگر فرقه های نامتعارف این منطقه بحثی جذاب است که به خصوص در شرایط فعلی می تواند به شناخت بهتر مواضع سیاسی اینها با داعش کمک کند.

 

نمونه ای از تبلیغات فرقه ای نقشبندیه در عرا ق جدید در مبارزه با دولت مرکزی

رسول جعفریان

 

رسول جعفریان

برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل‌ رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید.
کد خبر 378223

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
3 + 0 =

نظرات

  • نظرات منتشر شده: 14
  • نظرات در صف انتشار: 0
  • نظرات غیرقابل انتشار: 0
  • بی نام IR ۰۸:۳۲ - ۱۳۹۳/۰۷/۰۸
    3 4
    چگونه اين كتابها به دستتان ميرسد؟
  • امیر ادیب زاده A1 ۱۰:۰۶ - ۱۳۹۳/۰۷/۰۸
    24 39
    با سلام خدمت آقای دکتر متاسفانه برخی از این فرقه ها در ایران فعالیت زیادی دارند و هوادارانی هم دارند که پر طرفدار ترین آنها فرقه قادریه است.البته شاید اهل حق و گنابادی ها زیادتر باشند اما تعداد قادری ها هم زیاد است . ایکاش در مجال و فرصتی مفصل راجع به این فرقه ها و ایرادات اعتقادی آنها هم اطلاع رسانی مینمودید. متشکر
    • حسین A1 ۱۰:۱۸ - ۱۳۹۳/۰۷/۱۰
      14 10
      حضرت استاد مگر کسی از اعتقادات دراویش خبر دارد که بخواهد ایرادات آن را بگوید مگر درویشی فقه و اصول است که در آن کسی اعتقاد به چیزی داشته باشد یک نکته بگویم برای روشن شدن ذهن شما در درویشی چیزی بنام اعتقاد وجود ندارد اعتقاد پذیرفتن درک دیگران از موضوعی است که شخص معتقد به درک آن موضوع نرسیده باشد در درویشی هرچیزی را باید خود تجربه کنی و بفهمی حتی والاترین مفاهیم را
  • بی نام A1 ۱۰:۳۶ - ۱۳۹۳/۰۷/۰۸
    6 3
    با سلام نکته اي که "اردوغان نقشبندی است" به نظر ميرسد نکته بسيار جالب و دقيقي باشد که با توجه به ديدگاه هاي وي در سالهاي اخير، ميتواند به نتايجي نيز منجر شود پيشنهاد ميشود خود آقاي جعفريان که در دانشگاه هم هستند به جاي اينکه در مقابل پيشنهاد موضوعات از سوي دانشجويان نقش تأييدي داشته باشند متوقع است که خود ايشان دست بکار شوند و موضوعاتي که به نظرشان ميرسد با مقتضيات زمان سازگار است و نياز اجتماعي است به دانشچوياني که دربدر دنبال موضوع هستند پيشنهاد نمايند ... براي نمونه بحث نقشبندي بودن اردوغان که تقريبا موضوع جديدي است و يا بکتاشي و علوي بودن آتاتورک که بارها اشاره شده است اگر کاري جدي و اساسي مثل رساله دکتري بشود، ميتواند نگاه ما در تحليل انديشه و اقدامات کساني مانند آتاتورک تغيير دهد.
  • منصور A1 ۱۲:۵۲ - ۱۳۹۳/۰۷/۰۸
    14 44
    اجمالا می توان گفت صفوبه ی آغازین هم از صوفیهای غالی بودند که باکمک تعدادی طوایف غالی تر آناطولی امپراتوری صفوی را بنیان گزاردند و ضمن ایجاد مزاحمت شدید برای امپراتوری عثمانی و در جهت منافع دول اروپایی طی حدود 230 سال آرام ارام پیرو اخباریون شیعی شدند و سرانجام با هجوم محمود افغان در کمال ذلت سقوط کرد.
    • بی نام A1 ۰۵:۵۰ - ۱۳۹۳/۰۷/۰۹
      42 5
      محمود افغان عددي نبود وقتي مشکلات و اختلافات درون کشور باعث ضعف بنيه دفاعي کشور گردد فشل طبيعي است هر جريان ديگري ميتواند موج سواري نمايد محمود افغان فقط موج سواري نمود ... چيزي که در اين تحليلها به شدت فراموش ميشود سوء استفاده تمام عيار عثماني ها از سال 1136 تا 1142 که کمتر درباره کارهايي که آنها در اين دوره انجام دادند شده است براي نمونه نقشه هاي عثماني در اين دوره بايد ديده شود تا سلطانيه و همدان و لرستان همه جز خاک عثماني تلقي شده است کتاب سجل عثماني ديده شود حاکماني که از سوي عثمانيان براي شهرهاي ايران تعيين شده است کمتر از آنها سخن گفته شده است جا دارد دانشجويي هفت سال حضور عثمانيان در ايران و اقدامات آنان را تحليل نمايد آرشيو عثماني در استانبول مملو از اسناد اين دوره تاريک است يآ حق
    • بی نام IR ۱۰:۵۷ - ۱۳۹۳/۰۷/۰۹
      51 20
      تو انگار یه رگه هایی از داعشیت درت هست... همچین با بغض در مورد صفویه صحبت می کنی انگار با تو جنگ داشتند!
    • فرهاد US ۱۴:۳۴ - ۱۳۹۳/۰۷/۱۰
      34 6
      اگر شما واقعا ایرانی باشید و اینطور سنگ حکومت متوحش و نسل کش عثمانی رو به سینه بزنید باعث ننگ است. ا شاه اسماعیل و شاه عباس کبیر خدمات بسیاری به منافع ملی ایران و حفظ اتحاد و تمامیت ارضی ایران و مقابله با عثمانی های متجاوز داشتند. میهن پرستی انها زبانزد است. درود بر شاه عباس کبیر. / آقای جعفریان چاپ کنید لطفا.
  • بی نام A1 ۲۰:۳۷ - ۱۳۹۳/۰۷/۰۸
    24 1
    یه خبرآنلاین بود کامنت هارو سانسور نمیکرد اونم شد
  • رضا IR ۰۵:۵۱ - ۱۳۹۳/۰۷/۰۹
    38 8
    طوری مقاله رو نوشتی انگار اونا کافر بودند و داعش خوب کاری کرد اونارو قتل عام کرد و به زن و بچه اشون تجاوز کرد، هر کسی دین و مسلکی دارد و قابل احترام، شما بی زحمت جنایات داعش رو رسواکنید
  • بی نام RO ۱۵:۳۴ - ۱۳۹۳/۰۷/۱۰
    4 0
    گرایش تصوف در دوران شاه عباس ضربه سهمگینی دید ودر اواخر دوره صفوی با تقویت شیعه فقاهتی جایگاه خود را در ایران از دست داد .پژوهشگر تاریخ
  • منصور A1 ۱۳:۵۸ - ۱۳۹۳/۰۷/۱۲
    1 3
    محمد امین ریاحی پزوهشگر ایرانی معتقد است صفویان از کردان یزیدی هستند که در ناحیه ی سنجار موصل اقامت داشته واز آنجا به آذربایجان کوچ کرده اند...{ص 191 شاه اسماعیل اول از دکتر منوچهر پارسا دوست شرکت انتشار چ سوم1387}
  • علی IR ۱۵:۲۵ - ۱۳۹۴/۰۲/۲۱
    0 0
    باید گفته شود که نقشبندیه عراق، هیچگونه ارتباطی با طریقت سالکان نقشبندیه نداشته و ندارد و کاملاً جدا از هم هستند و این از نظر مشایخ عظام عرفا مردود است.... علی هستم محقق در زمینه عرفان
  • محسن A1 ۰۸:۲۴ - ۱۳۹۴/۱۲/۰۸
    0 0
    خوب این خدمات جدا و رفتارش با خاندان پهلوی هم جدا.