۰ نفر
۲۵ شهریور ۱۳۹۳ - ۱۰:۵۹

گری لوییس*

بنا به پیش‎بینی‎های تغییرات اقلیمی، خاورمیانه آینده‎ای گرم‎تر و خشک‎تر خواهد داشت.

ایران در قلب خاورمیانه قرار دارد. نزدیک به 80 درصد مساحت ایران خشک یا نیمه‎خشک است. مشکل کم‎آبی بسیار شدید است. ولی مشکل عظیم دیگری پیش روی محیط زیست ایران است که اغلب نادیده گرفته می‎شود: بیابان‎زایی.

از آن جا که علت اصلی این مشکل اقدامات انسانی است، می‎توان آن را برطرف کرد. این عقیده، دست کم، الهام‎بخش افراد متعهدی شده است که (به ویژه در دهه‎ گذشته) مشغول واکنش به آن بوده‎اند.

چالش بیابان‎زایی به راستی در کمین ماست. به قول برخی "زلزله‎ی خاموش قرن" است.

در بسیاری از بخش‎های ایران بیابان‎زایی هنگامی رخ می‎دهد که چوپانان می‎گذارند گله‎ های بز و گوسفندشان بیش از اندازه چرا کنند. گاهی هم به خاطر استفاده‎ روستاییان از بوته‎ها به عنوان هیزم رخ می‎دهد.
بنا به آمار رسمی ایران در سند "ارزشیابی پتانسیل بیابان‎ها"، میزان بیابان‎زایی ایران نسبت به سایر کشورهای خشک و نیمه‎خشک "زیاد" است.

ولی چاره‎هایی وجود دارد که در حال اجرا شدن است.

برای سبز کردن دوباره‎ دشت‎های بیابانی، در‌ اصل باید گیاهان بیشتری کاشته شود. این کار آغازگر برگشت همه چیز می‌شود. برای داشتن فضای سبز بیشتر، باید این منطقه‎ها را بوته‎کاری کرد. ولی برای این که دوباره چرای بیش از اندازه یا کاربری سوختی به وجود نیاید، مشارکت اجتماع در حفظ فضای سبز جدید لازم است.

در ایران این فرایند را در عمل دیده‎ام. اجرای آن موفق بوده است و در آسیب‎پذیرترین بخش‎های کشور در حال تکرار است.
هم‌اکنون، موفق‎ترین نمونه‎ سبز کردن دوباره‎ بیابان‎های ایران، با حسن تعبیر، "پروژه‎ کربن" (یا به طور رسمی پروژه‎ی ترسیب کربن) نامیده می‎شود. در‌واقع یک اقدام توسعه‎ اجتماعی-زیست‎محیطی است که برنامه‎ توسعه‎ ملل متحد از آن پشتیبانی می‎کند. این پروژه را به این دلیل کربن نامیده‎اند که یکی از اثرات جانبی آن توانایی جذب و ترسیب دی‎اکسید کربن در فضاهای سبز ایجاد شده است.
به هر روی، سازمان ملل متحد از سال 1368 پشتیبان تلاش‎ها برای معکوس نمودن بیابان‎زایی بوده است. در آن سال، کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان، سازمان جنگل‎ها مراتع و آبخیزداری، و صندوق جهانی توسعه‎ی کشاورزی در بیرجند در استان خراسان جنوبی پروژه‎ی احیای مراتع و درآمدزایی پناهندگان را آغاز کردند. پروژه شش سال ادامه داشت و با جنگل کاری بیش از 24 هزار هکتار زمین با بیابان‎زایی و نابودی منابع طبیعی مبارزه کرد.

ده سال پیش، برنامه‎ توسعه‎ ملل متحد پروژه‎ ترسیب کربن را در همان استانِ خراسان جنوبی آغاز کرد. تاکنون 30 هزارهکتار دیگر از زمین‎های بی‎آب به فضای سبز بدل شده است.

جمهوری اسلامی ایران، با درک مزایای بالقوه‌ اجتماعی و اقتصادی سبز کردن بیابان‎ها، به شراکت با برنامه توسعه‎ ملل متحد پرداخت تا در سال‎های 1391و 1392این پروژه در شش استان دیگر (البرز، بوشهر، تهران، سمنان، کرمان و مرکزی) اجرا شود.
به تازگی، در 12 شهریور 1393، برنامه‎ توسعه‎ ملل متحد و سازمان جنگل‎ها مراتع و آبخیزداری قراردادی را امضا کردند که پروژه را به 10 استان دیگر نیز گسترش می‎دهد (آذربایجان غربی، اصفهان، ایلام، خراسان رضوی، خراسان شمالی، سیستان و بلوچستان، فارس، قم، گلستان و یزد).

برنامه‎های بیشتری نیز وجود دارد. در کل، پس از اجرا، این اقدام‎ها بیش از نیمی از استان‎های ایران (18 استان خشک) را در بر خواهد گرفت.

فرایند سبز کردن دوباره بسیار ساده است. کار با یک قرارداد کلی میان مسئولان و جامعه محلی آغاز می‌شود. سرمایه‎ اولیه از بودجه‎ پروژه گرفته می‎شود (از دولت و برنامه‎ توسعه ملل متحد) و با کمک‎های غیر نقدی دولت پشتیبانی می‎شود. اگر درختان و بوته‎ها با یاری جامعه محلی کاشته شود، نشان داده شده است که هزینه‎ درخت‎کاری یک پنجم اجرا توسط پیمانکاران خصوصی خواهد بود. افزون بر این، عنصر بسیار مهم مشارکت و مالکیت اجتماعی نیز برآورده می‎شود. بدین ترتیب، به جای پروژه‎ "آن‎‎ها"، پروژه‎ "ما" می‎شود.

بوته‎ها در گلخانه رشد داده می‎شوند. نهال‎ها تا هنگامی که آماده‎ کاشت در فضای باز شوند، در قلمستان می‎مانند. سپس نهال‎های جوان را در گودال‎هایی می‎کارند که مردم محلی کنده‎اند. در سال نخست، آبدهی آن‎ها باید پنج برابر باشد. پس از آن، نهال‎ها به بوته‎زاری یک تا دو متری تبدیل می‎شوند.

هنگامی که صدها هزار نهال در مساحتی به بزرگی هزارها هکتار رشد کند، زیست‎کره‎ کوچکی ساخته می‎شود که گیاهان و جانواران دیگر می‎توانند به آن برگردند. زیست‎کره‎ تازه سبز شده از چند راه به ثبات معاش مردم می‎انجامد.

نخست این که گیاهانِ این اقلیم کوچک توانایی حفظ رطوبت زمین را افزایش می‎دهند. این توانایی به نوبه‎ خود باعث افزایش گیاهان می‎شود. هنگامی که درختان کوچک دانه‎افشانی می‎کند، تراکم فضای سبز بیشتر می‎شود. کشاورزان می‎توانند دام خود را برای خوردن برگِ بوته‎ها بیاورند و آسیبی به خود گیاه نرسانند. ظرفیت برد یا گنجایش زیست‎بومی زمین در کل افزایش می‎یابد. و مردم می‎توانند محصولات درختان و بوته‎ها (مانند صمغ یا میوه) را به فروشند.

پروژه‎ کربن مشکل کاربری سوختی را با اهدای اجاق‎های ساده‎ نفتی به ساکنان منطقه برطرف کرده است و نفت اجاق‎ها را تأمین می‎کند.

ولی سود واقعی از دیدگاه پایدارسازی این است که اجتماع‎ها (که روزی با چرای بیش از اندازه و "تاراج" هیزم، سرچشمه‎ مشکل بودند) حس مالکیت عمیقی پیدا می‎کنند و پاسدار زمین می‎شوند.
در استان مرکزی دو پروژه‎ی احیای محیط زیست در جریان است.

از سال 1392، کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امورپناهندگان، اداره‎ کل امور پناهندگان خارجی و اتباع بیگانه، و سازمان جنگل‎ها مراتع و آبخیزداری طرحی را در "طراز ناهید" با همکاری پناهندگان افغان آغاز کردند که "احیای جامعه-محور منابع طبیعی" نام دارد. در پناهنگاه شهید ناصری، این طرح به نیازهای ویژه‎ پناهندگان افغان رسیدگی می‎کند؛ پناهندگانی که بیش از دو دهه است در این منطقه زندگی می‌کنند. در گذر چندین سال، پناهندگان در پی یافتن سوخت و با چرای بیش از اندازه دام‎های خود باعث نابودی مرتع‎ها شده‎اند. ولی در کمتر از دو سال، این طرح به احیای بیش از 66 هکتار زمین انجامیده است.
باز هم از سال 1392، یک پروژه‎ "توسعه‎" سنتی بیابان‎زدایی در محلات آغاز شد تا 50 هزارهکتار زمین را با پشتیبانی پروژه‎ کربنِ برنامه‎ توسعه‎ سازمان ملل بیابان‎زدایی کند. هم اکنون هر دو طرح در زمینه‌ پوشش گیاهی و درآمدزایی برای ساکنان به ثمر نشسته‌اند.

در خراسان جنوبی، که میراث پروژه‎ سازمان پناهندگان در یادها مانده است و پروژه‎ ترسیب کربن برنامه توسعه ملل متحد، 10 سال برقرار بوده و پیشرفت آن بسیار سریع است.

افزون بر این، سود دیگری در این طرح‎ها پدیدار شده است، که انگیزه‎ بیشتر جوامع محلی‌ و پناهنده‌ها و یافتن روش‎های جایگزین درآمدزایی است. یک فرایند توسعه‎‎ کامل به راه می‌افتد؛ با تولید کسب ‎وکار، مشارکت و عمق دادن به سرمایه‎ اجتماعی.
تمام این موفقیت‎ها با اقدام ارادی انسان، به سبز کردن دوباره‎ بیابان و تلاش برای یافتن جبرانی کوچک برای آسیبی است که به دست بشرپدیدار شده است.

به باور من، به راستی معکوس نمودن "زلزله‎ی خاموش" را آغاز کرده‎ایم.

*هماهنگ کننده‎ سازمان ملل متحد و نماینده‎ مقیم برنامه‎ توسعه‎ ملل متحد درجمهوری اسلامی ایران

4646

 

برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل‌ رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید.
کد خبر 375712

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
1 + 4 =

نظرات

  • نظرات منتشر شده: 2
  • نظرات در صف انتشار: 0
  • نظرات غیرقابل انتشار: 0
  • علی A1 ۱۱:۱۶ - ۱۳۹۳/۰۶/۲۵
    6 5
    باید اون پروژه قدیمی که دشت کویر رو قرار بود از اب دریای عمان پر کنند اجرا بشه . البته آب باید مثل لوله های نفت آورده بشه و شبانه روز به تمام دریاچه ها و تالاب های خشک و نیمه خشک داخلی پمپاژ بشه . این یک کار پر هزینه ولی کارامد و طولانی مدته
  • مجید RO ۱۳:۵۷ - ۱۳۹۳/۰۶/۲۵
    7 1
    زنده باد ما هستیم دولت بگه از کجا شروع کنیم من هر جمعه صبح ها از ساعت 6 صبح تا 10 در خدمتم کجا رو بکنیم نهالو از کجا بگیریم تا یک سال اولم خودم 5 بار ابیاریشون میکنم عیب نداره " دیگران کاشتندو ما خوردیم ما بکاریمو ...."