مدتی قبل موفق به نشر کتاب «وجیزة التحریر» شدم که نمونه های متعددی از اسناد شرعی و عرفی را از محاضر قدیمی اصفهان در میانه عصر قاجار گردآوری کرده و مجموعه بسیار زیبا و با ارزش را فراهم کرده بود.
آن اثر و آثار مشابه در منشآت، برای نشان دادن ابعاد مختلف زندگی اجتماعی مردم ما بسی ارزشمند و به لحاظ حقوقی و تاریخ تنظیم اسناد بسیار روشنگر است.
این روزها مجموعه کوچک دیگری از دوره قاجار یافتم که امیدوارم بتوانم آن را هم آماده نشر کنم. در میان این اسناد و منشآت، گاه اسنادی یافت می شود که کمتر در میان منشآت قدیمی نمونه دارد. برای مثال، می دانیم که نکاح نامه یا صلح نامه بسیار فراوان است، اما تنظیم یک سند برای فرستادن کسی به نیابت برای انجام حج یا زیارت مشهد و مسائلی مانند اینها اندک است و ما در وجیزه شماری از این قبیل نوادر داشتیم. همین طور آزادنامه ها مربوط به آزاد کردن بردگان و کنیزان در آن مجموعه بود که بسیار ارزشمند بود.
در اینجا نمونه یک سند برای معرفی یک سید معتبر و نیازمندی وی برای دریافت خمس داریم که این قبیل سند هم تقریبا نادر و کمیاب است.
در این سند دو نکته آمده است: یکی این که شخص معرفی شده که نامش سید حسن کاشی و مقیم تبریز است، حتما سید است و تردیدی در سیادت او نیست؛ و دیگری این که مستحق کمک است و لازم است تا مومنین از خمس و مواردی که دادن آن به سادات ایرادی ندارد کمک کنند.
به نظر می رسد بخش تأیید سیادت او نکته جالبی است، این کاری است که در قدیم، نقیب سادات انجام می داد، کسی که ریاست سادات را داشت، انساب آنان را حفظ می کرد و اجازه ورود افراد مدعی را بدون اثبات سیادت نمی داد. این امر روال خاص خود را داشت و هنوز هم دارد. برخی از سختگیر و بعضی هم در تایید سند سیادت اشخاصی که در این باره دنبال تاییدیه می گردند سهل گیر هستند.
در هر حال سند جالبی است که با هم مرور می کنیم.
صورت نسب نامچه سادات علی درجات را چنین نویسند در صورتی که سیادتش ثابت باشد:
بسم الله الرحمن الرحیم. الحمد لله الذی اثر من صلب بنی آدم ذرّیة جعل فضلهم من الناس کفضل الشمس علی سائر الکواکب ظاهرا و مستنیرا، و انزل [آیات] فی ازاحة اوساخ المعاصی من اذیال عصمتهم من السماء، سیما آیة: «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا»، و الصلوة و السلام علی نبیّه و وصیّه و اولاده الذین سطروا رعایة حقوق ذرّیاتهم تسطیرا، و نَصّوا بکونهم متسحقین بالتوقیر و التعظیم نصوصا کثیرا.
امّا بعد: بر نکته سنجان دقایق معالم بیانی و متتبعان حقایق مفاهیم قرآنی مخفی نماند که هر چند عموم سادات رفیع درجات، در شمول مضمون حقیقت مشحون آیه وافی هدایت «قل لا اسئلکم علیه اجرا الا المودة فی القربی» و پرتو اندازی آفتاب جهانتاب مفاد حقیقت بنیاد آن به ساحت احوال سعادت اشتمال ایشان شریک، و به سبب عموم این آیه و آیات و نصوص شتّی که بطون کتب و متون صحُف مملو از آن است، سیما نصّ «اکرموا اولادی الصالحون و الطالحون لله» هریک از این سلسله سلیله، و دوحه جلیله، قابل توقیر و لایق تبجیل می باشد، لکن مفاد آن در ماده و بعضی این طبقه علیه و طایفه سنیّه که صورت احوالشان به زیور صلاح و سداد آراسته، و به جلایل حُلل ورع و تقوا پیراسته باشد، بر وجه اتمّ اشمل، و صدق فحوای حقیقت التوای آن برین معدود از قبیل انصراف مطلق بر فرد اکمل انسب، در این صورت پر ظاهر است که جامع این اوصاف به رعایت خاص مسلمین بیشتر اختصاص دارد،
و غرض اصلی و مقصود کلی از طرح این نقل صدق مآل، اظهار حال عالی حضرت سیادت و نجابت فطرت، آقا سید حسن کاشی الاصل تبریزی المسکن که سیدی است کریم الحسب و نبیل الاصل و النسب، و اضاءت آفتاب شهرتش در نسب، چون ید بیضاء کلیم به همگنان هویدا، و مرآت سیادتش از اعتبار شبهه مبرّا، و از جمله مشاهیر ولایت مزبور می باشد.
چون از حوادثات روزگار بدمدار تذرو مسکینش عقاب فقر و فاقه دوچار، و جلای وطن اختیار، و بدان اعتبار قرضدار و در نهایت عسرت و افتقار اوقات گذار می باشد؛ فلهذا بر سالکان مسالک شاهراه شریعت غرّاء نبوی ص و پیروان دین مبین حضرت مصطفوی و شیعیان حضرت مرتضوی را [ظ: راء اضافی است] لازم و متحتم است که جانب او را به مضمون کریمه «و آت ذی القربی حقه» و به مفاد «واعلمو انّما غنمتم من شیئ فان لله خمُسه و للرسول و لذی القربی و الیتامی و المساکین و ابن السبیل» از وجه خمس آل محمد (ص) و رد مظالم و نذر و سایر وجوهاتی که دادن آن به سادات عالی درجات لایق و سزاوار است، بر مشار الیه اعانت نموده، اجر خودشان را بالمضاعف نمایند که هر آینه باعث رستگاری و روسفیدی و فلاح دارَین شده، در «یوم لاینفع مال و لا بنون الاّ من اتی الله بقلب سلیم» موجب اجر جمیل و جزای جزیل خوهد شد که مشارالیه از جمله مستحقین و از زمره اشخاصی است که مومنین دیندار و مسلمین صاحب اختیار و اقتدار، باید در خصوص ادای حقوق اولاد هاشمی و احفاد حضرت فاطمی، این اشخاص را بسعی بلیغ و اهتمام تمام تجسّس و تفحص نموده، به اطمینان قلب حق ایشان را رد نمایند، و امتثال اوامر جناب اقدس الهی را نمایند، و به این سبب فایض فیوضات جناب باری تعالی و باعث رضامندی و خوشحالی جناب مقدس نبوی و جناب حضرت مرتضوی گردیده در یوم حساب از جمله شیعیان و پیروان ائمه هدی ص ع اجمعین محسوب و در زمره ایشان محشور گردد و السلام علی من اتبع الهدی.
نظر شما