مردم ترکیه روز یکشنبه 19 مرداد ماه به پای صندوق‌های رای رفتند و از میان رجب طیب اردوغان رهبر حزب حاکم عدالت و توسعه، اکمل الدین احسان اوغلو نامزد مشترک احزاب مخالف جمهوریخواه خلق و حرکت ملی و صلاح الدین دمیرتاش یکی از دو رهبر حزب کرد گرای دموکراتیک خلق، نخست وزیر این کشور رجب طیب اردوغان را با 51.8 درصد آرا ء به عنوان دوازدهمین رییس جمهور که تا امروز تا حد زیادی تشریفاتی بوده و تاکنون از طریق پارلمان انتخاب میشد برای نخستین بار به صورت مستقیم برگزیدند.
با توجه به عملکرد اردوغان در فرصت تبلیغات انتخاباتی از قبیل استفاده گسترده از امکانات دولتی برای جلب آرای مردم و سابقه اختلاف های عمیق گفتمانی بین مخالفان و اردوغان به ویژه در مسائلی همچون فسادهای اخیر مالی، سیاست خارجی ترکیه تحت سیاست اعلامی به صفر رساندن تنش با همسایگان و در برخی موارد عملکرد مغایر با این شعار در طول سه سال اخیر و همچنین نگرانی از ایده اردوغان برای تسلط کامل بر همه بازوهای قدرت با طرح موضوع تغییر نظام پارلمانی به ریاستی، در جریان برگزاری انتخابات تنشهایی در برخی مناطق رخ داد هرچند که بر سرنوشت انتخابات تاثیری برجای نگذاشت. در حالی که مخالفان اردوغان براین باورند که با انتخاب او ترکیه به یک کشور به شدت دیکتاتوری تبدیل خواهد شد و اردوغان در پی افزایش قدرت خواهد بود، موافقانش از تحقق رویای ترکیه جدید در دوره ریاست جمهوری اردوغان سخن می گویند.
اما قطع نظر از هرگونه ارزیابی از برآیند پیروزی اردوغان، میتوان گفت غلبه وی بر رقبایش باعث تقویت جایگاه وی در تاریخ پس از 11سال نخست وزیری خواهد شد. ترکیه در دوران نخست وزیری اردوغان به یک قدرت اقتصادی منطقه ای، ششمین اقتصاد اروپا و بازیگری موثر در عرصه بین المللی تبدیل شد، به گونه ای که چندسالی است ترکیه به عنوان یکی از کشورهای گروه بیست در این گروه ایفای نقش میکند.
ترکیه، در دوره نخست وزیری اردوغان رکود اقتصادی دهه های 80 و 90 میلادی را پشت سرگذاشت. کشوری که با داشتن استقراض از سوی بانک های جهانی، رکود مالی، کاهش ارزش ملی پول، خشونت فراگیر و بی ثباتی توانست به نقطه ای برسد که تصور آن در دهه پیش بسیارسخت می نمود! افزایش 300 درصدی درآمد سرانه، رشد 700درصدی توریسم، افزایش 1000 درصدی بزرگراهها، افزایش 600 درصدی صادرات، تسویه بدهی بانک های بین المللی و از همه مهتر اعطای وام 5 میلیارد دلاری به صندوق بین المللی پول و... بخشی از این دستاورد حزب عدالت و توسعه به رهبری اردوغان در چند سال اخیر بوده است.
اردوغان در این دوران با موجی از حمایت محافظه کارانه مذهبی برای تغییر جمهوری سکولار روبرو بوده که در زمان مصطفی کمال آتاتورک در سال 1923 شکل گرفته است.
منتقدان اردوغان هشدار می دهند پیروزی اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری باعث خواهد شد این کشور عضو ناتو و نامزد پیوستن به اتحادیه اروپا بیشتر از آرمانهای سکولار آتاتورک دور شود. رأی دهندگان اردوغان معتقدند که او حامی قشر ضعیف جامعه، مخالف بی عدالتی و حامی مسلمانان جهان بویژه مسلمانان فلسطین است. حامیان اردوغان سیاستمداران قبلی ترکیه را به دروغگویی و عقب نگهداشتن کشورشان، ایجاد بحران اقتصادی و عامل خشونت های پ.ک.ک متهم میکنند. اما در هرحال این را نباید فراموش کرد که ناظران هیات‌هایی از سازمان امنیت و همکاری اروپا (OSCE) و شورای اروپا قرار بر رقابتهای انتخابات نظارت کردند. درباره موصع کشورمان هم بایدگفت که آقای روحانی در تماس تلفنی با اردوغان پیروزی وی را تبریک گفت. دوکشور از زمان روی کارآمدن دولت تدبیر و امید دارای روابط گرمی هستند.
نکته دیگری که باید بدان توجه داشت موضوع رهبری حزب عدالت و توسعه در دوره پسا اردوغان است. در حالی که رجب طیب اردوغان به عنوان رئیس جمهوری ترکیه انتخاب شد، سیاستمداران در آنکارا تمرکز خود را بر نخست وزیر جدید و رئیس حزب عدالت و توسعه معطوف کرده‌اند که قرار است ظرف چند روز آینده (حداکثر تا 28 اوت که اردوغان کلید چانکایا را ازگل تحویل خواهدگرفت) توسط اردوغان اعلام شود.
سه سناریوی احتمالی درباره دو کاندیدای پست نخست وزیری ترکیه و انتخابشان توسط رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری منتخب وجود دارد؛
"عبدالله گل "رییس جمهور قبلی، "احمد داوود اوغلو"، وزیر امور خارجه و "بینالی ییلدیریم".
حزب عدالت و توسعه احتمالا جلسه‌ای فوق‌العاده را پیش از 28 اوت سال جاری میلادی برگزار خواهد کرد تا رهبری جدید حزب تعیین تکلیف شود؛ هرچند به احتمال زیاد با رایزنیهای قبلی فرد مورد نظر مشخص شده و در نشست مذکور اعلام خواهد شد. در این میان شانس احمد داود اوغلو از سایرین برای جایگزینی اردوغان بیشتر است.
در هر حال پیروزی‌های متناوب اردوغان از 11سال پیش به ویژه انتخابات شهرداریهای در ماه مارس سال جاری و انتخابات ریاست جمهوری 19 مرداد با کسب به ترتیب87 و 74 درصد آراء به رغم وقوع حوادث پارک گزی و بحران فساد مالی دسامبر 2013 که اختلاف میان حزب عدالت و توسعه و جریان جماعت اسلامی فتح الله گولن را عریان کرد نشان داد که اردوغان و تیمش با پشتوانه اکثریتی مردم ترکیه (حتی اگر با آمیختگی متدهای پوپولولیستی و مدرنیستی در کنار برخورداری از {تا حدودی} کاریزمای شخص اردوغان همراه باشد) توان برداشتن موانع پیش رو را دارند و اقدامات مخالفان در برنامه ریزی برای تضعیف وی نمیتواند پاشنۀ آشیلی برای او باشد. اگر بخاطر بیاوریم که در دهه گذشته اردوغان بحرانهایی از قبیل عملیات چکش آهنین معروف به بالیوز و ماجرای معروف به ارگنه کن را نیز مهار کرده است بیشتر به اهمیت اقدامات او به پشتوانه مردم پی خواهیم برد.
این انتخابات نشان داد که حتی معرفی نامزد واحد با صبغه ای دینی در انتخابات ریاست جمهوری نمیتواند چالشی برای حزب عدالت و توسعه و شخص اردوغان ایجادکند. اطمینان حزب حاکم از پیروزی اردوغان تا بدانجا بود که در کتابهای درسی نام اردوغان را به عنوان رییس جمهور پیش از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری درج کرده است! البته از دریچه ملزومات دموکراسی اگر بنگریم اینکه نخست وزیری که استعفا نداده و همزمان نامزد ریاست جمهوری است، پذیرفته نیست و باید در آینده این نقیصه جبران شود.
با توجه به تجارب قریب دوازده ساله اردوغان در اداره ترکیه بویژه در سیاست خارجی چندسال اخیر در رابطه با سوریه، عراق و اسراییل به نظر میرسد در این دوره کمتر شاهد مواجهه افراطی وی در قبال تحولات مربوط به این کشورها خواهیم بود. در ارزیابی نهایی میتوان گفت عواملی که از جهات داخلی وخارجی (از قبیل حمایت از مردم فلسطین و بویژه مردم غزه که با رقابتهای انتخاباتی نیز مصادف گردیده بود، حمایت از مردم فرودست و متوسط ترکیه، حمایت نسبی از حقوق قومیتی و مذهبی کردها وعلویان، رشد و رونق اقتصادی در ترکیه دوران او، صراحت لهجه در برخورد با مخالفان و...) باعث پیروزی وی گشت اما همواره از این پس نیز مورد توجه وی خواهد بود.
اردوغان اگر آنگونه که مخالفانش پیش بینی میکنند دچار بیماری حب نفس و زیاده خواهیهای غیردموکراتیک نگردد و به وعده خود مبنی بر حرکت در مسیر ایجاد آرامش داخلی، آشتی ملی و ایجاد وحدت حرکت کند، خواهد توانست در جایگاه جدید خود نیز خدمات قابل توجهی به ملت وکشورش در زمینه های مختلف ارایه کند که در این صورت بیشتر خواهد توانست در منطقه و جهان بویژه در جهان اسلام و اروپا ایفای نقش نماید.
منتشر شده در هفته نامه خبری -تحلیلی صدا -دوره جدید - شماره یک 25 مرداد 1393
نظر شما