رئیس انجمن جمعیت‌شناسی: طرح مجلس برای افزایش جمعیت در تضاد با سیاست‌های مقام معظم رهبری است

زهرا تالانی: طرح افزایش بارداری و پیشگیری از کاهش رشد جمعیت که کلیاتش چندی پیش در مجلس تصویب شد شرایطی را اعلام کرده که در آن وازکتومی و توبکتومي و شیوه های عقیم سازی جرم محسوب می شود و حبس 2 تا 5 سال دارد. از سوی دیگر چندی پیش مقام معظم رهبری هم سیاساتهای تشویقی را برای افزایش جمعیت ابلاغ کردند.

محمد میرزایی رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران معتقد است که طرح مجلس در تضاد با سیاستهای ابلاغی مقام معظم رهبری است. چون به جای تشویق، تنبیه را در نظر گرفته است.

گفت وگو خبرآنلاین با رییس اجمن جمعیت شناسی را می خوانید:

همانطور که می دانید کلیات طرح افزایش بارداری و پیشگیری از کاهش رشد جمعیت در مجلس تصویب شده است. این درحالی است که مقام معم رهبری چندی پیش سیاستهای کلی حمعیت را ابلاغ کردند. طرح مجلس با سیاست های کلی جمعیت در یک راستا ست؟

کاملا در تضاد است؛ چون سیاستهای جمعیتی مقام معظم رهبری در 14 بند است که در آن بر بهداشت مادر و کودک تاکید دارد. اما طرح مجلس کاملا آن را نقض می کند. در این مصوبه آمده که شیوه های پیشگیری مانند وازکتومی غیرقانونی است و حبس دارد. با غیرقانونی شدن وازکتومی و توبکتومي زيرزميني می شود که زيرزميني شدن تنها به بدتر شدن مسئله کمک مي‌کند. الان همه شهرهای ما امکانات بهداشتی درستی ندارند، در گذشته وزارت بهداشت در مناطق محروم به مردم کمک می کرد تا بهداشت باروری و رابطه زناشویی رعایت شود. الان با این شرایط خطرات زیادی برای آنها وجود دارد. از طرفی ممکن است که سلامتی مادر برای زایمانهای بعدی خطرناک باشد و نیاز به این عملها داشته باشد. همچنین این مصوبه مشخص نکرده که 2 تا 5 سال حبس برای پزشک است که عمل را انجام داده یا فردی که تقاضای آن را داشته است. 

با این حساب این طرح جنبه تشویقی ندارد.

نه چون مجلس به جاي تشويق، تنبيه را در نظر گرفته است. به نظر من اگر قرار به تشویق است مجلس باید طرح عدم اجراي مرخصي 9 ماهه زايمان را پيگيري ‌کند یا ازدواج را آسان کند. اگر سن ازدواج ۲ سال پایین بیاید می‌تواند تأثیر بارزی روی باروری کلی بگذارد؛ جمعیت روندی خود تعادلی دارد. الان میانگین سن ازدواج مردان ۲۸ و زنان ۲۴ سال است. این سن ازدواج نمی‌تواند یک دفعه به ۱۸ برسد. اما اگر به ۲۲ سال برسد، باروری به بالاتر از حد جانشینی می‌رسد. البته این فقط یک راه صفر نشدن رشد جمعیت است.

به راحتی می توان از صفر شدن رشد جمعیت جلوگیری کرد؟

در علم جمعیت شناسی گفته می شود که تغییرات جمعیتی تابع منحنی لجستیک است. منحنی لجستیک یک منحنی به شکل S است که در آن در مدت کوتاهی از یک تعادل به تعادل دیگری می‌رسیم. رشد جمعیت چه در دنیا و چه در ایران، روندی استثنایی را طی کرده است.جمعیت دنیا تا ۱۶۰ یا ۱۷۰ سال قبل یعنی تا سال ۱۸۴۰ هنوز یک میلیارد نفر هم نبود اما از سال ۱۸۴۰، ۷ بار به جمعیت جهان یک میلیارد نفر اضافه شده است. در کشور ایران هم در قرن ۱۴ هجری شمسی جمعیت به زحمت به ۱۰ میلیون نفر می‌رسید و الان به نزدیک ۸۰ میلیون نفر می رسد. یعنی جمعیت کشور ما تقریباً طی ۹۰ سال ۸ برابر شده است. پس باید توجه داشته باشیم که با تغییر و تحولات اساسی در رابطه با چهارچوب مسایل جمعیتی مواجه بوده‌ایم. اما در کل جمعیت خود تعادل است و نباید مردم را به استرس انداخت.

نگرانی هایی که برای جمعیت وجود دارد،‌ درباره بهم خوردن تعادل جمعیتی و کاهش درصد جمعیت جوان است. این اتفاق محتمل نیست؟

ما قحطی جمعیت و فقر جمعیت نداریم. از ۱۳۳۵ تا الان سالی یک میلیون نفر به جمعیت ایران اضافه شده و ادامه دارد. آمارهای سال گذشته ثبت احوال، آمار ولادت را بیش از یک میلیون و ۴۰۰ هزار نفر اعلام می‌کند و آمار مرگ و میر را کمتر از ۴۰۰ هزار نفر. این دو را از هم کم کنید می‌شود بیشتر از یک میلیون نفر و این روند حداقل تا سال ۱۴۰۰ ادامه دارد. الان در پنجره یا فرصت طلایی جمعیتی، هستیم که تا ۳۰ ـ ۴۰ سال ادامه دارد. یعنی بیش از ۷۰ درصد جمعیت ما جمعیت فعال است. فقط اگر بتوانیم تلاش کنیم این خیل عظیم جوانانی که در سنین ۲۵ ـ ۴۰ قرار دارند را از نظر تحصیلات عالی، اشتغال، ازدواج، مسکن تأمین بکنیم، می‌توانند جهش اساسی ایجاد کنند.

برخی حقوق دانان معتقدند که طرح مجلس مشکلات حقوقی دارد چون هم دخالت در زندگی مردم است و هم اینکه قوه قضاییه به دنیال کاهش جرم زدایی است اما این مصوبه خلاف آن است.

فرزندآوری خصوصی‌ترین تصمیم زوجین است و نهایتا آنها هستند که در این زمینه برنامه‌ریزی می‌کنند. این برنامه ریزی هم به مجموعه پیچیده‌ای از عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مربوط می‌شوند. الان میانگین سن ازدواج افزایش داشته و در حال حاضر برای زنان و مردان به ترتیب به حدود 24 و 28 سال رسیده است. اما اگر سن ازدواج زنان دو سال کاهش یابد امیدوار بود که باروری به بالای سطح جانشینی برسد. به نظر من در سطح کلان وظیفه جامعه، دولت و دستگاه‌های برنامه‌ریزی این است که در تنظیم تعداد فرزندان به آنها کمک کنند و با زمینه‌سازی‌های فرهنگی و تسهیل ازدواج جوانان تلاش شود یا اینکه کسانی که بچه دار می شوند از مالیات معاف شوند. نه اینکه با زور و اجبار آنها را تشویق به فرزند آوری کنند.

با این حال سالها طول می کشد مردم به فرزند آوری تشویق شوند و برای همین بسیاری معتفدند باید سیاستهای این چنینی داشت.

سال 65 که اولین سرشماری بعد از انقلاب انجام شد، یک شوک به دستگاه برنامه‌ریزی دولت وارد شد؛ نه به دلیل تعداد جمعیت، بلکه به خاطر آهنگ رشد جمعیتی که 2.3 درصد بود برای همین در اولین برنامه توسعه اجتماعی سال ۱۳۶۸ سیاست‌های تنظیم خانواده را تنظیم کردند. اما سال 80 اعلام کردند که باروری کاهش چشمگیری که آن هم برای این بود که سن ازدواج با رشد منفی اقتصادی بالا رفت. یک مقدار هم به شرایط پزشکی فرزندآوری برمی‌گردد. مثلاً پزشکان می‌گویند اگر زایمان اول با سزارین انجام شود باروری بعدی با مخاطره انجام می‌شود.برای همین وزارت بهداشت در سیاستهای سلامت خود زایمان طبیعی را تشویق می کند.

به‌نظر شما یک سیاست‌گذاری در زمینه جمعیت باید چگونه باشد؟

باید در سیاست‌گذاری‌ها بودجه به این سمت هدایت شود که شرایط اقتصادی کشور بهتر شود . اگر بخواهیم وقت و انرژی کشور را تلف کنیم مثلا به متولدان جدید جایزه بدهیم یا برای متاهلان اولویت اشتغال ایجاد کنیم، کاری بیهوده و اتلاف منابع است . در کل با توجه به آنکه در سالهای اخیر همیشه بحثهای جمعیت بسیار مطرح است، امیدوارم دیدگاهها در باره موضوع جمعیت به سوی اعتدال برود.

جمعیت بهینه برای ایران چقدر است؟

یکی از طرق به‌دست آوردن جمعیت بهینه در یک کشور میزان منابع آبی کشور است که به ازای هر نفر- سال باید هزار متر مکعب آب شیرین داشته باشیم. اما وزارت نیرو اعلام کرده که در سال 2025 ما کمبود آب داریم. البته این مشکل همین الان هم وجود دارد و در برخی مناطق ایران آب جیره بندی شده است.

47232