سعید جعفری پویا
دولت اسلامی عراق و شامات در زمانی کوتاه و سرعتی باورنکردنی به مناطق فراوانی از عراق را به دست گرفتند. اعضای این گروه به هر کجا هم که می‌رسند، کشتارهای فجیعی از خود به جای می‌گذارند. انتشار صحنه‌هایی از سرهای بریده‌شده سربازان و همچنین مردم مناطق اشغال‌شده توسط داعش، ترس، نگرانی و همچنین انزجار جهانی را علیه این جریان تروریستی بر انگیخته است. اما ادعاهای آنها برای پیش روی بیشتر در عراق باعث شده تا این سؤال جدی مطرح شود که داعش تا کجا می‌تواند ادامه دهد؟ برای پاسخ به این پرسش با محمدعلی مهتدی، دیپلمات بازنشسته وزارت خارجه و کارشناس مسائل خاورمیانه گفتگویی انجام دادیم که در پی می‌آید:
داعش در مدت زمان کوتاه و سرعتی باورنکردنی به پیشرفت‌های جدی و اساسی دست‌یافته و شگفتی ناظران را بر انگیخته است. برخی از تحلیلگران بر این باورند این پیشروی بدون همراهی عشایر و قبایل اهل سنت منطقه امکان‌پذیر نیست. تحلیل شما چیست؟
این یک توطئه برنامه‌ریزی‌شده است و مدت زیادی برای طرح آن در نظر گرفته شده است. عوامل داخلی، کشورهای خارجی و به طور مشخص، عربستان، قطر و اردن در این مسئله دست داشته‌اند و همه چیز برنامه‌ریزی‌شده است. اما اینکه عشایر با داعش همکاری می‌کند یا خیر؟ ممکن است بیشتر جنبه تبلیغاتی داشته باشد. ممکن است بعضی از عشایر یا سران آن رشوه گرفته باشند که به داعش کمک کنند، اما بعید است این مسئله شکل کلی و سراسری داشته باشد. اطلاعاتی وجود دارد که بسیاری از عشایر، مخالف حضور داعش هستند و حتی افراد خود را مسلح کردند تا در کنار ارتش عراق علیه داعش بجنگند. این تحولات میدانی ساعت به ساعت در حال تغییر است و نمی‌توان به طور دقیق مشخص کرد که از نظر نظامی وضعیت به چه شکل است، چون تحولات در حال تغییر است و در این زمینه مقداری هم عملیات روانی صورت می‌گیرد و خبرهای نادرست مخابره می‌شود. در مورد تحولات میدانی به نظر نمی‌رسد که بتوان به طور قاطع نظر داد چون این رخدادها دائماً در حال تغییر است.
ارتش عراق چرا این قدر راحت در مقابل داعش شکست خورده است؟
در این مورد نظرات مختلفی وجود دارد، عده‌ای معتقدند خیانتی صورت گرفته، بعضی از افسران و فرماندهان رشوه گرفته‌اند و یا تهدید شده‌اند. به هر صورت عقب‌نشینی ارتش عراق از موصل بدون اینکه هیچ مقاومتی صورت بدهند، بسیار بحث‌انگیز است. در آینده مشخص خواهد شد که چه سناریویی آنجا اجراشده که ارتش با آن همه توان نظامی بی هیچ مقاومتی تسلیم داعش شده است. خبری که اخیراً منتشرشده این است که داعش بعد از ورود به موصل، بانک‌های موصل را خالی کرده است و رقمی حدود 3.5 میلیارد دلار را به سرقت برده‌اند. ظاهراً این بزرگ‌ترین دزدی مسلحانه و بانک زنی تاریخ است. طبیعتاً اگر این خبر درست باشد می‌تواند بین بسیاری از کسانی که در این توطئه دست داشته‌اند پخش شود و مشوق خوبی برای همکاری آنها باشد. علاوه بر این مقادیر زیادی اسلحه، خودرو و مهمات مربوط به ارتش عراق به دست تروریست های داعش افتاده و این مسئله بسیار وضعیت را پیچیده می‌کند، چون هم پول هنگفتی را به جیب زده‌اند و هم سلاح‌های زیادی به دست آوردند و ممکن است از این امکانات برای تقویت خود استفاده کنند.
برخورد و رویکرد کردها در این بحران هم دیگر مسئله‌ای است که مورد توجه قرارگرفته، درحالی‌که ابتدا بارزانی دستور داده بود اجازه ورود پناه‌جویان به کرکوک داده نشود، در ادامه اعلام شد، پیشمرگان کرد علیه داعش جنگیده‌اند. رفتارهای کردها را چگونه تحلیل می‌کنید؟
ظاهراً شرایط این‌طور بوده که بعد از ورود داعش به کرکوک، پیشمرگان کرد وارد عمل می‌شوند و کرکوک را از داعش پس می‌گیرند. تا اینجا مسئله خیلی طبیعی است و موفقیتی برای پیشمرگان است. اما تحلیل دیگری هم مطرح است که نمی‌دانیم تا چه حد درست است و تا چه حد در تئوری توطئه قرار می‌گیرد. این تحلیل این است که تفاهمی میان داعش و کرکوک صورت گرفته تا داعش به کرکوک حمله کند و بعد پیشمرگان با آنها مقابله کنند و کرکوک را در دست بگیرند. این یعنی کردها که از مدت‌ها پیش در پی این بودند کرکوک را به دست بگیرند و محافل عرب سنی عراق در مقابل کردها بودند. اما در حال حاضر کرکوک دست کردهاست و با توجه به اینکه این شهر منطقه نفت‌خیز عراق است، پیوستنش به اقلیم کردستان می‌تواند تأثیرات مهمی در وضعیت آینده عراق و کردستان داشته باشد. در این شرایط ما اطلاع چندانی از حقایق و مسائل پشت پرده نداریم و آیا توطئه‌ای در کار بوده یا اینکه این وضعیت به طور طبیعی پیش آمده است. در هر حال کرکوک در دست کردها روی معادله شکننده عراق تأثیر مهمی خواهد گذاشت و باید دید در آینده کرکوک دست کردها می‌ماند یا اینکه دولت عراق اقدام می‌کند و کرکوک را پس می‌گیرد. گرچه در حال حاضر دولت سرگرم مقابله با داعش است و تلاشش این است جلوی پیشروی داعش را به سمت منطقه دیالی و بغداد بگیرد و در این شرایط آمادگی ورود به مسئله کرکوک را نخواهد داشت.
با توجه به پیش روی‌هایی که داعش به دست آورده و نقشه و اینفوگرافی منتشر کرده‌اند که کل منطقه را به دست می‌گیرند، به نظر شما داعش تا کجا پیش خواهد رفت؟
افرادی که تحت عنوان داعش عملیات انجام می‌دهند، همگی عضو القاعده نیستند، بخش عمده این‌ها بعثی‌های وابسته به صدام حسین هستند که توسط عزت ابراهیم الدوری، معاون صدام حسین رهبری می‌شوند و از سوی عربستان و اردن هم حمایت می‌شوند و همچنین همه کسانی که در زمان صدام حسین به عنوان فداییان صدام حسین یاد می‌شد و آموزش‌های ویژه‌ای دیده بودند، همه تحت لوای داعش، زیر پرچم داعش عملیات نظامی انجام می‌دهند و با توجه به اینکه جغرافیای منطقه را خوب می‌دانند و انگیزه هم دارند و آموزش هم دیده‌اند، می‌توان گفت پیشروی این‌ها بسیار خطرناک است. در حال حاضر ارتش عراق هم وارد معرکه است، نیروهای مردمی هم به سرعت سازمان‌یافته شده‌اند و آموزش می‌بینند و به هر صورت باید دید، آینده این درگیری‌ها به کجا می‌انجامد. به هر حال موضع آمریکا هم مطرح است. آمریکایی‌ها اعلام کردند تصمیم نظامی خواهند گرفت، باید دید آیا واقعاً آمریکایی‌ها در انجام عملیات نظامی علیه داعش جدی هستند یا اینکه خود آنها هم در پس پرده در این توطئه دست داشته و هدفشان تجزیه عراق است. تحولات میدانی و نظامی را باید بررسی کرد و در روزهای آینده دید در چه جهتی پیش می رود.
اعضای این گروه بعضاً ایران را هم به حمله تهدید کرده‌اند. آیا واقعی می‌توان این جریان را تهدیدی برای مرزهای کشور به شمار آورد؟
اینکه بخواهند به ایران بیایند و داخل ایران عملیاتی انجام دهند، اصلاً مطرح نیست، چرا که ایران نیرومند است و به هیچ‌وجه چنین اجازه‌ای را نخواهد داد. مسئله داخل عراق است و وضعیتی که پیش می‌آید به ویژه برای شیعیان خطرناک است. چرا که داعش هر جا می‌رسد شیعیان را قتل‌عام می‌کند. به عنوان مثال منطقه دیالی بخشی است که ده‌ها سال همزیستی مسالمت‌آمیز میان مسلمانان شیعه و سنی در جریان بوده است. اگر داعش بتواند به منطقه دیالی دست یابد، به طور حتم باید منتظر بود دست به کشتارهای غیرانسانی وحشتناکی بزند. نگرانی اصلی از اینجاست که احتمال رخ دادن قتل‌عام‌ها می رود. به ویژه که بعثی‌های وابسته به صدام و همچنین خود تکفیری‌ها کینه بسیار شدیدی نسبت به جمهوری اسلامی ایران، ایرانی‌ها و همچنین شیعیان دارند. همین مسئله سبب می‌شود طبیعتاً از هر امکانی استفاده شود تا جلوی پیشروی داعش گرفته شود. اما به هر تریب مسئله ای که حائز اهمیت است این است که سوالات و ابهامات زیادی در پس رخدادهای چند روزه اخیر عراق وجود دارد که شاید گذشت زمان بتواند پرده از آنها بر دارد.
30849
نظر شما