پیشرفت علم و دانش در جهان راه را برای تسهیل تحقیق و پژوهش باز گذاشته است. اما چه کسی قادر به درک درست این امر است و دریافت درستی از این مسأله دارد؟ آنان که از صبح تا شام سرگرم کارهای ادرای و تعامل با مردم و خدمت به خلق هستند، آیا فرصتی برای درک درست رابطه پیشرفت با تسهیل امر پژوهش و آموزش دارند؟ آنان که به قضاوت مشغولند، چطور؟ آنان که سرگرم بازار تجارت و کار هستند می توانند؟ چه کسانی جز همین چند استاد و پژوهشگر و دانشجوی دکتری فعال که خواسته یا نخواسته، از شانس یا بدشانسی در این مسیر افتاده اند، می توانند این رابطه را درک کنند؟ آیا نمایندگان محترم مجلس که یا در جلسات علنی قانون تصویب می کنند یا در جلسات کمیسیون ها مشغول خدمت هستند فرصت این کار را دارند؟
به نظر می رسد درک درست این امر نیاز به ورود به عالم پژوهش دارد. به خدا قسم پژوهش خود یک شغل شاغل است، باید تمام شب و روز کار کرد تا بعد از عمری بتوان گشایشی در گرایشی از علمی ایجاد کرد. صد البته نوشتن روزنامه ای شبیه آنچه مولف این سطور به آن مشغول است علم نیست. اما نوشتن یک مقاله یا کتاب تازه در عرصه ایران باستان، در باره ایران دوره اسلامی، در باره فرهنگ عمومی ایران، در تاریخ حقوق، تاریخ تمدن و فرهنگ و هر موضوع دیگر نیازمند یک عمر تخصص، تجربه و پژوهش مداوم است. اگر کسی به این نقطه رسید، معنای پژوهش را تا حدودی دریافته است. اوست که می فهمد یک امکان فراهم شده در عرصه ارتباطات علمی، یک برنامه ریزی برای تبدیل معلومات گذشته به اطلاعات قابل دسترس، یک کار تخصصی کردن روی متون با استفاده از فنآوری های جدید برای کاربری بهتر از آنها در پژوهش، مطالعه مداوم آخرین پژوهشها در سایت های تخصصی و بسیاری از مسائل دیگر، تا چه اندازه می تواند به پژوهش کمک کند.
... و اما در اینجا اشاره ام به طور خاص فراهم آوردن زمینه برای توسعه ایرانشناسی است. تاریخ ایران، تاریخ همین کشورمان. فراهم کردن همه متونی تاریخی، جغرافیایی، ادبی، علوم قدیمه، کتابهای شرح حال و بسیاری از متون سفرنامه ای و جز اینها، در یک مجموعه، آن طور که بتوان هر لغت و اصطلاح و ترکیب و نقل تاریخی و اسم و رسم ومکان و غیره را به سادگی در آن یافت و در تحقیق بکار برد، کار کیست؟
در ایران ما، دهها موسسه کتابخانه ای و دانشگاهی و فرهنگستانی و دانشنامه ای و دیجیتال سازی و ایرانشناسی و گروه تاریخ و غیره و غیره وجود دارد. اینها باید بجنبند. خدا رحمت کند مرحوم حبیبی را که کاری در تاسیس ایرانشناسی کرد و در اواخر دوره رئیس قبلی دیدیم چه بر سرش آمد و به کجا منتهی شد.
و اما تاکنون، چه کسی همت کرده است تا یک مجموعه عظیم از تمام متون مهم فارسی آماده کرده که بتوان از دل آن هر چیزی را در حوزه ایران و اسلام و زبان فارسی یافت و مشکل را حل کرد. یک ضرب المثل را، یک لغت را، یک اصطلاح علوم قدیمه را، یک ترکیب لغوی را، یک شعر را، یک نقطه جغرافیایی را، و دهها مشکل دیگر.... تنها قدم ناقص، کار مرکز نور قم است که با کمترین امکانات یک اقدام خوب کرده، اما شاید ده درصد راه را هم نرفته است.
آیا برای ما ایرانیان، فراهم آوردن یک مجموعه از کتابها به صورت دیجیتال با یک برنامه خوب حاوی اقلا پنجاه هزار کتاب در حوزه ایرانشناسی کار دشواری است؟ به نظرم نه. مشروط به این که پول کتابخانه ها صرف همایش های نامربوط سیاسی نشود. مشروط به آنکه روسای آن ها خیلی در فکر کارهای بین المللی نباشند بلکه اول به کار ملی فکر کنند، مشروط به آن که درک درستی بر مجموعه های دانشنامه ای حاکم باشد، مشروط به آن که پول کافی در اختیار آنها گذاشته شود. بماند که هنوز یک دانشنامه درست و درمان نداریم و جز کار قدیم دهخدا و معین و مصاحب، که همه کهنه شده، چیز کاملی پیش رو نداریم.
برای رضای خدا، آری برای رضای خدا، یکی از این مراکز ایرانشناسی، فرهنگستانی یا دانشنامه ای، به جای نوشتن مدخلهای تکراری، یک مجموعه اینچنینی فراهم کنند. آن وقت، بسیاری از پژوهشگران دیگر نیازمند مدخلهای غیر حرفه ای آنها نیستند بلکه خودشان در آن مجموعه از متون فارسی، شامل همه تواریخ و دواوین و متون کهن پارسی و غیره می توانند گمشده خود را پیدا کنند.
متاسفانه در حوزه فهارس نسخ خطی هم یک کار شده که تولید کننده ... آن همچنان از این که این کار تبدیل به یک کار دیجیتال شده و همه استفاده کنند خودداری کرده و شاید لازم باشد یک مرکز ملی با خرید آن این کار ملی ملی ملی را واقعا ملی کند و در اختیار عموم بگذارد. اگر او کارش را نمی فروشد موسسه ای از آغاز این کار را انجام دهد و از انحصار درآورد. جالب است که یک سایت آقابزرگ هم برای مطالعه و جستجوی همه فهارس نسخ خطی بود که اکنون سالی به دوازده ماه خراب است و با این همه هزینه که برایش شده، اکنون نیمه تعطیل شده وخانه کتاب هیچ توجهی به آن ندارد، چون سر از این کار هم در نمی آورد.
ای کاش برای رضای خدا کسی این کار را برای ایران اسلامی می کرد، و خیال همه را برای قدم گذاشتن در راه تحقیق برای استادان و دانشجویان فراهم می ساخت. ای کاش. بعید می دانم گوش شنوایی باشد. شاید هم نویسنده این سطور توقع زیادی دارد یا درک نادرست از شرایط.
نظر شما