محمد صالحی: انتخابات عراق تغییر عمده ای در پی نخواهد داشت/شانس مالکی بیشتر از دیگران است

محمدرضا نوروزپور

عراقی ها امروز به پای صندوق های رأی رفتند تا بزرگترین فرایند سیاسی و دموکراتیک کشور خود را رقم بزنند، انتخابات پارلمانی که از دل آن مشخص خواهد شد که دولت آینده این کشور را چه گروه و جریانی تشکیل خواهد داد و آیا برای بار سوم نوری مالکی خواهد توانست سکان این دولت را به دست گیرد یا سرانجام چهره جدیدی جایگزین او خواهد شد. برخی سوالات پیرامون ویژگی های این دور از انتخابات پارلمانی عراق، وضعیت گروه ها و جریان های سیاسی حاضر در انتخابات و آینده سیاسی نوری مالکی را در کافه خبر با محمد صالحی کارشناس مسائل عراق درمیان گذاشته ایم که از نظر می گذرانید.

ویژگی های این دور از انتخابات پارلمانی عراق چیست؟
پیش از آنکه به ویژگی های این درو از انتخابات پارلمانی عراق بپردازیم به نظرم باید برخی از ویژگی های فوق العاده خود عراق را در منطقه مورد توجه قرار دهیم. عراق چه از زمانی که کشوری مستقل نبود و توسط خلافت خلفای عباسی اداره می شد و چه در دوره عثمانی ها و چه بعد از اینکه استقلال خود را به دست آورد همواره یک کشور استثنایی با ویژگی های قومی، مذهبی، سیاسی و اجتماعی خاص و تاثیر گذار در میان کشورهای عربی منطقه محسوب می شده است. در برخی مسائل عراق همیشه رکورد دار و پیشرو بوده است مثل اینکه اولین کشوری است که در داخل خود یک منطقه خودمختار کردستان را دارد. اولین کشوری است که در منطقه دست کم در همین یک دهه و نیم گذشته دو لشگر کشی بین المللی به فرماندهی آمریکا را تحمل کرده است. اولین کشور عربی بود که رهبران اولیه آن از عربستان آمدند، اولین کشور عربی منطقه بود که یک حزب سیاسی نظامی دارای ایدئولوژی با کودتا به قدرت رسید و موارد دیگری از این دست که همگی تبلور ویژگی های خاص این کشور هستند. به هرحال تطور تاریخ و فرهنگ و سیاست عراق همیشه به گونه ای بوده است که به یک مدل در کشورهای عربی تبدیل شود چه از لحاظ سیاسی چه از لحاظ فکری و فرهنگی و چه از لحاظ نظامات اجتماعی. عراق دموکراتیک و عراقی که در آن شهروندان با وجود تفاوت های قومی و مذهبی گسترده پای صندوق های رأی بروند نیز نمونه و مدلی برای دیگر کشورهای عربی منطقه است.

اما ویژگی های این دور از انتخابات پارلمانی عراق به صورت خیلی سریع و فهرست وار به شرح ذیل هستند
نخست اینکه در این دور از انتخابات پارلمانی عراق اگرچه همه کشور یک حوزه رأی حساب می شود اما مانند دور قبل نیست که هر شرکت کننده ای در انتخابات از هرگوشه عراق بتواند به فرد دلخواه خود در لیستی که برگزیده رأی بدهد.در عراق به این می گویند قانون سانتیاگو. در این دور از انتخابات لیست ها متنوع شده اند و مثلا لیست دولت قانون مالکی در هر شهر چهره های متفاوتی دارد در صورتیکه در دور قبل اینگونه نبود.

ویژگی دوم این دور از انتخابات این است که اولین بار بدون حضور نیروهای آمریکایی برگزار می شود. انتخابات گذشته عراق با حضور آمریکایی ها برگذار شده بود و این بار تامین امنیت انتخابات با خود عراقی ها است.
ویژگی بعدی این انتخابات همین وضعیت نا امنی و درگیری های شدید ارتش و دولت با داعش در مناطق مختلف عراق است که روز به روز متاسفانه دامنه آن گسترش می یابد. همین وضعیت بحرانی در امنیت عراق احتمالا در مشارکت مردم در انتخابات تاثیر منفی خواهد گذاشت.

ویژگی دیگر حضور بارز و چشمگیر زنان در لیست های انتخاباتی است. همه گروه ها و ارکان سه گانه عراق اعم از شیعه، سنی و کرد در لیست های انتخاباتی خود جایگاه ویژه ای برای زنان لحاظ کرده اند و حتی در برخی از این لیست ها زنان بی حجاب هم دیده می شوند. براساس قانون انتخابات، زنان می‌توانند ۲۵ درصد کرسی‌ها را در اختیار داشته باشند و همین موضوع به حضور بیشتر آنها در صحنه دامن زده است.

ویژگی دیگر این است که لیست ها خیلی متنوع تر از دور قبل شده است در واقع در هر گروه از شیعه و سنی و کرد چندین لیست متعدد دیده می شوند که هم به صورت مستقل حضور پیدا کرده اند و هم با ائتلاف های درونی به میدان آمده اند و یا پیشبینی می شود بعد از ورود به مجلس در آنجا با یکدیگر ائتلاف کنند.

ویژگی دیگر این است که اختلافات سیاسی داخلی عراق بیش از هر زمان دیگری ظهور و بروز پیدا کرده است خصوصا اینکه مالکی با بیشترین حجم از انتقادات و حملات سیاسی مواجه است و حتی در درون شیعیان نیز برخی از چهره ها در برابر او موضع گرفته اند.

اما بارزترین ویژگی این دور از انتخابات پارلمانی عراق استفاده همه گروه ها از شعار تغییر است. همه به نوعی این شعار را مورد استفاده قرار داده اند و می کوشند به مردم این نوید را بدهند که در صورت رأی آوردن می توانند منشاء تغییرات گسترده ای شوند.

آیا این وعده قابل تحقق است؟ به نظر شما تغییری در کار خواهد بود؟
آنچه که تا کنون می توان دید تغییر در ظواهر است. برخی از همین ویژگی هایی که برشمردم تغییراتی است که در ظاهر لیست ها و گروه ها و ائتلاف ها پدید آمده است یا همین حضور زنان و پول های زیادی که به صورت علنی یا سری میان مردم و جریان های سیاسی توزیع می شود ، یا حضور چهره های لیبرال و مدرن و سازمان ها و گروه های مدنی این ها را اگر بتوان تغییر نامید بله تغییراتی صورت گرفته اما اگر عمیق تر به موضوع نگاه کنیم تغییری در کار نیست و حتی می توان گفت این انتخابات قفلی بر هر تغییری خواهد زد.

چرا اینقدر نا امید از تغییر هستید؟
بحث نا امیدی نیست. بحث بر سر این است که این انتخابات قرار است چه مشکلی از مشکلات عراق حل کند. مهم پاسخی است که این انتخابات به برخی از سوالات کلیدی می دهد مثلا آیا این انتخابات مشکل امنیت را حل خواهد کرد؟ آیا این انتخابات مشکل فساد گسترده مالی در دولت و سایر نهاد ها را حل خواهد کرد؟ آیا این انتخابات خطر تروریست های داعش را حل خواهد کرد؟ آیا این انتخابات پایانی بر اختلافات اقلیم با بغداد خواهد بود؟ و سوالات دیگری که حقیقتا پاسخ همه آنها منفی است. این انتخابات نه قرار است همه این مشکلات را حل کند و نه می تواند و برعکس اگر منجر به تشکیل یک دولت قوی زودهنگام نشود خودش بار دیگری بر همه بارها و مشکلی بر همه مشکلات دیگر عراق اضافه خواهد کرد.

پس چرا این انتخابات را برگزار می کنند؟
ببینید اینکه یک کاری که باید انجام شودو می شود یک چیزی است اما اینکه آیا با انجام آن مشکلات حل می شود چیز دیگری است. چاره ای نیست مگر می شود انتخابات برگزار نکرد؟ به هرحال نظام دیکتاتوری سقوط کرده است و عراق در حال تجریه یک دوران جدید با قانون اساسی جدید است که در آن قرار است یک نظام پارلمانی دموکراتیک مبتنی بر رأی مردم نخست وزیر و رئیس جمهور تعیین کند و جریان امور را در دست بگیرد اما جواب من به سوال شما درباره حقیقی بودن شعار تغییر بود. من معتقدم تغییری در کار نخواهد بود و نیست چون شرایط عراق روز به روز پیچیده تر و سخت تر می شود و ایجاد هرگونه تغییری در این شرایط نیز به همان میزان سخت تر و سخت می شود. دلیل این وضعیت هم تمام و کمال مربوط به خود عراق نیست. شما الان اگر از یک نمای بازتر به کل منطقه نگاه کنید همه منطقه همین وضعیت را دارد، موج تروریسم در حال گسترش است که عراق را به شدت تحت تاثیر خود قرار داده، از آن سو سوریه قفل است، مصر قفل است، لبنان وضعیت بهتری دارد اما در آنجا هم شرایط خیلی روبراه نیست. حتی در افقی وسیعتر در همین الجزایر که بوتفلیقه در انتخابات پیروز شده و با ویلچر آمد سوگند ادا کرد و رفت معلوم نیست وضعیت چقدر دوام بیاورد چرا که هر آن ممکن است او فوت کند و آن وقت ماجرا دوباره از نو شروع می شود. لذا صحبت کردن از تغییر در کشوری که با موجی از مشکلات داخلی و خارجی مواجه است خیلی با واقعیت نزدیک نیست.

وضعیت جریان های شیعه را در انتخابات عراق چگونه ارزیابی می کنید؟
وضعیت شیعیان در کل خوب است. به هرحال دولت مستقر در اختیار شیعیان است و خصوصا اینکه در چنین شرایطی آنها از رهبری مراجع و علما نیز بهره می برندو این باعث انسجام و وحدت نظر آنها می شود. همینطور که می دانید بیش از ۹ هزار نامزد در قالب ۳۶ ائتلاف سیاسی اعم از شیعه و سنی و کرد و طوایف و اقوام دیگر و حتی به صورت مستقل برای کسب ۳۲۸ کرسی پارلمان عراق حضور دارند.
طبق قانون انتخابات عراق، هشت کرسی از از 328 کرسی پارلمان متعلق به اقلیت های مذهبی است و مابقی یعنی 320 کرسی به جریان های شیعه و سنی و کرد تعلق دارد که بیشتر سهم که حدود 170 تا 175 کرسی است متعلق به شیعیان است.

هشت اقلیت مذهبی کدام هستند؟
۸ کرسی باقیمانده بین نمایندگان اقلیت‌های مسیحی، ایزدی ها، صائبی ها و کردهای شبک تقسیم می شود که در این بین مسیحیان 5 کرسی و سایرین هر یک یک کرسی به خود اختصاص می دهند، ۵ کرسی مسیحیان نیز بین استانهای بغداد، نینوا، کرکوک، دهوک و اربیل هر کدام یک نماینده تقسیم می شود.
اما عمده و معروف ترین جریان های شیعه حاضر در انتخابات پارلمانی یکی جریان خود مالکی است که ائتلاف "دولة القانون" را رهبری می کند که خود متشکل از ۱۲ گروه از جمله حزب الدعوه ، فراکسیون مستقلون وسازمان بدراست. دومین جریان مهم ائتلاف "المواطن" به ریاست عمار حکیم است که خود متشکل از ۲۰ گروه است. ائتلاف شیعی "الاحرار" به ریاست ضیاء نجم عبدالله احمد که در واقع همان ائتلاف مقتدی صدر است و بعد از آن ائتلاف ابراهیم جعفری نخست وزیر اسبق عراق است که "الاصلاح الوطنی" نام دارد و شامل ۷ گروه است . البته شیعیان گروه ها و جریان های قوی دیگری نیز در انتخابات دارند مثل جریان فضیلت و صادقون که آنها هم خیلی فعال شرکت کرده اند. شانس شیعیان در این دور از انتخابات نیز بیشتر از سایر گروه ها است با این همه ائتلاف های سنی ها خصوصا دو ائتلاف "الوطنیه" به ریاست "ایاد علاوی"، نخست‌وزیر پیشین عراق با ۱۵ گروه و ائتلاف "متحدون للاصلاح" به ریاست "اسامه النجیفی"، رئیس پارلمان عراق شامل ۱۳ گروه و ائتلاف العربیه به ریاست صالح المطلک نیز ائتلاف های قدرتمندی هستند که عرصه رقابت را داغ می کنند. در میان کردها نیز رقابت بین حزب گوران متعلق به نوشیروان مصطفی، حزب دموکرات کردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی و جریان باقی مانده از اتحادیه میهنی کردستان به ریاست جلال طالبانی رئیس جمهوری بیمار عراق است که شاخص ترین چهره آن برهم صالح است.

شانس مالکی را در پیروزی مجدد در انتخابات و به دست آوردن مجدد پست نخست وزیری چقدر می دانید؟
برخی از تحلیلگران معتقدند مالکی ضعیف شده و جریان های شیعی مصمم به کنار زدن او هستند. در صحنه میدانی هم دیده می شود که همه جریان های حاضر در انتخابات عراق اعلام کرده اند انتخاب مجدد مالکی به عنوان نخست وزیر این کشور برای سومین بار خط قرمز آنهاست. اما حقیقت این است که پیروزی در انتخابات یک چیز است و رسیدن به یک چهره و فردی که بتواند مدیریت و رهبری و ریاست کشور را برعهده بگیرد موضوع دیگری است. تصور من این است که اولا جریان مالکی در انتخابات از سایر گروه های شیعه از جمله جریان حکیم پیشی خواهد گرفت و در ثانی در صورت پیروزی شیعیان در انتخابات پارلمانی نهایتا هم آنها و هم سایر جریان ها برغم خط قرمز اعلام کردن نخست وزیری مالکی، مجددا به نخست وزیری او تن خواهند داد چرا که شرایط بین المللی، بحران های داخلی عراق و توافقات سه کوتله یا کیان عراقی در مسیری قرار دارد که آنها چاره دیگری جز این نخواهند داشت. عراق کشوری است که برای اداره آن به چهره ای قدرتمند و کاریزماتیک نیاز است و در حال حاضر دست کم در جریان شیعه فردی بهتر از مالکی وجود ندارد و در مجموع شرایط و شانس مالکی بیشتر از سایرین است.

4949