هشدار درباره ظروف پلاستیکی

فرشته آل‌علی: 31 ژانویه 2009 مطلب تازه ای در سایتهای خبری منتشر شد که نگران کننده بود. دانشمندان مرکز پزشکی دانشگاه روچستر و دانشگاه کلمبیا بر اساس داده های بدست آمده از سلامت ملی و نظر سنجی و ارزشیابی تغذیه ای که بر روی جمعیت زیادی از مردم آمریکا انجام شد اعلام کردند ماده «بیسفنول آ»، ماده‌ای که بواسطه مصرف مواد غذایی در ظروف پلاستیکی وارد بدن می‌شود، بیش از آنچه تصور می شود در بدن باقی می ماند.

تاکنون تصور بر این بود که این ماده که منبع اصلی مواجهه با آن از طریق غذا و نوشیدنی است به سرعت و بطور کامل از بدن دفع می شود. در این بررسی دانشمندان متوجه شدند ممکن است بیسفنول آ از منابع غیر خوراکی هم وارد بدن شده و در بافتها و چربی بدن تجمع پیدا کند.

بیسفنول آ از کجا آمد؟
بیسفنول آ که با نام اختصاری بی اچ آ نیز شناخته می شود ترکیبی آلی است و حاوی دو گروه فنول است. این ماده جزو ساختار چندین پلیمر و افزودنی پلیمری مهم است. بیسفنول که با تولید سالیانه 2-3 میلیون تن مونومری مهم در تولید پلی کربنات است،  برای اولین بار در سال 1891 شناخته شد. این ماده از تغلیظ استون بدست می آید و این واکنش توسط اسید کاتالیز می شود.

بیش از 50 سال است که محصولات حاوی بیسفنول و یا ساخته شده از آن به بازار راه پیدا کرده‌اند. در حال حاضر مصارف آن بی‌شمار است. در سنتز پلی استرها، پلی سولفونها و کتونهای پلی اتر از این ماده استفاده می شود و مونومری کلیدی در تولیدپلاستیک پلی کربنات و رزینهای اپوکسی است.

پلاستیک پلی کربنات در ساخت بسیاری از محصولات متداول مثل بطریهای پلاستیکی شیر کودکان و آب، وسایل ورزشی، ابزار پزشکی و دندانپزشکی، سیلنتها و کمپوزیتهای پر کننده دندان، لنزهای چشمی و وسایل برقی خانگی بکار می رود.

پلی کربنات در تولید انواع سی دی و دی وی دی هم بکار میرود. در تولید اپوکسی رزین هم از بیسفنول استفاده می شود و اپوکسی رزین در پوشش درونی تقریبا تمام کنسروهای غذایی و نوشیدنی وجود دارد.

نگران باشیم؟
بیسفنول آ چندین دهه است که در محصولات بسیار زیادی در سطح گسترده بکار رفته است و تولید آن در سطح انبوه در سراسر دنیا ادامه دارد. این یعنی همه افراد تا حدی با آن مواجه هستند. این مواجهه می تواند از طریق مصرف غذا و نوشیدنی هایی باشد که در بسته بندیهای آنها از این ماده استفاده شده و در نتیجه در تماس مداوم با آن باشند. ممکن است افراد از طریق منابع محیطی با این ماده روبرو شوند، مثلا بیسفنول آ بطور  شایع در غلظت کم در هوای بیرون و درون منزل، در آبهای سطحی و گردو غبار منازل شناسایی شده است.

در سیلنتهای پر کننده دندان نیز بیسفنول آ وجود دارد، اما بررسی ها نشان داده اوج ورود این ماده به بدن تا یک ساعت بعد از پر کردن دندان است و از آن به بعد میزان مواجهه بدن با آن در حد منابع خوراکی نیست.

داده های محدودی نشان داده است که بیسفنول آ در حد قابل تعیین در آبهای آشامیدنی وجود ندارد و ضمنا نیمه عمر این ماده شیمیایی کوتاه و در حد چند روز است.

در مطالعات انجام شده بین سالهای 1988 تا 1994 بیسفنول آ در ادرار 95درصد بزرگسالان دیده شده است. این مقدار در سالهای 2003 تا 2004 در ادرار کودکان 93درصد بوده است. نوزادانی که با شیرهای صناعی مایع تغذیه می شوند هم در زمره افرادی هستند که بیشترین مواجهه را دارند و درصورتی که شیر خشک را در بطری های  پلی کربنات مصرف کنندروزانه به ازای هر کیلوگرم وزن بدن 13 میکروگرم بیسفنول آ دریافت می کنند.

این در حالی است که مطالعات بسیار دقیق حیوانی نشان می دهد در مقادیر بسیار بسیار کمتر نیز این ماده بر روی بدن تاثیر می گذارد. ضمنا باید به این نکته توجه داشت که کودکان بیشتراز همه رده‌های سنی در معرض خطرند چون به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن بیشتر در مواجهه قرار می گیرند و از نظر فیزیولوژیک هم آسیب پذیر تر هستند.

نگرانی در مورد مواجهه با این ماده در کودکان وقتی بیشتر می شود که بدانیم این ماده از جفت هم عبور کرده و می تواند بر روی تکامل جنین تاثیر بگذارد.حتی بعد از تولد هم بدلیل نابالغ بودن سیستم سم زدایی بدن کودکان،امکان دفع مطلوب دارو و آلاینده ها از بدن او بسیار مشکل و گاها غیر ممکن است.مغز کودکان نیز در حال تکامل بوده و نسبت به آسیب حساس است و بیسفنول آ می تواند با تاثیر برآن بر روی توانایی ذهنی ،رفتارهای اجتماعی ،باروری و ابتلا به بیماریهایی که سالهای بعد بروز می کندتاثیر بگذارد.

در مطالعاتی که اخیرا انجام شده است سطح قابل تشخیص بیسفنول آ 0/1 - تا9 سهم در بیلیون (بی بی پی) بوده است که بالاتر از میزانی است که در تجربیات آزمایشگاهی باعث عوارض جانبی می‌شود از همه بدتر اینکه مواجهه با آن مستمر و هر روز است.

در مطالعه دیگری که جدیدا انجام شده دریافته اند که این ماده باعث ورود جریان کلسیم به درون سلول می شود. این موضوع باعث بهم خوردن فرایندهای درون سلولی شده و در نتیجه احتمال مختل شدن ترشح هورمونها وفعالیت ژنی وجود دارد.

منتظر این مشکلات باشید!
بیش از 130 مطالعه علمی نشان داده است مواجهه با بیسفنول آ باعث تغییر در بروز ژنی شده که بسته به نوع بافت و مدت مواجهه با تغییرات متفاوتی همراه است.

*تغییرات رفتاری: در مطالعات آزمایشگاهی بیشماری گزارش شده است که مواجهه با بیسفنول آ حتی در مقادیر کم باعث بروز تاثیرات رفتاری می شود که شامل بیش فعالی، افزایش خشونت، تغییر در پاسخ به محرکات دردناک و ترسناک، اختلال یادگیری، تغییر در رفتارهای جنسی، کاهش رفتارهای مادرانه و افزایش احتمال اعتیاد.

*دیابت و چاقی: مواجهه مداوم با غلظت کم بیسفنول آ در موشهای آزمایشگاهی باعث مقاومت به انسولین شده است که نتیجه آن افزایش قندخون،افزایش فشار خون و بیماریهای قلبی عروقی است.در مطالعه ای که اخیرا انجام شده است حتی دوز واحد این ماده در سطوحی که در بدن انسان وجود دارد باعث تغییر سطح گلوکز خون و انسولین می شود.

*بلوغ زودرس: دوز اندک این ماده بر روی زمان شروع بلوغ تاثیر می گذارد.

*سندرم داون(منگولیسم): مواجهه با بیسفنول آ با ایجاد خطا در تقسیم سلولی مرتبط است وعلت 10 تا 20 درصد نقص نوزادان است که سندرم داون را هم شامل می شود.

*کاهش شمارش اسپرم:مطالعات متعدد نشان می دهد مواجهه با دوز کم این ماده در دوران رشد و نمو و بزرگسالی با کاهش شمارش اسپرمها(سلولهای جنسی مردانه)وتغییر ساختار بیضه ها همراه است.ضمنا سطوح هورمون تستوسترون(هورمون جنسی مردانه) در مردان کم می شود.

*سرطان سینه: این ماده باعث افزایش تکامل غدد پستان شده و در نتیجه افزایش بافت پستان یک عامل خطر ابتلا به سرطان است.

*بیماریها و سرطان پروستات: بیسفنول آ حتی در مقادیر اندک باعث افزایش اندازه پروستات می شود.بعلاوه مواجهه با دوز بسیار کم آن  چند روز بعد از تولد موشهای نر را مستعد ابتلا به سرطان پروستات در بزرگسالی کرده است.

*به‌هم خوردن عملکرد سیستم ایمنی

*کاهش سطح آنزیمهای آنتی اکسیدان

*آسیب مغزی: این ماده تاثیرات مهم استروژن بر روی تکامل مغز را بر هم می زند و باعث آسیب مغزی می شود.بیشتر از همه نگرانی از اختلال یادگیری و حافظه وجود دارد.

*سقط و تخمدانهای حاوی کیستهای متعدد در زنان: در یک مطالعه میزان سقط در زنانی که مقدار بیسفنول آ در آنها 3 برابر سایرین بوده است بیشتر است.

در این بین از خطراتی که این ماده بر محیط زیست می گذارد نباید غافل شد.بیسفنول آ یک آلاینده محیطی است و با تثبیت نیتروژن در ریشه بعضی گیاهان تداخل کرده و برروی چرخه محیط زیست تاثیر می گذارد.نیمه عمر آن در خاک حدود 1-10 روز است و وجود گسترده آن باعث شده که به یک آلاینده مهم تبدیل شود.بررسی ها نشان میدهد بیسفنول آ در غلظت کم نیز به ماهی و سایر موجودات زنده در طولانی مدت آسیب می رساند.متاسفانه این ماده در فاضلابهای شهری نیز وجود دارد.

ماجرا جدی است!
در بسته بندی مواد خوراکی  با استفاده از پلاستیک، 7 نوع پلاستیک بکار می رود. بعضی انواع پلاستیک نوع 7 مثل پلی کربنات و اپوکسی رزین از مونومر بیسفنول آ تهیه می شود. بیسفنول آ از این پلاستیکها به درون ماده خوراکی نشت می کند و وقتی در این پلاستیکها مایعات گرم ریخته می‌شود، بیسفنول آ 55 بار سریعتر از حالت عادی نشت می کند. در پلاستیکهای نوع 3 که به پی وی سی معروفند نیز از بیسفنول آ بعنوان آنتی اکسیدان استفاده شده است. با این توضیحات نکاتی را برای کاهش ورود آن به بدن باید رعایت کرد:

1 - ظروف پلاستیکی حاوی پلی کربنات را که برای نگهداری مواد خوراکی تدارک دیده شده اند در مایکرو ویو نگذارید.اگرچه پلی کربنات محکم و با دوام است اما ممکن است در صورت مصرف زیاد و یابالا بودن دما،آسیب ببیند.

2-معمولا بر روی  ظروف پلی کربناتی که حاوی بیسفنول آ هستنداین علامت قید شده است :7# که بهتر است آنرا به خاطر داشته باشید.

3- مصرف غذاها و نوشیدنی هایی را که در قوطیهای کنسروی به فروش می رسند کاهش داده و یا کلا قطع کنید.

4- از مصرف غذا و نوشیدنی گرم در ظروف پلاستیکی خودداری کرده و تا حد امکان برای نگهداری غذا و نوشیدنی از ظروف شیشه ای، چینی و استیل استفاده کنید بخصوص اگر گرم باشند.

5-از بطریهای شیشه ای و یا فاقد بسفنول آ برای شیر دهی به کودکان استفاده کنید.

6- حین خرید اسباب بازی پلاستیکی برای کودکان توجه کنید که پلاستیک آن فاقد بیسفنول آ بوده و حتی المقدوراز اسباب بازی های غیر پلاستیکی استفاده کنید.

 منابع:

Living the science

NIEHS(national institute of environmental health sciences)

Bisphenol A website

Environment California

MDH(Minnesota Department of Health)