رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه، رور چهارشنبه 23 آوریل (4 اردیبهشت) در اقدامی بی‌سابقه با قربانیان کشتار ارامنه در زمان جنگ جهانی اول و دوران امپراتوری عثمانی ابراز همدردی کرد و ضمن غیرانسانی خواندن پیامدهای آن کشتار‌ها به نوادگان قربانیان تسلیت گفت. وی این سخنان را یک روز پیش از نود و نهمین سالگرد کشتار ارامنه (1915) عنوان کرد که ارامنه مدعی اند طی آن نیروهای عثمانی حدود یک میلیون و پانصد هزار نفر از ارامنه را کشته و صد‌ها هزار نفر را ناچار به ترک دیار خود کرده ا ند.
ارامنه از آن کشتار‌ها که در جریان جنگ جهانی اول روی داد تحت عنوان "نسل‌کشی" یاد میکنند اما ترکیه این ادعا را رد می‌کند و هیچ‌گاه رسماً بابت آن عذرخواهی نکرده است؛ موضوعی که در یک قرن گذشته همواره محل تنش و سردی روابط میان ارمنستان و ترکیه شده است. با این حال، اظهار تأسف اردوغان که در نوع خود برای نخستین بار از سوی یک رهبر سیاسی در ترکیه عنوان میشود می‌تواند تاثیر مثبتی بر روابط دیپلماتیک میان آنکارا و ایروان بگذارد.
نخست‌وزیر ترکیه ابراز امیدواری کرد مردمانی که متعلق به یک جغرافیا هستند و آداب و رسوم مشابهی دارند، بتوانند با بلوغ فکری درباره گذشته خود صحبت کنند. اردوغان از مردم ارمنستان خواست این دوره دردناک تاریخی را به دید یک خاطره نگاه کنند.
درعین حال نخست وزیر ترکیه تأکید کرد که این موضوع نباید مانع از شکل‌گیری روابط حسنه میان دو کشور شود. او در بیانیه‌ای که به ۹ زبان ترجمه شده از مصائب کشتار ارامنه در خلال جنگ جهانی اول به عنوان "درد مشترک" میان ترکیه و ارمنستان یاد کرد. با وجود این، وی در این بیانیه از واژه "نسل‌کشی" برای آن کشتارهای جمعی استفاده نکرده وگفته است که با وجود تلخی آن وقایع، دولت ارمنستان نباید از این موضوع به عنوان بهانهای برای خصومت با ترکیه استفاده کرده و آن را به دستاویزی سیاسی برای تعارض میان دو کشور تبدیل کند.
بیانیه اردوغان بار دیگر بر لزوم گفت‌وگو میان آنکارا و ایروان و نیز تشکیل گروهی برای تحقیق در مورد این کشتار تاکید کرده است. در بخشی از این بیانیه آمده است: "با این امید و اعتقاد است که آرزو می‌کنیم ارامنه‌ای که جان خود را در آن جریان در اوایل سده بیستم از دست داده‌اند، قرین رحمت باشند و به نوادگان آنها تسلیت خود را اعلام می‌کنیم."
موضع وزیر خارجه ترکیه
احمد داوداوغلو وزیر امور خارجه ترکیه نیز در پی پیام تسلیت نخست وزیر این کشور به نوادگان ارامنه کشته شده در سال 1915 در دوران عثمانی ابراز امیدواری کرد که ارمنستان به این پیام برای تشکیل کمیته تحقیقاتی مشترک پاسخ دهد. وی در این پیام گفت: ما خواستار تشکیل یک کمیته تحقیق متشکل از تاریخدانان ترک، ارمنی و بین المللی به منظور بررسی رخدادهای سال 1915هستیم. داوداوغلو افزود: برخی از حرکت ترکیه شاید تعجب کرده باشند ولی همگان به نگاه انسانی ترکیه در قبال بشریت آگاه هستند، تاریخ فقط از برگ های سیاه و سفید تشکیل نشده است، همه باید در فضایی معتدل پختگی خود را با ابراز همدردی نشان دهند. وی افزود: آنچه نخست وزیر ترکیه انجام داد در واقع یک فراخوان بود، امیدواریم به این فراخوان پاسخ مثبت داده شود. اکنون ما منتظریم به گامی که برداشته ایم پاسخ داده شود. داوداوغلو با تاکید بر اینکه ترکها و ارامنه هزار سال تاریخ مشترک دارند، گفت: پیام نخست وزیر ترکیه یک فراخوان است نه بیانیه یکجانبه و اگر شرایط عصر کنونی را به خوبی درک کنیم، می توانیم آینده را نیز در کنار یکدیگر بسازیم. داوداوغلو گفت: پیام تسلیت نشانه ضعف نیست بلکه به مفهوم اعلام این موضوع به طرف مقابل است که ما آنان را درک می کنیم و به آنان احترام می گذاریم. این یک وظیفه انسانی است.
مواضع احزاب مخالف دولت ترکیه
دوغو پرینچک، رهبر حزب کارگر ترکیه نیز همچون رهبر حزب ملی گرای حرکت ملی، از پیام تسلیت رجب طیب اردوغان نخست وزیر این کشور به نوادگان ارامنه کشته شده در سال 1915 انتقاد کرد. پرینچک روز پنجشنبه 24 آوریل با انتشار اطلاعیه ای درباره بیانیه اردوغان گفت: کلمات استفاده شده در این بیانیه توسط یک سخنگوی امپریالیسم نوشته شده است. وی افزود: در زمانی که وحدت و تمامیت ترکیه با تهدید روبه رو شده است، اردوغان به دفاع از استقلال و حاکمیت کشور نمی پردازد. وی بیانیه نخست وزیر ترکیه را یک سند خیانت نامید و گفت: وظیفه میهن پرستان سرنگونی اردوغان است.
ناسیونالیستهای ترکیه در یک قرن گذشته همواره کشتار ارامنه را تکذیب کرده یا کوچک و کم اهمیت شمرده اند. آنها معتقدند که شورش‌های ارامنه زمانی آغاز شد که افسران جوان ترکیه مشغول مقاومت در برابر مطامع استعماری بریتانیا بودند و مردم منطقه بیش از هر زمانی به وحدت نیاز داشتند. دولت باغچه لی رهبر حزب حرکت ملی نیز از انتشار پیام اردوغان به عنوان شکنجه ای برای ملت ترکیه یاد کرد. حزب"حرکت ملی ترکیه" (MHP ) که متعلق به ملی‌گرایان است اردوغان را متهم کرد که با این موضع خود بر خلاف مصالح کشور عمل کرده است. این حزب معتقد است که هیچ‌گونه نسل‌کشی‌ای اتفاق نیفتاده است.
حزب مخالف جمهوری خواه خلق بزرگترین حزب مخالف دولت ترکیه در مجلس ملی این کشور نیز با استقبال از این پیام این پرسش را مطرح کرد، چرا دولت آنکارا که بیش از 12 سال است قدرت را در اختیار دارد این زمان را برای ارسال پیام انتخاب کرده است. فاروق لوغ اوغلو، معاون حزب جمهوری خواه نیز اردوغان را به سوءاستفاده از تاریخ برای رسیدن به اهداف سیاسی خود متهم کرد و گفت: چرایی این زمان برای ارسال این پیام اکنون سوال است. معاون حزب جمهوری خواه گفت: این حزب نیز به بازماندگان این حادثه چه ارمنی و چه مسلمان و یا مذاهب دیگر که جان خود را اوایل قرن بیستم از دست دادند، تسلیت می گوید.
حزب صلح و دمکراسی کردستان (BDP) هم از دولت ترکیه خواسته است از ارمنی‌ها عذرخواهی رسمی کند. این حزب می‌گوید، برخورد باز و شفاف با بخشی از تاریخ این کشور ضمانتی است برای اینکه دیگر وقایع مشابهی رخ ندهد.
درهمین حال روز پنجشنبه 24 آوریل (5 اردیبهشت) دهها ترک و ارمنی در ایستگاه قطار "حیدر پاشا" در استانبول گرد آمده و یاد قربانیان را گرامی داشتند. بسیاری از تشکل‌های ترکیه نیز که بر لزوم نکوداشت یاد قربانیان نسل‌کشی ارمنیان تأکید کرده و برای این منظور به یکدیگر ملحق شدند نیز در نود و نهمین سالروز این واقعه از دولت خواستند از این رویداد به عنوان "نسل‌کشی "یاد کرده و آن را به رسمیت بشناسد.
موضع ارمنستان
تابستان سال 2013 بود که در جریان جلسه‌ای که مقامات ارمنستان به منظور تدارک مراسم یکصدمین سالگرد این وقایع برگزار کرده بودند، دادستان کل این کشور رسما خواستار بازگرداندن سرزمین‌هایی شد که به گفته او دولت عثمانی در جریان جنگ جهانی اول تصرف کرده است و همزمان خواستار پرداخت غرامت به بازماندگان آن کشتار‌ها شد. گفته میشود در حال حاضر در آرشیو ملی ارمنستان 12 هزار سند درباره نسل‌کشی ارامنه موجود است که در ماه آوریل سال 2015به نمایش گذاشته خواهند شد. آماتونی ویرابیان، مدیر آرشیو ملی ارمنستان ضمن اعلام این خبر می گوید: انتشار اسنادی در مورد نسل‌کشی ارامنه به زبان‌های خارجی ادامه دارد.
یکی از اهداف فعالیت‌های آرشیو ملی ارمنستان نشان دادن این واقعیت تاریخی است که ترکها نه فقط ارامنه را کشتند، بلکه آثار فرهنگی و تاریخی آنها را نیز ویران و تخریب کرده‌اند. ویرابیان معتقد است که در سال 1919 میلادی میزان خسارات وارد شده به ارامنه بیشتر از ۲ میلیارد فرانک فرانسوی بوده است.
بین ترکیه و ارمنستان در سال 2009 یک "پیمان آشتی" و یک سند شروع روابط سیاسی در زوریخ سوئیس منعقد شد، اما تلاش‌ها برای نزدیکی دو کشور ۶ ماه بعد در پی مصوبه کمیته روابط خارجی کنگره امریکا مبنی بر شناسایی این قتل عام ادعایی بعنوان نسل کشی و تحرکات سلبی دولت ایروان در قبال آنکارا و همینطور ناخرسندی شدید دولت آذربایجان که منجر به عدم ارسال لوایح اسناد امضاء شده به مجالس دوکشور و درنتیجه تصویب نشدن آنها گردید به شکست انجامید.
در ایروان هم سرژ سرکیسیان، رئیس‌جمهور ارمنستان روز پنجشنبه 24 آوریل از این بیانیه رهبر حزب حاکم عدالت وتوسعه درترکیه انتقاد کرد و گفت ترکیه همچنان سیاست خود مبنی بر "انکار کامل قتل‌عام ارامنه" را ادامه میدهد. او با متهم کردن ترکیه به چشم پوشی از واقعیات و با محکوم کردن دولت ترکیه به انکار این واقعه تاریخی، از قبول تسلیت روز گذشته رجب طیب اردوغان سر باز زد و صدمین سالگرد این واقعه را که در سال 2015 برگزارخواهد شد فرصتی مناسب برای ابراز پشیمانی عنوان کرد. سرکیسیان در بیانیه‌ای که به مناسبت فرا رسیدن سالگرد این واقعه صادر کرد، گفت انکار این جنایت به معنای ادامه آن است. او اضافه کرد که تنها با به رسمیت شناختن این واقعه به عنوان "نسل‌کشی" و محکوم کردن آن میتوان از تکرار آن جلوگیری کرد. وی در سخنرانی خود گفت: ما ترکها را به عنوان دشمن خود مشاهده نمی کنیم.
در سخنان رئیس دولت ارمنستان که در مراسم 24 آوریل ایراد کرد و در سایت اینترنتی ریاست دولت ارمنستان انتشار یافته است به پیام تسلیت رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه اشاره ای نشده است. سرکیسیان در پیام خود در حین تعظیم در مقابل مقبره قربانیان نسل کشی ارامنه گفت: یاد ترکهایی را که در آن دوران دست یاری به همسایگان خود دراز نمودند، گرامی می داریم. یاد آنهایی را که زندگی خود و خانواده هایشان را به خطر انداخته و دست یاری به سوی هم وطنانمان دراز کردند، مقدس می شماریم. او همچنین گفت: ما بر این باور هستیم که سپردن این شرم تاریخی به گذشته و نجات از زیر این بار سنگین وظیفه ای است که ترکیه باید بجای آورد.
در همین حال خبرگزاری آنادولوی ترکیه از موضع‌گیری متفاوت اسقف کلیسای ارمنی در ترکیه با موضع سرکیسیان مبنی بر اینکه ارمنی‌ها ابراز همدردی اردوغان را پذیرفته‌اند و اردوغان با بیانیه خود فصلی جدید در روابط ترکیه ـ ارمنستان باز کرده است، خبرداد.
موضع آمریکا
همزمان با این تحولات جن ساکی، سخنگوی دستگاه دیپلماسی آمریکا از اظهارات علنی و بی‌سابقه رجب‌طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه در خصوص اذعان به رنج‌هایی که ارامنه در سال 1915متحمل شدند، استقبال نمود و اعلام کرد:" واشنگتن بر این باوراست که این حرکت مثبت دولت ترکیه می‌تواند نشان‌دهنده بیان سریع، کامل و عادلانه حقایق باشد و بتواند بستر را برای سازش و صلح میان ترکها و ارامنه فراهم آورد."
تحلیل
این تحولات درحالی رخ میدهد که در ترکیه اردوغان به رغم حوادث دسامبر 2013 و افشاگری فساد مالی دولت وی توسط عناصر وابسته به فتح الله گولن انتخابات شهرداریها را با پیروزی پشت سر گذاشته و برای انتخابات ریاست جمهوری در آینده نزدیک که برای اولین بار رییس جمهور با آراء مستقیم مردم انتخاب خواهد شد، آماده می شود. به احتمال زیاد شخص اردوغان نیز در این کارزار نامزد خواهد شد. همزمان ارمنستان نیز برای برگزاری مراسم یکصدمین سالگرد قتل عام ارامنه سال 1915 در سال 2015 خود را آماده می‌کند؛ مراسمی که قراراست به صورت گسترده برگزار شود و این در حالی است که دولت سرکیسیان با مشکلاتی درعرصه داخلی مواجه است.
هرچند که سورپرایز اردوغان درآستانه برگزاری انتخابات ریاست جمهور ی در ترکیه از حیث داخلی و خارجی می تواند آثار مثبتی در پیروزیهای بعدی او داشته باشد، اما تصور اینکه اختلافات ترکیه و ارمنستان در آینده نزدیک خاتمه خواهد یافت تا حد زیادی سخت می نماید.
این تحرک اردوغان برغم اینکه گامی به جلو تلقی میشود ولی از آنجا که سرژ سرکیسیان به دلایل داخلی استقبال چندانی از این چراغ سبز اردوغان نکرد، میتوان گفت درصورت عدم انعطاف مناسب از سوی او، اردوغان نیز که با این اقدام توپ را در زمین ارمنستان انداخته، از موضع طلبکارانه ظاهر گردد.
در این میان ناخرسندترین دولت نسبت به این چراغ سبز، آنکارا به ایروان، جمهوری آذربایجان خواهد بود که در حال حاضر موضع سکوت و انتظار را در قبال این مواضع اردوغان برگزیده است.
مسکو هم که حامی تمام عیار ارمنستان است و ارمنستان تا حد قابل توجهی مستظهر به کمکهای روسیه، اراضی آذربایجان را بیش از دو دهه در تصرف عدوانی خود نگهداشته است و از انعطاف ترکیه در قبال ارامنه و بازگشایی مرزها استقبال خواهد نمود.
غرب و در رأس آن آمریکا نیز که کفه تمایلاتشان به سمت ایروان سنگینی می کند، همانگونه که جن پساکی اعلام کرده از موضع اردوغان حمایت میکنند.
در این میان تهران نیز با توجه به مواضعش در قبال ارمنستان هرچند که باید به رویکرد اردوغان مثبت بنگرد، اما نیک میداند که در صورت برقراری روابط سیاسی ترکیه و ارمنستان و بازگشایی مرزهای این دو کشور تا حدود قابل توجهی منافع خود را در ارمنستان از دست خواهد داد.
نهایت اینکه اردوغان به عنوان یک سیاستمدار و دولتمرد غیرقابل پیش بینی که در مقاطع مختلف سورپرایزهای خود را دارد در دوره پیش از انتخابات ریاست جمهوری ترکیه به احتمال زیاد سورپرایزهای دیگری در عرصه های داخلی ازجمله مسایل کردها، علویها و خارجیها رو خواهد کرد و از آنها به عنوان کارت بازی بهترین بهره ها را نصیب خود و حزبش خواهد کرد.
برای مشاهدۀ وبلاگ دکتر افشار سلیمانی در صفحۀ بلاگرهای خبرآنلاین اینجا کلیک کنید
نظر شما