پلیس مواد مخدر ضعیف عمل کرده است

حال آن که می توانستند با پذیرش شجاعانه مسوولیت کاستی های موجود، از کارشناسان غیر نظامی نیز برای همفکری و چاره اندیشی جهت اصلاح وضع موجود، کمک بخواهند. یکی از عوامل موثر در گسترش اعتیاد، بالا رفتن شاخص افسردگی در جامعه بویژه جوانان است. دکتر سیروس برنا بلداجی سخنگوی کمیسیون اجتماعی مجلس در این خصوص معتقد است: نشاط یکی از نیازهای اصلی کشور در حوزه‌اجتماعی است و امید به آینده و نشاط جوانان مورد تاکید قرار دارد.
به گفته وی، با توجه به افسردگی مزمنی که در برخی از اقشار جامعه وجود دارد، نشاط اجتماعی باید در صدر اولویت دستگاه‌های ذی ربط از جمله صدا و سیما، وزارت فرهنگ و ارشاداسلامی،سازمان ملی جوانان و ارگان های دیگر قرار گیرد.

نتیجه ارزیابی کمیسیون اجتماعی مجلس از عملکرد پلیس مواد مخدر، چه نکاتی را نشان می دهد؟
مهم ترین نتیجه ارزشیابی کارشناسی اعضای کمیسیون اجتماعی این است که همه ما یعنی مجموعه نظام، در مبارزه با مواد مخدر و آثار و پیامدهای آن، موفق عمل نکرده ایم. این عملکرد ضعیف باعث شده تا جامعه دچار ناهنجاری ها و آسیب های اخلاقی متعددی شود. به همین دلیل باید به دنبال یافتن علت رسیدن جامعه به چنین وضعیتی باشیم تا بتوانیم بر مبنای آن، راهکار مناسبی برای بهبود شرایط بیابیم.

کمیسیون اجتماعی قرار بود عملکرد پلیس مواد مخدر را بررسی کند. پس چرا شما از عملکرد مجموعه دستگاه های نظام در این زمینه گلایه می کنید؟
عوامل گسترش اعتیاد در کشور ما متعدد است. یکی از نهاد های مسوول در زمینه مواد مخدر، نیروی انتظامی است. نهادهای دیگری همچون ستاد مبارزه با مواد مخدر ریاست جمهوری، سازمان بهزیستی، وزارت بهداشت، صدا و سیما، آموزش و پرورش، قوه قضاییه و ... نیز در این زمینه مسوول هستند و این که بخواهیم یک بخش را مقصر همه ناکامی ها معرفی کنیم، تحلیل واقع بینانه و منصفانه ای به شمار نمی آید. اقدام موثر و مقابله با چنین پدیده ای، نیازمند همکاری های بین بخشی است. همچنین باید به فعالیت های فرهنگی توجه جدی تری صورت پذیرد. در این زمینه، افزایش دانش و تعمیق بینش جامعه بویژه جوانان و والدین آنها نسبت به پدیده مواد مخدر، بسیار کارساز خواهد بود. البته فعالیت های فرهنگی به مداومت و برنامه ریزی درازمدت احتیاج دارد و به مرور نتیجه می دهد.

سال هاست که مسوولان مختلف، از زیانبخش بودن مواد مخدر و راهکارهای دولتی متعدد برای برخورد با این پدیده حرف می زنند. با این حال وضعیت مصرف مواد مخدر سنتی و صنعتی در کشور مان بسیار نگران کننده است و به گفته سازمان ملل، ایران در سکوی جهانی نخست سرانه اعتیاد به مواد مخدر قرار دارد. به نظر شما ریشه این تعارض را در کجا می توان جستجو کرد؟
نباید از نظر دور داشت که شرایط محیطی  و موقعیت ژئوپلیتیکی کشورمان نیز در این مساله تاثیر می گذارد. افغانستان که مرکز اصلی تولید مواد مخدر جهان است، مرزهای طولانی با ایران دارد که باعث شده ایران به یکی از مسیرهای اصلی ترانزیت مواد مخدر در منطقه تبدیل شود. البته نباید این مساله را بهانه ای برای توجیه وضع موجود بدانیم. در مجموع، رویکردهایی که تا کنون دنبال شده، اثر بخش و کارامد نبوده است. مسوولان دستگاه های مرتبط، باید در این زمینه پاسخگو باشند.

به نظر نمی رسد که مسوولان یادشده، تمایل زیادی برای پاسخگویی داشته باشند. نگاهی به مصاحبه های آنها، این موضوع را به خوبی نشان می دهد؛ نیروی انتظامی از قوه قضاییه گلایه می کند که چرا به فروشندگان و مصرف کنندگان مواد مخدر، سختگیری لازم را ندارند. برخی قضات نیز از مجلس گلایه می کنند که قانون های مورد نظر آنها را وضع نمی کند. از این سلسله طولانی انداختن تقصیر به گردن دیگران، بوی پاسخگویی به مشام نمی رسد.
این وضع نامطلوبی است که متاسفانه در ساختار اداری ایران نهادینه شده است. در حالی که بهتر است مسوولان دستگاه های مختلف، شجاعت این را داشته باشند که هر یک، سهم خودش از مسوولیت این ناکامی را بر عهده بگیرد و در جهت بهبود و اصلاح، گام بردارد. چنین کاری می تواند زمینه تدوین و اجرای یک استراتژی اثر بخش را فراهم کند. وجود یک مرکز فرماندهی واحد در مقابله با مواد مخدر نیز می تواند در این زمینه مثمر ثمر باشد. البته این مرکز فرماندهی، نباید خود را به فعالیت های انتظامی و قضایی محدود کند و باید روح فرهنگی بر فعالیت های آن حاکم باشد. سیاست های جمهوری اسلامی در زمینه مبارزه با مواد مخدر تا کنون از این ایراد بر خوردار است که خواسته ایم فقط با برخوردهای سخت افزاری و قهری، به حل مشکل بپردازیم؛ حال آن که تجربه ملی و جهانی نشان داده است، روش های سخت افزاری جواب نمی دهد و باید به دنبال رویکردهای نرم باشیم. در مورد اعتیاد به مواد مخدر، نباید به دنبال جمع کردن مساله بود بلکه باید برای حل مساله چاره اندیشی کرد.

شما از لزوم فعالیت مرکز فرماندهی مبارزه با مواد مخدر صحبت می کنید. مگر ستاد مواد مخدر ریاست جمهوری، نمی تواند این نقش را ایفا کند؟
این ستاد به دلایل مختلف موفق نبوده است. از جمله نشانه های این ناکامی، این است که رویکردهای کارشناسی در نهادهای مختلف اجرایی، متفاوت و گاهی متعارض  است. به عنوان مثال برخی از این دستگاه ها، اعتیاد را بیماری می دانند و برخی دیگر، هنوز آن را ناهنجاری اجتماعی می دانند که باید با برخورد قهرآلود و تحکمی با آن مقابله کرد. چنین فضایی که تشتت آرای شدید در آن وجود دارد، نشان دهنده ناکارآمدی ستاد مبارزه با مواد مخدر در هماهنگ کردن دستگاه های مختلف است.

چرا برخی دستگاه ها همچنان بر روش های غیرعلمی مبارزه با مواد مخدر پافشاری می کنند حال آن که می توان با بهره گیری از مشاوره نهادهای علمی و پژوهشی، این نقیصه را رفع کرد؟
متاسفانه نهادهای علمی و پژوهشی تا کنون تاثیر چندانی نداشته اند. این وضع متاثر از دلایل های متعددی است.
از یک سو ارتباط موثری بین مراکز علمی، آکادمیک با دستگاه های اجرایی و تصمیم ساز وجود ندارد. از سویی، علم و پژوهش در کشور ما شان لازم را ندارد و اعتبارات لازم برای فعالیت های علمی و پژوهشی اختصاص نمی یابد. در برخی دستگاه ها هم که اعتبار دارند، پروژه های تحقیاتی، به کارشناسان متخصص سپرده نمی شود و رابطه ها، جای ضابطه ها را گرفته اند. گاهی اوقات، مسوولیت تحقیق و پژوهش را به افرادی می سپارند که این کاره نیستند.
همچنین استفاده از یافته های پژوهشی، هنوز در سیستم اجرایی نهادینه نشده است و بخش عمده ای از تحقیقات، در طاقچه نهادهای اجرایی خاک می خورد.

به نظر شما در این زمینه فقط به نهادهای اجرایی و سیاستگزار انتقاد وارد است یا می توان از دانشگاه ها، مراکز پژوهشی و حتی نهادهای مدنی هم گلایه کرد؟ به عنوان مثال نهادهای غیر حاکمیتی، دیدگاه هایی مانند ترانزیت رسمی مواد مخدر به لابراتوارهای داروسازی اروپایی و افزایش مشارکت نهادهای بین المللی در برنامه های مبارزه با مواد مخدر ایران را پیشنهاد می کنند. به نظر شما این پیشنهادها می تواند راهگشا باشد یا ان که دیدگاه هایی انتزاعی و غیرواقع بینانه تلقی می شود؟
مراکز علمی دیدگاه یافته های خوبی را ارایه می کنند ولی به دلیل این که گوش شنوایی وجود ندارد، بلااستفاده می ماند. ساختار اداری ایران مقاومت عجیبی در مقابل چنین پیشنهادهایی نشان می دهد چون می خواهند همه تصمیم ها را خودشان بگیرند و تمایلی ندارند که دیگران را هم به بازی بگیرند.
البته در همین شرایط نیز نهادهای مردمی (NGO ها) بر اساس اطلاعات دقیقی که دارم، عملکرد خوبی داشته و گام های موثری برداشته اند. سازمان بهزیستی نیز با کمک های با عوض و بلاعوض به این نهادها، زمینه موفقیت و کارامدی آنها را فراهم کرده است.

سازمان بهزیستی توجه جدی به مشارکت مردمی و رویکردهای علمی نوین در برنامه های مبارزه با مواد مخدر دارد حال آن که سایر دستگاه ها، ترجیح می دهند همه اهداف خود را از طریق تصدی گری مستقیم دولتی و با شیوه های رایج در دهه های گذشته دنبال کنند. به نظر شما بهزیستی نمی تواند الگوی خوبی برای این سایر دستگاه ها بویژه سازمان زندان هاباشد؟
سازمان بهزیستی  ذی ربط ترین دستگاه در حمایت از فعالیت های مردمی مقابله با اعتیاد است و به لحاظ گستره فعالیت ها در همه استان ها، می تواند نقش موثری در این زمینه ایفا کند. فعالت های این سازمان را نمی توان با نهادی همچون سازمان زندان ها مقایسه کرد که وظیفه نگهداشت مناسب معتادان و موادفروشان زندانی  را بر عهده دارد. البته سازمان زندان ها در این زمینه با چالش هایی همچون نبود قرنطینه در زندان برخی شهرها، شرایط قرنطینه در برخی زندان ها و مسایلی همچون دوره مرخصی زندانیان مواجه است که باید برای آن چاره اندیشی شود.