استفان والت ( Stephan Walt) از نظریه پردازان مکتب رئالیست تدافعی در رشته روابط بین الملل در کتاب منشا اتحادها( The Origins of Alliances)می گوید که کشورها در برابر کشورهای قوی دست به موازنه نمی زنند بلکه در برابر کشورهایی دست به موازنه می زنند که برای شان تهدیدایجادمیکنند . ایشان چهار شاخص را برای پدید آمدن تهدید بر می شمرد.1-مجاورت جفرافیایی 2- قابلیت های کلی 3- قابلیت های تهاجمی 4- نیات تهاجمی . این نظریه در رشته روابط بین الملل بنام موازنه تهدید (Balance of Threat Theory)شناخته می شود و جایگاه مهمی دربررسی تشکیل اتحادها و مناقشاتبینالمللیدارد.
حال نویسنده این مقاله در صدد است که با استفاده از نظریه فوق به بررسی روابط ایران و پاکستان حداقل در هجده ساله اخیر پرداخته و مشخص کند که آیا پاکستان در حال حاضر برای جمهوری اسلامی ایران تهدید به شمار می رود یا خیر ؟
همان طور که در نظریه موازنه تهدید استفان والت گفته شد یکی از شاخصه های تهدید کشوری برعلیه کشور دیگر مجاورت جغرافیایی یاداشتنمرزمشترک میان دو کشور است که پاکستان با ایران مرز طولانی داشته و یکی از شاخص های تهدید از سوی این کشور فراهم می باشد . البته این بدین معنا نیست که هر کشوری با کشور دیگر مرز مشترک داشت یک تهدید بشمار می رود. لازمه تهدید وجود سه شاخص دیگر هم می باشد که در ادامه از آن خواهیم گفت.دوم قابلیت های کلی یک کشور است که شامل قابلیت های مادی وژئوپولتیک یک کشوراست که بانگاهی به امکانات اقتصادی وژئوپولتیک پاکستان،میتوان این کشوررابدلیل نداشتن منابع معدنی به ویژه استراتژیک وقابلیتهای اقتصادی ضعیف ،کشوری نه چندان مطرح در آسیا تلقی کرد و درقیاس با جمهوری اسلامی ایران نیز در این زمینه کشوری ضعیف می باشد.
سوم قابلیت های تهاجمی که منظور قابلیت های نظامی یک کشور است که ازاین حیث پاکستان بدلیل برخورداری ازدههابمب اتمی یکی از کشورهای معدود دارای این توانایی در سطح جهان به شمار می رود .درکنارآن پاکستان بدلیل رابطه دیرپای نظامی اش باامریکااز تسلیحات پیشرفته نظامی متعارف نیز برخوردار می باشد. واز این حیث دربعدجنگ افزارنظامی دربعدمتعارف وغیرمتعارف به ویژه هسته ای برایران برتری دارد.
چهارم نیات تهاجمی است ،که میتوان گفت اگرسه شرط فوق برای ایجادتهدید،شرط لازم می باشند،شاخص چهارم خودبه تنهایی برای پدیدآمدن تهدید،شرط کافی می باشد.
اقدامات پاکستان ازنیمه دوم سال 1375 درهمکاری با امریکا ، انگلیس ، امارات و عربستان در خلق و به قدرت رساندن طالبان در افغانستان و تلاش جنون آمیز این کشور در حذف ایران از صحنه افغانستان و حتی آسیای مرکزی به همراه کشورهای فوق،و رویکرد تهاجمی این کشور نسبت به ایران پس از اولین آزمایش هسته ایش در28 مه 1998 مصادف با 8 خرداد 1377 و حمایتپشتپرده از کشتارشیعیان افغان ودیپلماتهایایرانیدرمرداد 1377 درمزارشریف افغانستان، ایران را در آستانه جنگ با گروه طالبان در افغانستان به شکل مستقیم و پاکستان به شکل غیر مستقیم قرار داد.
با وقوع رویدادیازدهسپتامبر 2001 (20 شهریور 80) ومبارزه جهانی امریکا با تروریسم و حامیان آن و متعاقبا سرنگونیگروهطالباندرافغانستانبهوسیلهاین کشورتغییراتی ژرفدر صفبندیهایمنطقه ای و بینالمللیصورت گرفت، و پاکستان زیر فشار شدید امریکا سیاست حمایت از طالبان را کنار گذاشت ولی باز ، جریانیپر نفوذ درارتشپاکستاناز طالبانوالقاعدهحمایتمیکرد.ازسال 1382 پاکستانبافراریدادن برخی عناصرالقاعده بهدرونخاکایراندرصددبازیموذیانهایبرای رودروقراردادنایرانوامریکاوانحراف توجه از کشور خود به سمت ایران و بهرهبرداری خاصخودبود.
از اسفند 1384 تا اسفند 1388 گروهک عبدالمالک ریگی با استفاده از برخی حمایت ها در پاکستان، ناامنی و شرارت زیادی در استان سیستان و بلوچستان ایران ایجاد کرد که با دستگیری و اعدام او از سال 89 تا نیمه اول سال 92 ما شاهد رویداد ضد امنیتیدر جنوب شرق کشور نیستیم . امابا شروع نیمه دوم سال 92 تا پایان این سال ما شاهد چند رویداد ضد امنیتی مهم در استان سیستان و بلوچستان ایران هستیم که با کنکاش در این رویدادها وناامنیهایهجدهسالهاخیر به دو متغیر تاثیر گذار پی می بریم:1- رقابت پاکستان با ایران در افغانستان و آسیای مرکزی 2- رابطه سه گانه پاکستان - عربستان - ایران .
1- رقابت پاکستان با ایران در افغانستان و آسیای مرکزی : پاکستان پس از فروپاشی شوروی در سودای استقرار دولتی دست نشانده در افغانستان و دست یابی به بازارهای بکر و دست نخورده آسیای مرکزی و بدست گرفتن خطوط انتقال نفت و گاز این منطقه از راه افغانستان - پاکستان به بازارهای هدف بود. و همچنین در سال های اخیر به منظور دستیابی کشورهای آسیای مرکزی به آب های آزاد سرمایه گذاری سنگینی با کمک چینی ها بر روی بندر گواتر که رقیب بندر ایرانی چاه بهار است انجام داد ، و با اقدامات گوناگون در صدد ایجاد ناامنی در سیستان و بلوچستان ایران از جمله در منطقه چاه بهار با هدف ممانعت از توسعه این منطقه و حذف آن از گردونه رقابت با بندر گواتر بوده است،که این اقدام برخلافحسنهمجواریو تهدید امنیتی برای ایران در سال های اخیر به شمار رفته است.
2- رابطه سه گانه پاکستان - عربستان - ایران : با توافق ایران و گروه 1+5 در موضوع برنامه هسته ای ایران و عصبانیت عربستان سعودی از این توافق ، همزمان روی کار آمدن نخست وزیر طرفدار عربستان در پاکستان (نواز شریف)ما شاهد افزایش مبادلات چشمگیر پاکستان در عرصه های مختلف سیاسی، اقتصادی ، نظامی و امنیتی،میان این دو کشور هستیم که تاثیر مخربی بر امنیت منطقه جنوب شرق ایران ، در منطقه خلیج فارس (در بحرین )و در خاورمیانه (در سوریه)گذاشته است. آنچه که در رابطه پاکستان با عربستان مهم است این است که، حزب مسلم لیگ به رهبری نواز شریف به عنوان یکی از دو حزب بزرگ سیاسی در پاکستان نسبت به حزب مردم به رهبری آصف علی زرداری از همسویی بیشتری با عربستان برخوردار است که با تغییر دولت در پاکستان از حزب مردم به حزب مسلم لیگ در شش ماه اخیر ما شاهد همسویی و نزدیکی دو کشور به ویژه در بعد نظامی - امنیتی می باشیم.
با این توضیحات می توان گفت که حتی اگر پاکستان قابلیت های کلی آن در برابر ایران یارای هماوردی نداشته باشد ، مجاورت جغرافیایی ، قابلیت های نظامی به اضافه نیات تهاجمی آن نسبت ایران که ریشه درافکار جریانات تندروی مذهبی در مراکز تصمیم گیری در این کشور داشته محیط و بستر مناسبی برای همسویی میان این کشور و عربستان از یک سو و تقارن آن با توسعه طلبی پاکستان در افغانستان و آسیای مرکزی زمینه مناسبی برای توطئه چینی بر علیه امنیت ملی ایران فراهم می کند و این کشور را ، به تهدیدی بالفعل برای امنیت ملی ایران تبدیل می کند. سیاستگذاران و تصمیم گیران سیاست خارجی ایران می بایست این نکته را ، مدنظر داشته باشند که حداقل در طول هجده ساله اخیر ، پاکستان بارها ثابت نموده ، رابطه با عربستان برایش مهمتر از رابطه با ایران بوده و هر زمانی که رابطه میان ایران و عربستان آرام و بدون تنش بوده ، بر رابطه پاکستان با ایران نیز تاثیر گذار بوده و از تهدیدات این کشور نسبت به ایران کاسته شده و این کشور بیشتر رقیب ایران به شمار رفته تا دشمن ایران.اما هر وقت رابطه میان ایران و عربستان متشنج بوده، مضافا رقابت بازی با حاصل جمع صفر پاکستان با ایران در افغانستان و آسیای مرکزی، به آن نیز اضافه شده ، این کشور تهدید امنیتی شدیدی برای ایران ایجاد کرده و به دشمن ایران تبدیل شده است . وضعیتی که هم اکنون حکمفرماست.
1717
نظر شما