همه مشکلات عراق ریشه خارجی ندارد

تحولات در منطقه خاورمیانه به شکل در هم تنیده ای در آمده است و کشورهای عربی خاورمیانه که عموما همگرایی نسبی با یکدیگر داشته اند، به میزان بالایی از واگرایی رسیده اند. نوری مالکی رسما عربستان و قطر را متهم کرده که در امور داخلی عراق دخالت می کنند. این در حالی است که از سوی دیگر قطر و عربستان هم با یکدیگر به مشکل برخورده اند و ریاض به همراه امارات و بحرین سفرای خود را از دوحه فراخوانده اند. برای فهم بهتر تحولات خاورمیانه عربی، با محمد شریعتی دهاقان، سفیر اسبق ایران در سوریه و کارشناس مسائل خاورمیانه گفتگویی انجام دادیم که در پی می آید:

نخستین باری است که نوری مالکی به صورت عریان قطر و عربستان را متهم کرده که جنگ را در قبال عراق در پیش گرفته اند. دلیل این تغییر رفتار نخست وزیر عراق را چه می دانید؟
البته پیشتر هم موارد دیگری بوده که نوری مالکی، نخست وزیر عراق، عربستان و دیگر کشورهای خارجی را متهم کرده بود که در امور داخلی عراق دخالت کرده اند. حتی آقای مالکی، بشار اسد را نیز متهم کرده بود که مشکلاتی را در عراق ایجاد کرده و حتی از او در شورای امنیت سازمان ملل به دلیل ارسال نیروهای انتحاری و تکفیری به شمال عراق شکایت هم کرده بود. اما واقع امر این است که به نظر من مالکی اشتباه می کند که همه مشکلات داخلی را بر گردن کشورهای خارجی می اندازد. البته پذیرش این اصل که قطر و عربستان کاملا مخالف آقای مالکی هستند و تمام تلاش خود را چه از نظر سیاسی و چه از نظر امنیتی به کار می بندند که مالکی را به پایان راه برسانند، کاملا غیر قابل انکار است. اما به نظر من اینکه آقای نوری مالکی بپندارد تمام مشکلات از خارج آمده، چندان با واقعیت منطبق نیست. نباید اتفاقات و رخدادها را به صورت یک طرفه مطالعه و بررسی نمایید. بر این اساس حقیقت امر این است که بسیاری از جریان های داخلی عراق هم از عملکرد مالکی ناراضی هستند و اعلام کرده اند و به دفعات انتقادات خود را مطرح کرده اند. این مخالفان در بسیاری از موارد از جریان های هم پیمان نوری مالکی هم بوده اند. آقای مقتدی صدر هم از خودکامگی مالکی بسیار گله مند بوده است آقای حکیم هم همین دلخوری ها را نسبت به عملکرد آقای مالکی دارد، اما سعی می کند از خود خویشتن داری نشان دهد. هرچند این بار حکیم هم کمی صریح تر انتقادات خود نسبت به عملکرد مالکی را مطرح کرده است. اختلافات مالکی با کردها هم بر سر بودجه جدی شده است. اختلاف آقای نخست وزیر با ریاست مجلس شورای ملی هم به دلیل عدم تصویب بودجه بالا گرفته است. به نظر من یکی از دلایلی که مالکی در این موقعیت تصمیم گرفته که با بیانی صرح تر و تندتر انتقادات خود را مطرح کند، این است که انتخابات عراق در پیش است و برای پیروزی در این مسیر گاهی اتخاذ چنین سیاست هایی می تواند مسیر پیروزی را برای افراد و گروه ها هموار سازد.

یعنی به اعتقاد شما، مالکی ناکارآمدی و ناتوانی خود را بر گردن دیگران می اندازد؟
البته من به این صراحتی که شما اشاره می کنید اعتقاد ندارم، باید پذیرفت مالکی نیروی نسبتا توانمندی است و در میان نیروهای عراقی در زمره افراد زبده ارزیابی می شود، ولی اصولا در افراد توانمند مقداری حالت خود رایی پیدا می شود. این به معنای عدم توانمندی او نیست، به معنی این است که مالکی هم حزبی هایش، از آقای حکیم گرفته تا مقتدی صدر را شریک تصمیمات خود نمی سازد و این مسئله مشکلاتی را در عراق ایجاد کرده است.

چندی پیش مقتدی صدر هم اعلام کرده بود که از عرصه سیاست کنار می رود، این اعلام واکنش های متفاوتی را به همراه داشت، او یکی از مخالفین جدی مالکی بوده است، برخی این گمانه را مطرح کردند که این تصمیم نوعی تبانی میان مالکی و صدر باشد تا در انتخابات آتی ائتلاف دولت قانون یکی از جدی ترین مخالفینش را راضی نموده و با وعده تقسیم پست ها، او را راضی به سکوت کرده باشد. این گمانه تا چه حد نزدیک به واقعیت است؟
برخی هنوز این تفسیر را دارند که آنچه که مقتدی صدر در قالب حرکات سیاسی انجام می دهد، از روی نقشه خاصی است و از پیش برنامه ریزی شده است. اما من به چنین تحلیلی باور ندارم. چون اختلافات صدر و کسانی که در خارج از کشور مبارزه می کردند، مثل آقای مالکی و حکیم و گروه های دیگری که از دست استبداد صدام به سوریه و یا ایران فرار کرده بودند، بسیار عمیق است. بر این اساس به باور من پیشینه اختلافی میان آنها سبب می شود که در برخی موارد این تضادها به شکل جدی تری بروز یابد. بر این اساس به نظر من هیچ گونه تبانی میان مالکی و صدر اتفاق نیفتاده و صدر به تصمیم خود از عرصه سیاست کنار رفته است. بر این اساس نمی توان انتظار داشت که اختلافات میان این دو از بین برود.

در حالی نوری مالکی قطر و عربستان را متهم کرده، که این دو کشور با یکدیگر به شدت به مشکل خورده اند و عربستان به همراه امارات و بحرین سفرای خود را از دوحه فراخواندند. بر این اساس می توان همنوایی عربستان و قطر را با یکدیگر متصور دانست؛ آنهم در شرایطی که به نظر می رسد قطر و ایران به یکدیگر نزدیک شده اند و هر دو از عربستان فاصله گرفته اند؟
باید پذیرفت مخالفت ها و کارشکنی های قطر و عربستان علیه دولت مالکی و در خاک عراق یک اصل غیر قابل انکار است، چراکه آنها مدعی هستند سیاست های مالکی ضد اهل سنت بوده است. اما در مجموع، اینکه اینها دست به دست هم بدهند، در حالی که بین خودشان هم اختلاف نظر دارند، کمی بعید است، اما به هر ترتیب تردید نداشته باشید که قطر و عربستان تمام تلاش خود را می کنند که مالکی بر سر قدرت باقی نماند. اما شاید اگر مالکی بهتر عمل کرده بود، چنین تحریک هایی در داخل کشور اثری نداشت. اما باید عنایت داشت که اختلافات جدی میان قطر و عربستان هم مسئله جدیدی است که می تواند اثرات قابل توجهی در معادلات منطقه ای داشته باشد.

تحولات و درگیری های دولت عراق با داعش همچنان ادامه دارد و روندی سینوسی بر این درگیری ها حکمفرما است. این تحولات را چگونه می بینید؟
این روند هم قصه درازی دارد. واقع امر این است که درگیری عراق، تنها با داعش نبوده است. بلکه در برخی موارد با عشایر مسلح هم بوده است. این گرفتاریها با یکدیگر تداخل پیدا کرده و به پیچیده تر شدن شرایط منتج گردیده است. ولی چوت آقای مالکی نفع را در این می بیند که هر کسی که در برابر او می ایستد، را داعش بخواند و همه مسائل را بر گردن آنها می اندازد. در حالی که در شرایط کنونی داعش مورد غضب قطر، عربستان، آمریکا و همچنین معارضین سوری هم واقع شده است. واقع امر این است که همه چیز بر گردن داعش نیست. بخشی از کسانی که در النبار مبارزه می کنند، داعش نیستند و مردمی هستند که با سیاست های مالکی اختلاف نظر دارند. باید توجه داشت که مسائل در عراق عمق بیشتری دارند و مالکی باید به این نکته توجه کند که همه چیز با سیاست های نظامی حل نمی شود و نوعی مدیریت هوشمندانه تر می تواند اوضاع و شرایط را بهبود بخشد. به هر حال اختلافات و انتقادات نسبت به عملکردها بسیار طبیعی است و در هر سیستمی گروهی از رفتارهای دستگاه حکومتی نارضایتی هایی دارند، اما مالکی می تواند با نوعی هوشمندی و هوشیاری این مسائل را حل و فصل نماید.

با توجه به اینکه انتخابات در عراق نزدیک است و برخی از حرکات مالکی، در جهت جلب آرای عمومی در انتخابات عمومی است، چشم انداز تحولات در عراق و همچنین روابط خارجی عراق با کشورهای قطر و عربستان چگونه خواهد بود؟
پیش بینی این مسئله بسیار مشکل است. برخی احتمال می دهند که انتخابات متوقف شوند. برخی احتمال می دهند در انبار انتخابات برگزار نشود، همانطور که در مورد قبلی هم در این منطقه با تاخیر برگزار شد. اما واقع امر این است که به نظر می رسد شکل گیری ائتلاف های سابق هم مشکل شده است. اما باید به این نکته هم توجه کرد که مالکی چون احساس می کند، مردم عراق طرفدار قدرت هستند و خودش قدرت لازم را نشان داده، بنابراین امیدوار است رای خود و تعداد نمایندگانی که در ائتلاف قانون حضور دارند را بیشتر کند تا بتواند پیروز بعدی هم خود او لقب گیرد. ولی در عین حال باید فعل و انفعالات صحنه را نسبت به بقیه گروه ها مانند مجلس اعلا، گروه حکیم، گروه های آقای صدر و گروه های مستقل مد نظر قرار داد، چون گاهی اوقات در این درگیری ها کسانی که از همه جریانات مستقل هستند و می توانند در صحنه تحولات سیاسی عراق نقش آفرین باشند.

4949