مرز ایران و عراق کجاست؟

ایران در بین همسایگانش طولانی‌ترین مرز را با جمهوری عراق دارد، مسافتی حدود ۱۴۵۸ کیلومتر، که بخشی از آن را رودخانه اروندرود تشکیل می‌دهد.
گرچه دو کشور گذشته پرتنش مرزی را تجربه کرده‌اند، اما با گذشت سالهای پرالتهاب مقامات دو کشور در سایه اراده رهبران عالی شان، جغرافیای صلح را در این منطقه جست‌وجو می‌کنند.
ایران و همسایه غربی‌اش با تاکید بر عزم جدی دو کشور برای حفظ صلح و ثبات در این مرزها اعلام کرده‌اند که خود را موظف به اجرای عهدنامه 1975 می‌دانند. موضوعی که هوشیار زیباری، وزیر خارجه عراق در سفرش به تهران برآن تاکید کرد.
دکتر علیرضا جهانگیری، که ریاست هیات‌های ایرانی در کمیسیون‌های مشترک مرزی پیش بینی شده در معاهدات 1975 و مسوولیت مذاکرات مرزی با طرف عراقی را برعهده دارد در این باره می‌گوید: تعیین مرز بین دو کشور در گذشته صورت پذیرفته و ما طبق عهدنامه 1975 که همچنان لازم الاجراست ملزم هستیم که خط مرز و مقررات تصریح شده در معاهدات 1975 را رعایت کنیم و دولت عراق نیز به صورت اصولی با کل متن موافقت دارد و به دنبال فعال شدن مکانیسم‌های اروندرود و راه‌اندازی مجدد CBC است.
او ضمن تشریح مذاکرات ایران و عراق و توافقات انجام شده در رابطه با مرز دو کشور گفت: هیچ یک از دو طرف به تنهایی حق بلااعتبار کردن یکجانبه عهدنامه را نداشته و اختلاف نظر درنحوه اجرای آن نیز نمی تواند موجبی برای اعلام بی اعتباری یکطرفه باشد.
مدیرکل حقوقی بین المللی وزارت امور خارجه با بیان اینکه توافق اخیر ایران و عراق ناظر بر اجرای معاهدات 1975 بوده و قرار نیست موافقتنامه جدید مرزی با عراق منعقد شود، گفت: شش مارس 1975 ایران و عراق با میانجی‌گری الجزایر بیانیه‌ای صادر کردند که از آن با عنوان بیانیه الجزایر یاد می شود.
او با تاکید بر اینکه بین دو کشور موضوعی به نام "معاهده الجزایر" وجود ندارد گفت: براساس بیانیه الجزایر، دو دولت ایران و عراق، 23 خرداد 1354 (13 ژوئن 1975) برای حل و فصل اختلافات در زمینه‌های مختلف به ویژه موضوعات مرزی در بغداد تشکیل جلسه دادند که حاصل این مذاکرات انعقاد معاهده ای بود که به آن معاهده بغداد یا عهدنامه مربوط به مرز دولتی و حسن همجواری بین ایران وعراق گفته می شود. به ضمیمه این عهدنامه سه پروتکل در زمینه‌های امنیت در مرز، تعیین مرز رودخانه‌ای در شط العرب و پروتکل راجع به علامت گذاری مجدد مرز زمینی بین دو کشور در تاریخ 13 ژوئن 1975 در بغداد امضا گردید.
مدیر کل حقوقی بین‌المللی وزارت امور خارجه گفت: علاوه بر آن دو طرف در 26 دسامبر 1975 در بغداد چهار موافقتنامه تکمیلی راجع به 1- مقررات مربوط به کشتیرانی در شط العرب 2- استفاده از آب رودخانه های مرزی، 3- کلانتران مرزی و 4- تعلیف احشام امضاء نمودند.
جهانگیری گفت: این مجموعه (عهدنامه، سه پروتکل و 4 موافقت‌نامه) به همراه یک سری صورت جلسات حل و فصل جامع و قطعی مسائل بین دو کشور و بقیه اسناد الحاقی از جمله نامه‌هایی که مبادله شد را مجموعه معاهدات 1975 می‌گوییم که در مجالس دو کشور به تصویب رسیده و اول تیرماه 1355(22 ژوئن 1976) در تهران مجموعه اسناد تصویب شده بین دو طرف مبادله و از آن تاریخ لازم‌الاجرا شد. کلیه اسناد نزد دبیر کل سازمان ملل تودیع شده و در دبیرخانه سازمان به ثبت رسیده است.
او با تشریح مکانیسم پیش بینی شده در موافقتنامه بین ایران و عراق راجع به مقررات مربوط به کشتیرانی در شط العرب مورخ 26 دسامبر 1975 یادآور شد که ایران و عراق بموجب این موافقتنامه و بمنظور تامین امنیت و تداوم کشتیرانی در اروندرود، انجام امور مربوط به این آبراه مشترک از جمله عملیات لایروبی ، نقشه برداری از کانالهای قابل کشتیرانی ، تهیه نقشه ، علامتگذاری و نگه داری از علائم ، حفاظت از مسیر اصلی کشتیرانی و همچنین نظارت بر آلودگی ناشی از کشتیرانی را به دفتر مشترک هماهنگی
( Common Bureau of Coordination) موسوم به C.B.C محول کرده‌اند.
او که دفتر مشترک هماهنگی (C.B.C) دقیقاً تا قبل از وقوع جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران در بنادر بصره و خرمشهر فعالیت می کرد.
جهانگیری با بیان اینکه بعد از دوران رژیم بعثی عراق در اسفند 1386 معاونین وزرای خارجه ایران و عراق سندی امضاء کردند که براساس آن بر اراده رهبران دو کشور برای حل و فصل تمام مسائل مرزی براساس عهدنامه مربوط به مرز دولتی و حسن همجواری بین ایران و عراق مورخ 13 ژوئن 1975 و پروتکلهای ضمیمه و موافقتنامه های تکمیلی آن تاکید و بر این اساس توافق نمودند که مکانیسم های فنی- اجرایی پیش بینی شده در این معاهدات مجدداً فعال گردد، گفت: شهریور 1387دو معاون وزیر خارجه در ادامه مذاکرات قبل جزئیات بیشتری را بررسی کردند و پس از آن تحت نظر مدیر کل حقوقی وزارت امور خارجه ایران و مقامات ذیربط عراقی فعالیت ها دنبال شده است.
جهانگیری گفت: در حال حاضر به جز دفتر مشترک هماهنگی ایران و عراق در امور اروندرود( C.B.C )کلیه کمیسیونهای مشترک پیش بینی شده در معاهدات 1975 فعالیت مجدد خود را از سرگرفته اند و در سفر اخیر وزیر خارجه عراق به تهران در مورد شروع مجدد فعالیت C.B.C نیز بین دو طرف توافق شد.
او در تشریح دور جدید فعالیت کمیسیونهای مشترک مرزی ایران و عراق گفت: نشست‌های کمیسیونهای مرزی طی چند دوره در بغداد، خرمشهر، تهران و کرمانشاه برگزار شد. به دلیل اینکه در دوران جنگ علائم مرزی در مرز زمینی مشترک تخریب شده بود لذا کمیسیون مختلط مرز زمینی براساس پروتکل راجع به علامت گذاری مجدد مرز زمینی بین ایران و عراق مورخ 13 ژوئن 1975 و مدارک و نقشه های ضمیمه به آن مبادرت به بازسازی (Reconstruction)علائم مرزی نمود. در حال حاضر علائم مرزی به طور کامل بازسازی شده است. کارجانمایی میله ثلاثه ایران و عراق و ترکیه نیز در نقطه مشترک،‌ انجام شده و فقط ساخت آن باقی مانده است. در حال حاضر مرحله اول کار که بحث علائم است با عراقی‌ها پایان یافته و مرحله دوم کار که ترسیم خط مرز بر روی نقشه های مشترک می باشد در آینده‌ای نزدیک آغاز خواهد شد. با ترسیم خط مرز بین علائم پروسه مرز زمینی کامل خواهد شد.
او درباره فرایند بررسی وضعیت موجود خط تالوگ و بستر رودخانه اروندرود نیز گفت: با توجه به اینکه ماده 6 پروتکل راجع به تعیین مرز رودخانه ای بین ایران و عراق مورخ 13 ژوئن 1975 مکانیسم انجام عملیات اندازه گیری و هیدروگرافی مشترک جدید - هر ده سال یکبار - را پیش بینی کرده است و از آنجا که بعد از جنگ تحمیلی تا کنون این بررسی مشترک انجام نپذیرفته بود لذا در اجرای پروتکل مرز رودخانه ای توافق شد که این بررسی بصورت مشترک انجام پذیرد. این کار به صورت مشترک با قایق‌های هیدروگرافی هر دو طرف انجام شده است و به تازگی اطلاعات برداشت شده را با یکدیگر مبادله کرده و نقشه‌های مشترک جدید اروند رود تهیه شده و قرار است در چند هفته آینده تالوگ سال 1975 و تالوگ فعلی روی نقشه های تهیه شده ترسیم شود. براساس اطلاعاتی که از هیدورگرافی به دست آمده است در بعضی از نقاط جابجایی تالوگ رخ داده است.
مدیرکل حقوقی بین المللی وزارت امور خارجه همچنین گفت: کمیسیون دائمی هماهنگی وظایف کلانتران مرز ایران و عراق در سالیان اخیر سه بار تشکیل شده است و طرفین مرزبانان خود را برای همکاری به یکدیگر معرفی کرده‌اند و حوادث در مرزها در مقایسه با سال‌هایی که این مکانیسم فعال نشده بود بسیار کمتر شده است.
جهانگیری گفت: در ارتباط با رودخانه‌های مرزی نیز چهار دور با عراق در چارچوب کمیسیون دانمی فنی مختلط مذاکره کرده‌ایم که تکلیف رودخانه‌ها و سهم هر دو کشور و نحوه بهره‌برداری از رودخانه‌ها مورد بحث و مذاکره قرار گرفته است و این مذاکرات ادامه خواهد داشت. حدود یک ماه و نیم پیش درباره تکمیل کارهای انجام شده در اروند رود،‌ رودخانه‌ها و مرز زمینی با هیات عراقی در تهران مذاکره کردیم و متنی آماده شد. با صحبتی که با هیات عراقی صورت گرفت قرار شد در سفری که آقای زیباری به تهران خواهند داشت در مورد این متون مذاکره شود. در این سفر در مذاکرات کارشناسی متن با اصلاحات بسیار جزئی در یکی از بندها نهایی شد و قرار شد در آینده نزدیک یادداشت تفاهم مربوطه به امضا برسد. دولت عراق به صورت اصولی با کل متن و روندی که از سال 86 آغاز شده موافقت دارد و به دنبال فعال شدن مکانیسم‌های اروندرود و راه‌اندازی مجدد CBC است.
مدیرکل حقوفی بین المللی وزارت خارجه گفت: در این نشست تاکید شد که عراق به رغم همه مطالبی که در گذشته مطرح شده به عهدنامه 1975 پایبند است و به دنبال فعال شدن اروندرود و راه‌اندازی مجدد CBC است. با معرفی نمایندگان دو طرف برای فعالیت در این دفتر، عملا آخرین مکانیسم هم مجددا فعالیت خود را در اروند رود از سرخواهد گرفت که به نفع مردم آن منطقه و اهالی بصره، فاو، خرمشهر و آبادان است. این موضوع مورد تاکید جناب آقای دکتر روحانی، رئیس جمهور محترم و جناب آقای مالکی نخست وزیر عراق نیز بوده است.
جهانگیری فرآیند ساخت علائم را زمان‌بر توصیف کرد و گفت: ساخت این علائم بیش از دو سال طول کشیده است، به هر حال در بین کشورهای همسایه طولانی‌ترین مرز را با عراق داریم. در مکان‌های صعب‌العبور و با وجود مین و دیگر مشکلات مربوط به جنگ، کار به سرعت پیش نمی‌رفت اما خوشبختانه این مرحله را سپری کردایم و علائم طبق آنچه که در سال 1975 بود ساخته شد. وزرا به عنوان روسای دستگاه دیپلماسی از دو هیات به دلیل فعالیت‌هایی که در این باره داشتند تقدیر کردند.
او با تاکید بر اینکه پایبندی به معاهدات مرزی به نفع کشورها است گفت: مرزهای دو کشور و وضعیت آنها دارای ماهیت ابدی و لایتغیر است و به رغم همه مشکلاتی که جنگ برای دو کشور به وجود آورد توانستیم براساس معاهدات 1975 دوباره مکانیزم‌ها را فعال کنیم و مرز را بر همان اساس اداره کنیم. بی‌تردید این موضوع موفقیت بوده است.
جهانگیری با اشاره به ماده 5 عهدنامه 1975 مبنی بر لایتغیر، دائمی و قطعی بودن خط مرز زمینی و رودخانه ای بین دو کشور گفت: هیچ یک از دو طرف به تنهایی حق بلااعتبار کردن یکجانبه عهدنامه را نداشته و اختلاف نظر درنحوه اجرای آن نیز نمی تواند موجبی برای اعلام بی اعتباری یکطرفه باشد. پس از پیروزی انقلاب ، جمهوری اسلامی ایران با توجه به اصل وفای به عهد به این عهدنامه احترام گذاشته و مفاد آن را دقیقا رعایت کرده و همواره بر معتبر و نافذ بودن معاهدات تاکید داشته و دارد.
45231