اوکراین به بحران منطقه‌ای و جهانی تبدیل می‌شود؟

شبه‌جزیره استراتژیک کریمه در شمال این دریا، پاشنه اشیل اوکراین و نقطه بسیار حساس برای اروپا و آمریکا محسوب میشود.

 روسیه با انجام تحرک نظامی دراین شبه جزیره تلاش دارد تا از این اقدام به عنوان اهرم  فشاری در جهت تنظیم رفتار غرب در قبال تحولات اوکراین ، بهره بگیرد.

در واقع به نظر نمی رسد روسیه قصد اشغال دائمی کریمه را داشته باشد و یا حتی تلاش کند این منطقه به خاک روسیه ملحق شود. زیرا با در نظر گرفتن این واقعیت که تسط بر شبه جزیره کریمه به معنای دستیابی و تفوق دریایی بر شمال دریای سیاه است، روسیه با اعزام سربازان خود به این منطقه حساس، این پیام را به آمریکا و اتحادیه اروپا منتقل کرد که درباره تغییر دولت اوکراین و در خطر قرار گرفتن منافع بلند مدت خود در اوکراین بی تفاوت نیست .

شبه جزیره راهبردی کریمه از نظر ژئوپلیتیکی و ژئو اکونومیک منطقه مهمی بشمار می رود  و در حقیقت شاقول موازنه قدرت در دریای سیاه محسوب می شود. این منطقه از نظر کشتیرانی بین المللی و حضور ناوگان مهم اتمی روسیه در بندر سواستوپول در کریمه که به مدت 25 سال در اجاره روسیه از اوکراین  است.  بر اهمیت ان می افزاید . برای درک اهمیت این شبه جزیره کافی است یادآورشویم که در سالهای  گذشته  بر سر تسط بر ان جنگهای خونینی بین امپراطوری روسیه ، عثمانی ، بریتانیا درگرفته است.  در دوران جنگ سرد نیز کریمه مرکزی برای کنترل تحرکات ناتو در ترکیه  به عنوان پاشنه جنوبی ناتو محسوب می‌شد .

بنابراین کریمه در نگاه روسیه همانقدر اهمیت دارد که برای اوکراین و اتحادیه اروپا دارد. در این میان باید توجه داشت روسیه بدون اوکراین و اوکراین بدون روسیه به هیچ وجه نمی توانند منافع سیاسی ، اقتصادی و امنیتی خود را در منطقه دریایی سیاه دنبال کنند.

50 درصد گاز مصرفی اروپا از طریق خطوط لوله‌ای تامین می شود که از اوکراین می‌گذرد و این مساله بسیار مهمی برای اتحادیه  اروپاست. چنانچه این خطوط لوله دچار اختلال شود 50 درصد گاز اروپا مختل می‌شود. ازسوی دیگر 75 درصد نفت وارداتی اروپا هم از طریق خاک اوکراین به اروپا می رسد. پوتین در آغاز بحران اوکراین در توجیه اهمیت اوکراین برای این کشور در جمع نمایندگان دوما و مجلس فدراسیون روسیه سخنرانی گفت،  صنایع  روسیه به صنایع اوکراین وابسته است به گونه ای که صنایع هلیکوپترسازی روسیه بدون موتوری که در اوکراین ساخته می‌شود، اصلا نمی‌تواند روی پا بماند.  یا توربین‌های تولید برقی که اوکراین می‌سازد در نیروگاه‌های برق روسیه مورد استفاده قرار می‌گیرد. متقابلا با نگاهی به فهرست اقلام وارداتی اوکراین می بینیم که بیشترین سهم واردات اوکراین از روسیه است و همچنین بزرگترین تامین کننده انرژی مصرفی در اوکراین از روسیه تامین می شود.

از نظر جغرافیای سیاسی هم اوکراین همیشه به عنوان خط حائل  بین روسیه و غرب مطرح بوده است. یعنی مرز اروپا با اوکراین قبل از روسیه است و به عبارتی همیشه اوکراین پیش‌قراول روسیه بوده است. روسیه 1576 کیلومتر مرز مشترک با اوکراین دارد و نا امن شدن 1576 کیلومتر برای روسیه فوق العاده اهمیت دارد . اوکراین جایی نیست که روسیه بتواند نسبت به تحولاتش بی تفاوت باشد. 

البته بهانه تهدید روس تبارهای اوکراینی برای توجیه مداخله نظامی آن هم در شبه جزیره استراتژیک کریمه به هیچ وجه قانع کننده به نظر نمی رسد و همه می دانند این موضوع بیشتر یک تاکتیک تبلیغاتی است.  بر اساس  آخرین برآوردها از جمعیت 45 میلیون نفری اوکراین نشان داده که 17 درصد روس‌تبار هستند و 24 درصد جمعیت اوکراین هم به زبان روسی صحبت می‌کنند. در سالهای اخیر آنها نه تنها هیچگونه تهدیدی علیه خود احساس نکردند بلکه بیشتر در مناطق صنعتی شرق و جنوب شرق مصادر امور را بر عهده داشته اند.

روسیه نمی تواند به صراحت بگوید با عضویت اوکراین در اتحادیه اروپا مخالف است زیرا اقتصاد روسیه به همکاری با اوکراین نیاز دارد و از آنجا که اتحادیه اروپا شرط انعقاد قرارداد همکاری در تجارت آزاد را با اوکراین را نپیوست این کشور به اتحاد گمرکی با روسیه قرار داده است درعمل اوکراین را بین انتخاب روسیه یا اتحادیه اروپا مخیر کرده اند. این درحالی است که اوکراین بدلیل موقعیت جغرافیایی اش پل ارتباطی شرق به غرب محسوب می شود.  بنابراین همانگونه که روسیه را نباید توسط اوکراین تحت فشار قرار داد، اتحادیه اروپا را هم نباید از همکاری با اوکراین در هر سطح محروم کرد. ضمن آنکه روسیه بیش از اتحادیه اروپا نگران گسترش حضور ناتو در اوکراین است. اگر چنین چیزی در آینده اتفاق بیفتد در عمل مرزهای غربی روسیه  تحت سیطره ناتو قرار خواهد گرفت.

بنابراین کاری که روسیه در کریمه کرد در واقع  یک گوشمالی به اوکراین و آمریکا و اتحادیه اروپا بود تا آنها بدانند که روسیه حتی اگر بخواهد هم نمی تواند درباره گسترش نفوذ آمریکا درمرزهای غربی اش بی تفاوت باشد. 

تحلیل موضع ایران در باره بحران اوکراین

در ایران  بین کارشناسان ما یک نوع  افراط و تفریط تحلیلی  در باره موضع ایران در باره اوکراین مشاهده می شود. این افراط و تفریط ناشی ازبرآورد تحلیلی غیر دقیق از اوضاع  اوکراین امروز است.

بعضی از تحلیل گران  در ایران معتقدند حالا که روسیه با غرب درگیر شده ایران باید از موضع روسیه در برابر غرب حمایت کند . همچنانکه در بحران سوریه  با روسیه متحد  شده است. باید گفت این نظر از چند جهت اشکال اساسی دارد:

1- اتخاذ این سیاست برخلاف  اصل مهم قانون اساسی ایران "نه شرقی نه غربی " است که سیاست ایران را یک سیاست مستقل می داند وبر اساس این سیاست  ایران  همواره سعی کرده خودش را مستقل از بازی‌های سیاسی و درگیری‌ها و چالش‌ها  بین المللی قراردهد  همچنانکه در زمان حمله آمریکا در سال 1991 به عراق در پاسخ به اشغال کویت توسط ارتش بعثی عراق ، ایران بر اساس منافع ملی اش  سیاست بیطرفی مثبت اتخاذ کرد . یعنی ضمن محکوم کردن تجاوز عراق به کشور کویت متحد سابق خود در جنگ علیه ایران ، با اقدام نظامی آمریکا در عراق نیز مخالفت کرد .

 2-  در قضیه سوریه ایران بدنبال سیاست های روسیه نبوده و نیست و حمایت ایران از دولت اسد در چارچوب تعریفی است که ایران از منافع ملی خود دارد و انجا را خط مقدم جبهه مقاومت در برابر تهدید اسرائیل علیه ایران و کشورهای منطقه می داند . بنابراین این نظر که می گویند غرب بحران اوکراین را برای این بوجود آورد تا روسیه را به تجدید نظر در سوریه وادار سازد؛ نمی تواند توجیه منطقی برای همسویی ایران با سیاست روسیه در اوکراین باشد. ضمن آنکه بحران اوکراین را آمریکا و اتحادیه اروپا بوجود نیاورند ، آنها از این بحران به نفع منافع خود در برابر روسیه  سوء استفاده می کنند.

3- بعید است ایران بتواند از اختلاف روسیه و آمریکا در جهت احقاق حق هسته ای خود بهره بگیرد و این موضوع در چهار چوب توافقنامه ژنو بخوبی پیش می رود و حتی ممکن است تعارض های موجود بین روسیه و آمریکا  مشکل ساز هم باشد.

جالب آنکه در نقطه مقابل این نظر تعدادی دیگر از تحلیل گران ایرانی معتقدند  حالا که روسیه با غرب درگیر جنگ لفظی  شده است ، بهتر است ایران  از این فرصت بهره برداری کند تا هم بتواند توافق فروش گاز با اروپا  به عنوان راه حل جایگزین برای از دست دادن  گاز احتمالی  روسیه را  بدست آورد وهم فرصتی برای جبران کاهش درامد های حاصل از فروش نفت رااز طریق صادرات گاز جبران نماید .

در این مورد نیز باید به چند واقعیت توجه کرد

1- ایران برای صادرات گاز به اروپا همچنان با موانع تحریمی روبرو است . ضمن آنکه ارسال گاز محدود به اروپا در قالب گاز مایع  از سوی ایران نمی تواند تامین کننده نیاز گسترده اروپا به گاز صادراتی روسیه باشد. مگر آنکه لوله انتقال گاز به اروپا در چهارچوب طرح ناباکو تحقق پیدا کند  که این طرح هم چند سال است به دلایل مختلف از جمله مخالف روسیه  به نتیجه نرسیده است . ضمن آنکه موضوع زمان بری هم محسوب می شود و نیاز به سرمایه گذاری گسترده و طولانی مدت دارد.

بنابراین بهترین موضعی که در این شرایط ایران می تواند اتخاذ کند تاکید بر موضع بیطرفی ایران در این بحران است.  از آنجا که جمهوری اسلامی ایران با هرگونه مداخله خارجی در کشورهای مستقل از طرف هر کشور و به هر بهانه ای باشد ، مخالف است . بنابراین همانگونه که  از ماجراجویی نظامی روسیه در اوکراین حمایت  نمی کند.  با مداخله مدیریت شده آمریکا و اتحادیه اروپایی در تحولات اوکراین مخالف است.  ایران به نظر مردم اوکراین درتعیین سرنوشتشان از طریق مسالمت آمیز و در چارچوب قانون احترام می گذارد . در همین راستا  با هرگونه مداخله خارجی در اوکراین مخالف است.  چه از طرف روسیه و چه از طرف آمریکا و اروپا باشد.

2- بعضی‌ها تصور می‌کنند  روسیه اگر با آمریکا اختلاف داشته باشد در مذاکرات هسته ای احتمالا بیشتر به  ایران نزدیک می شود  اما سابقه گذشته نشان می‌دهد ، روسیه در اوج درگیری‌اش با غرب در سال 2008 در خلال جنگ در گرجستان و اوستیای جنوبی ، هیچ تغییری در موضعش در قبال پرونده هسته ای ایران بوجود نیامد.  حتی در سال 2010 زمانی که روابط  واشنگتن و مسکو به اصطلاح  با ریست یا همان " شروع مجدد" روبرو شد ،  قراردادهای موشکهای پدافندی فروش اس 300  را مدودوف لغوکرد. 3- دوره جنگ سرد تمام شد. زمانی بود که شوروی یک رفتار  ایدئولوژیک در مناسبات خود با آمریکا از خود نشان می داد و بعضی از کشورها از تضاد مسکو و و اشنگتن در دوران جنگ سرد به نفع خود بهره می گرفتند  اما  امروز روسیه عمل‌گر شده است و بر اساس منافع‌ ملی تعریف شده اش عمل می‌کند 

 قرار داد تمدید اجاره بندر سواستوپول  در 27 آوریل 2010 هفت سال قبل از پایان دوره 20 ساله اش  در 2017  به مدت  25 سال  دیگر  توسط پوتین و یاناکوویچ و تصویب پارلمان های دو کشور تمدید شد. بر اساس این قرار داد، مدت اجاره بندر سواستوپل  برای روسیه تا سال 2042 تمدید شد که بر اساس توافق دو طرف به مدت پنج سال پس از ان هم قابل ادامه خواهد بود.  

برای مشاهدۀ وبلاگ حسن بهشتی پور در صفحۀ بلاگرهای خبرآنلاین اینجا کلیک کنید