سعودی‌ها به شرق می‌روند/ فازی جدید در دیپلماسی ریاض

تغییر توازن در منطقۀ خاورمیانه همچنان بخش قابل توجهی از تحلیل ناظران سیاسی را به خود اختصاص می دهد. محمد فهد الحرثی در یادداشتی در پایگاه اینترنتی عرب نیوز، با اشاره به چرخش قدرتها و نظم جدید منطقه، این فرضیه را مطرح کرده است که آیا عربستان سعودی چمدانهایش را می بندد و به شرق رو می کند؟ در این یادداشت آمده است: 

با تغییرات مهم و شگرف سیاسی که در خاورمیانه در حال رخ دادن است و همچنین تغییر در توازن قوا، تعابیر و تفاسیر زیادی پیرامون آیندۀ رابطۀ عربستان سعودی و ایالات متحده آمریکا به گوش می رسد؛ به خصوص پیرامون نارضایتی سعودی از موضع ایالات متحده آمریکا، در مورد پرونده های حساس و بلندمدت خاورمیانه.
سفر باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا به عربستان سعودی در اواخر ماه مارس نیز در راستای همین فضای موجود میان دو کشور و ضرورت بهبود آن صورت می گیرد.
واشنگتن به خوبی از این احساس یأس و ناامیدی سعودی نسبت به کاهش توجه آمریکا به خاورمیانه و نداشتن دیدگاه روشن در منطقه آگاه است. در کنار این مسئله باید سایر موضوعات منطقه از جمله شکست آمریکا در حل بحران سوریه که در موضع دو کشور اختلاف به وجود آورده را نیز افزود. فضای رمانتیک میان تهران- واشنگتن نیز پرسش های مهمی پیرامون رویکرد آمریکا در منطقه ایجاد کرده است.
با این حال سعود الفیصل، وزیر خارجۀ آمریکا به تازگی بر روابط استراتژیک میان عربستان سعودی و آمریکا تأکید کرده اما در عین حال، وجود اختلاف میان دو کشور را نیز تأئید و آن را امری طبیعی دانسته است. واقعیت اینست که سعودی با رویکرد رئالیستی تلاش می کند تا میان قدرتهای مختلف منطقه توازن ایجاد کند. اما بخش مهمی از چنین رویکردی آمادگی لازم برای هر نوع سناریوی احتمالی است.
کنت والتز، سیاستمدار و طراح تئوری رئالیسم، در کتاب خود با عنوان" تئوری های روابط بین الملل" اینگونه استدلال می کند که کشورها باید خودشان را از هر لحاظ اعم از نظامی، اقتصادی و سیاسی برای هر نوع تحول و اتفاق احتمالی در عرصۀ بین الملل آماده کنند. کشورها هیچگاه نباید در وضعیت نیاز و اتکاء به کشوری دیگری قرار گیرند.
بر همین اساس است که عربستان سعودی شکل جدیدی از سیاست را در پیش گرفته و نگاه به شرق را در دستور کار خود قرار داده است. سفرهای شاهزاده سلمان، معاون وزیر و وزیر دفاع عربستان سعودی به پاکستان، هند و ژاپن در اواخر ماه جاری در همین چهارچوب قابل ارزیابی است.
از سویی سفر شاهزاده سلمان بن سلطان در هفتۀ گذشته حاکی از اهمیت منطقه برای ریاض است. در واقع در چهارچوب منافع عربستان سعودی به عنوان قدرت مهم است تا روابط خود را در منطقه گسترش دهد و براساس منافع خود تصمیم گیری کند. این همان سیاستی است که بسیاری از قدرتهای مهم به اقتضای تحولات جهانی در پیش گرفته اند.
از طرفی تحولات مهم در عرصۀ نفت نیز رابطۀ سعودی و آمریکا را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد. گسترش صنعت استخراج گاز شیل (از سنگ شیست یا ماسه نفت) در آمریکا و همچنین افزایش تولید صادرکنندگان نفت منطقه در همسایگی عربستان سعودی به معنای تغییر در وضعیت فعلی بازار نفت است.
در حالیکه تحلیل گران انتظار ندارند که ایالات متحده آمریکا به طور کامل و به این زودی از نفت عربستان سعودی دل بکند، اما واقعیات موجود بدان معناست که کشورهای شرق دور در حال تبدیل شدن به بزرگترین واردکنندگان نفت سعودی هستند. با این حال علی النعیمی، وزیر نفت عربستان سعودی در این باره می گوید این فرضیه که وابستگی آمریکا به نفت سعودی به پایان خواهد رسید، احمقانه است.
اما تحرک سعودی و توجه به شرق می تواند استراتژی جدید سعودی بر پایۀ نیازهایش باشد. تور آسیایی ملک عبدالله به شرق نزدیک در سال 2006 به همراه هیئتی از تاجران بزرگ و سرمایه گذاراران درها را برای گسترش روابط اقتصادی سعودی با شرق گشود.
در واقع عربستان سعودی تمایل دارد تا به این کشورها این اطمینان را بدهد که منافع اقتصادی بر پایۀ سود دو طرفه است و بر اساس همین نگاه بود که شاهزاده در سفر اخیر خود هیئتی از تاجران و بازرگانان را نیز همراهش برد. عربستان سعودی تلاش می کند روابط خود را براساس رابطۀ استراتژیک تعریف کند و نه معامله ای سیاسی در کوتاه مدت.
تعاملات فرهنگی نیز برای عربستان سعودی از اهمیت زیادی برخوردار است؛ مثلاً برنامۀ بورس و کمک هزینۀ تحصیلی خارجی عربستان در همین راستا تعریف شده است. دهها هزار سعودی در حال حاضر در آسیا تحصیل می کنند که این مسئله به معنای چرخش توجهات سعودی به سمت آسیاست.
لذا چرخش عربستان سعودی به سمت شرق با توجه به وضعیت جدید و نگاه واقع بینانۀ سیاسی تصمیم درستی است. در هر حال رابطۀ گرمتر با کشورهای شرق به معنای کاهش روابط استراتژیک با غرب و به خصوص ایالات متحده آمریکا نیست. این سیاست تنها یک گزینه برای گشودن افق های جدید در مقابل سعودی است.
تصمیمات سیاسی براساس منافعِ در حال تغییر و چرخش قدرتها، قطعاً نتایج موفقیت آمیزی به همراه خواهد داشت. یک بازیگر باهوش و دانا همیشه آمادۀ مقابله با هر احتمالی است و میداند چه زمانی باید کارت مناسب را رو کند. 

عرب نیوز/ ترجمه: زهرا خدایی

5252