تدریس فیزیک و شیمی به طلاب پیش از انقلاب (+ سند)

زمانی که در تابستان سال 57 اصفهان را ترک کردم تا در قم ادامه تحصیل بدهم، لدی الورود به مدرسه خان یا همان مدرسه آیت الله بروجردی رفتم و در حجره ای که از یکی از آشنایان بود برای مدت کوتاهی سکونت گزیدم. خاطرم هست و اگر اشتباه نکنم، همسایه بنده، آقای حسین توفیقی از دوستان فعلی ام بود که سالهاست یک استاد به تمام معنا هستند و همیشه از همنشینی با ایشان بهره مند بوده ام. در آن وقت برای تحصیل به مدارس مختلف سر زدم. از جمله به معهدی که در خیابان چهارمردان بود و متعلق به دارالتبلیغ الاسلامی. مدیریت آن را آقای تسخیری حفظه الله بر عهده داشتند. جای مدرنی بود و بیشتر به زبان عربی تدریس می شد. آن زمان به رغم بالا گرفتن مسائل مربوط به انقلاب، دارالتبلیغ همچنان کارهای آموزشی و انتشاراتی خود را داشت. بسیاری از طلبه های نوگرا برای تحصیل به آن مرکز می رفتند و ضمن تحصیل در حوزه، دروس تخصصی مورد نیاز را آنجا فرا می گرفتند. در آن معهد یا دارالتبلیغ  برای بنده تازه کار جایی نبود و من به مدرسه رسالت با مدیریت آقای یوسفی رفتم که روحانی بسیار روشنفکر و مدرنی بود. بعدها که در باره دارالتبلیغ در کتاب جریانها مطالبی نوشتم بیشتر با سیستم آن آشنا شدم. این را هم بگویم زمانی که مسائل مربوط به آقای شریعتمداری پیش آمد و دارالتبلیغ تبدیل به دفتر تبلیغات شد، اسناد زیادی در آنجا بود که باید حفظ می شد. امیدوارم جایی حفظ شده باشد اما زمانی که جریانها را می نوشتم آنچه از این و آن سراغ گرفتم چیزی نیافتم. بالاخره یا در مراکز قضایی است یا شخصی و مطمئن هستم روزی بدست خواهد آمد. اما این اواخر در اوراقی که به عنوان سند در کتابخانه تاریخ نگاه می داریم با لطف خانم کوشکی، برگی یافت شد که برنامه درسی دارالتبلیغ را در سال 1356 نشان می داد. تصمیم گرفتم در این بهمن، یادی از آن روزها هم کرده باشم. در این برگه، برنامه درسی طلبه های نوگرا را می توان ملاحظه کرد. عناوین درسها واستادان دو موضوع قابل توجه است که در این سند می توان دنبال کرد. برخی از آن اساتید همچنان زنده هستند و برخی به رحمت خدا رفته اند و برخی تغییر شغل داده اند.

از میان این درسها آنچه جالب است درس فیزیک و شیمی است که طلبه ها هفته ای چند ساعت درس فیزیک و شیمی می خوانده اند. درس ریاضیات از دیگر دروسی است که در این دوره تدریس می شده است. درس علوم طبیعی نمونه دیگر است. همین طور درس جامعه شناسی که جالب می نماید. درس انگلیسی که  آقای اسدی تدریس می کرده که بعد از انقلاب هم تا سالها در موسسه در راه حق انگلیسی تدریس می کرد. امیدوارم زنده باشد. درسهای ادبی از انشاء گرفته تا فن خطاب و مکالمه عربی از دیگر دروسی است که رویکرد طلبگی مدرن را در آن دوره نشان می دهد. درس فقه نیز که به طور عمومی شرکت می کردند درس خود آیت الله شریعمتداری بوده است. تاریخ نشر اسلام از آقای ابوالفضل عزتی هم از دیگر درسهای این دوره بوده است. آقای آل اسحاق فن نویسندگی تدریس می کرده که اگر اشتباه نکنم همان است که الان مطب سنتی دارد و داروهای گیاهی توزیع می کند. بعد از انقلاب هم در مسجد امام حسن (ع) درس اقتصاد اسلامی می داد. آقای شبستری درس تفسیر می داده است [کدام یک از اخوان؟]. نوع این درسها مثل فیزیک و شیمی، دلایل خاص خود را داشت و بیشتر برای آشنایی با نظریاتی بود که در باره پیدایش عالم توسط به اصطلاح مادیون یا ماتریالیستها مخصوصا با نوعی گرایش مارکسیستی مطرح شده بود.

به هر حال این برگ  نشانی از نوگرایی در نظام آموزشی حوزه است که بعدها به گونه ای دیگر راه خود را ادامه داد. البته تغییر در حوزه خیلی آرام بوده و الان بعد از نزدیک پنجاه سال که کتاب صرف ساده در مدرسه حقانی تدوین شد، هنوز بحث ست که آن کتاب بهتر است یا صرف میر قدیم. با این حال باید امیدوار بود و در برخی از زمینه ها هم امید جواب داده است.