غرضی درخصوص اینکه اولین بار نام مهندس بازرگان را کجا شنیدید، گفت: هفده ساله بودم که واعظی از تهران به نام حاج آقای انصاری به اصفهان آمد و در سرایی سخنرانی می‌کرد و می‌گفت که رفته بودیم خانه مهندس بازرگان و به جای 17 مهر، 17 جانماز پهن کرده. او می‌خواست بگوید که در منزل آقای بازرگان 17 جانماز پیدا می‌شود و ایشان یک آدم متدینِ نمازخوانِ فعال است.
وی با بیان اینکه بعد از 15 خرداد، تنها اعلامیه‌ای با عنوان «دیکتاتور خون می‌ریزد» را مرحوم آیت‌الله طالقانی نوشت و به مرحوم عراق‌زاده دادند و او به صورت واحد 100 هزارتایی در تهران منتشر و توزیع کرد، افزود: بعد از توزیع بیانیه، ساواک فهمید چه اتفاقی افتاده است. آنها این اعلامیه را گردن نهضت آزادی انداختند و محاکمات آقای بازرگان و نهضت در سال 43 برگزار شد.
این فعال انقلابی با اشاره به محاکمات مرحوم بازرگان، تصریح کرد: تمام 87 جلسه محاکمه مرحوم بازرگان که در پادگان امام حسین(ع) که آن موقع به عنوان عشرت‌آباد معروف بود، را شرکت کردم. جلسات 2 تا 3 ساعت و نیم درازا داشت و پس از آن بلافاصله نوارش را «شرف عرضی» شاه می‌بردند.
غرضی ادامه داد: این دادگاه‌ها مذاکره‌ای بین نهضت آزادی و شاه بود و آقایان بازرگان و مرحوم طالقانی هم می‌دانستند چه کار می‌کنند. به یاد دارم موقعی که آقای بازرگان می‌خواستند شاه را تحقیر کنند، گفتند قبل از آغاز به کار رسمی سد دز، شاه برای افتتاح رفت. در آنجا چگونگی کارکرد سد را پرسید. مسئولین به او می‌گویند که آب می‌رود و پره‌های توربین را می‌گرداند. شاه تحمل نمی‌کند که حرف تمام شود و با صدای بلند و تند می‌گوید ایران یک کشور کم آب است؛ چرا آب را می‌برید به پره‌های توربین؟
وی درخصوص دیدار نهضت‌ازادی با امام خمینی(ره) و عدم قبول دیدار امام با آنان تحت عنوان نهضتآزادی اظهار داشت: در زمانی که رژیم می‌خواست آقای بازرگان و طالقانی را محاکمه کند، دادگاه طیب حاج رضایی و اسماعیل رضایی هم در جریان بود. این دو محاکمه تقریباً هم زمان انجام میشد و هر دو در عشرت آباد بود. وقتی ما به عنوان دانشجو به عشرت‌آباد می‌رفتیم، بین50 تا 150 نفر برای بازرگان می‌آمدند و دادگاه هم 70 نفر را راه می‌داد.
این فعالی انقلابی ادامه داد: ولی در مورد دادگاه مرحوم طیب حاج‌رضایی و اسماعیل رضایی 20-30 هزار نفر در پادگان برای حضور در دادگاه جمع میشدند. اصلاً تفاوت خیلی زیاد اجتماعی بین این دو جریان بود، یعنی در مورد مرحوم طیب آن موقع به صورت وسیع از جنوب شهر مردم جلوی پادگان جمع میشدند که خودش یک نمایش قدرت بود ولی در مورد این آقایان، این اتفاق نمی‌افتاد.
غرضی درخصوص دیدگاه مرحوم بازرگان به مبارزه گفت: مهندس بازرگان در محاکماتشان می‌گفتند «این آخرین دادگاهی است که تشکیل می‌شود و مشروطه را قبول دارد؛ مِن بعد دادگاهی که تشکیل شود، قانون اساسی را قبول ندارد.» البته این اتفاق هم افتاد، یعنی بعد از اینکه سران نهضت آزادی محاکمه شدند، از سال‌های 44 و 46 و48 و 50 به بعد، هر چه دادگاه تشکیل شد، دادگاه کسانی بود که دیگر به مشروطه و نظام شاهنشاهی اعتقادی نداشتند.
وی از عدم مقابله نهضت‌ازادی با جریان انقلاب اسلامی پیش از 22 بهمن گفت و تصریح کرد: جریان انقلاب همه جریانات سیاسی موجود در جامعه از جمله حزب توده، منافقین و نهضت آزادی را محو کرد و آنان هیچ اثری در انقلاب نداشتند؛ نه شعاری داشتند و نه جمعیتی و نه کسی از این‌ها حمایت می‌کرد.
این فعال انقلابی درخصوص نقش و وزن نهضتآزادی در پیروزی مبارزات با تاکید بر اینکه اصلاً نقش امام با نهضتآزادی قابل مقایسه نیست و آنها وزنی نداشتند، خاطرنشان کرد: جریانات اجتماعی مثل نهضت آزادی و جبهه ملی در قبل از سال‌های 42 از جریانات اجتماعی تاثیرگذار بودند ولی بعد از 15 خرداد 42 دیگر تاثیرگذار نبودند.
غرضی درخصوص تظاهرات نیروهای انقلابی و طرفداران نهضتآزادی اظهار داشت: جریان 15 خرداد یک جریان تمام عیارِ ضد رژیم است. مردم به صورت کامل ایستادند و شهید دادند و یک مقاومت مستقیم را نشان دادند. من جمعیتی را که در روزهای 13و 14و 15خرداد در سبزه میدان و اطراف شمس‌العماره دیدم، قابل مقایسه با تظاهرات نهضتی‌ها نبود. وقتی که جبهه ملی یا نهضت آزادی تظاهراتی می‌گذاشتند، تعداد بسیار کمی می‌آمدند و آنها را هم معمولاً با یک ماشین آب‌پاش و پلیس باطوم به دست، متفرق می‌کردند.
به گفته وی، در اول بهمن سال 40 که بین شاه و امینی دعوا شده بود و در دانشگاه تظاهرات شد و این اولین باری بود که گاردی‌ها با چوب و چماق در دانشگاه ریختند و همه را زدند و کسی یارای مقاومت نداشت. تفاوت بین نیروهای نهضت و جبهه ملی و آن نیروی مردمی امام خمینی(ره) خیلی زیاد بود.
این فعال انقلابی شروع ایرادات به نهضتآزادی را مربوط به مرامنامه‌شان دانست و تصریح کرد: وقتی جوانان مرامنامه نهضت آزادی را که در آن آمده بود، ایرانی، مصدقی و مسلمان هستیم، دیدند و با جریانهای اصفهان و 30 تیر و 28 مرداد اصفهان مقایسه کردند، برای بسیاری از جوانان نسبت به نهضتآزادی، بی‌میلی پیدا شد که مثلاً یعنی چه که ما مصدقی هستیم؟
غرضی درخصوص مرحوم بازرگان گفت: تصور مهندس از اداره کشور، یک دولت درست و حسابی، چارچوب‌دار و منطقی و خیلی منظم که کسی در آن دروغ نگوید و... بود و با اینکه یک دفعه بزنیم سیستم حکومتی را از بین ببریم، خیلی موافق نبود. به همین دلیل وقتی که نخست‌وزیر شدند، بلافاصله با گرفتاری‌های زیادی روبه‌رو شدند و استعفا دادند و رفتند. مهندس یک مسلمان متعهد، متدین و مبارز ست ولی با انقلاب خیلی فاصله دارد. امام هم با این روش‌های مشروطه‌ای و بده و بستانی موافق نبودند والا 15 خرداد بوجود نمی‌آمد.
/2727
نظر شما