عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس: آمریکا از طریق عربستان روسیه را گرفتار می‌کند

زهرا خدایی

انفجار دو بمب یکی در ایستگاه قطار و دیگری در اتوبوس در دو روز متوالی در شهرهای مختلف روسیه، آنهم در آستانه سال نو میلادی که دهها کشته و زخمی برجای نهاد، مسئلۀ تروریسم در کشور پهناور روسیه را در کانون توجهات جهانی قرار داد. البته اولین بار نیست که روسیه از سوی گروههای تجزیه طلب، اسلامگرایان ساکن در حوزۀ پیرامونی و جریانات رادیکال ضربات سهمگین دریافت می‌کند؛ اما باز شدن زخم کهنه ای که بارها امنیت روسیه را مخدوش کرده، این بار ریشه در تحولات فرامنطقه و رویکردهای سیاسی این کشور در کانون‌های بحران دارد.
کارشناسان مسائل امنیتی بر این باورند دو عملیات تروریستی در یکی از مراکز توریستی و آرام روسیه، زنگ خطر جدی برای پوتین و مسئولین امنیتی این کشور را به صدا در آورد تا این پیام را به کرملین برساند که رویکرد روسیه در کانون های بحران به خصوص در خاورمیانه می تواند هزینۀ گزافی را برای روسها به همراه داشته باشد.
دکتر نوذر شفیعی، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی و مدرس روابط بین الملل در دانشگاه تهران در گفتگو با خبرگزاری خبرآنلاین در این باره می‌گوید: به رغم ریشه‌های تاریخی حملات تروریستی در روسیه، انفجارهای اخیر در این کشور، متأثر از تحولات فرامنطقه ای، حمایت روسیه از دولت بشار اسد و نزدیکی به ایران است. شفیعی می افزاید: قبل از این انفجارها بندر بن سلطان سفرهای مختلفی به روسیه داشته و به نظر می رسد بعد از اینکه نتوانسته روسیه را به دست برداشتن از دولت بشار اسد و کاهش روابط استراتژیک با ایران قانع کند؛ هم اکنون رویکرد جدیدی را در دستور کار قرار داده است.

مشروح گفتگو با نوذر شفیعی را در ادامه می خوانید:

حملات تروریستی در روسیه را باید متأثر از تحولات منطقه دانست و یا همان زخم کهنه ای است که بار دیگر سر باز کرده و امنیت این کشور را هدف گرفته است؟
همانگونه که اشاره کردید، این مسئله ریشۀ تاریخی دارد. به طور مشخص ظهور گرایشات استقلال طلبانه در جمهوری های جداشده از شوروی سابق پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و در کنار آن تفکرات رادیکالی در این جمهوری‌ها ریشۀ اصلی اینگونه پدیده هاست. اما پس از اینکه پوتین قدرت را در روسیه دست گرفت، دو هدف را در دستور کار خود قرار داد:
ثبات بخشی به داخل و ارتقای جایگاه روسیه در سطح نظام بین الملل به عنوان یکی از قطب های مهم قدرت. دو هدفی که پوتین مدنظر قرار داد، به نوعی با یگدیگر همپوشانی داشتند؛ بدین معنا که ثبات داخلی نیازمند ارتقای نقش بین المللی بود و برعکس ارتقای نقش بین المللی می توانست به ثبات داخلی نیز کمک کند. پوتین در این دو هدف پوتین تا حدودی موفق شد؛ به گونه ای که در دورۀ حاکمیت وی، ناآرامی‌ها، گرایش‌های تجزیه طلبانه و مسائل از این دست نیز سرکوب شد و ثبات نسبی در روسیه استقرار یافت. اما در شرایط فعلی به نظر می رسد نگاه بین المللی و منطقه ای روسیه در شروع این ناآرامی‌ها تأثیرگذار بوده و در واقع این ناآرامی‌ها را تحریک، تشویق و حتی تقویت کرده است.
منظورتان رویکرد روسیه به تحولات خاورمیانه( و به طور مشخص بحران سوریه) است؟
به طور مشخص سیاست خاورمیانه روسیه، در کنار سیاست اروپایی و حتی رویکرد بین المللی روسیه در مجموع سبب شد که این عوامل مجدداً از طریق محرکین این عوامل تحریک و فعال شود. به عنوان مثال حمایت روسیه از دولت سوریه که تقریباً رادیکال‌ها را به انفعال کشانده و همچنین بحث اجلاس ژنو 2 که تأثیرگذاری منفی بر موضع آنها داشته، از جمله عواملی است که می تواند در تحولات اخیر روسیه مورد توجه قرار گیرد.
نکتۀ دوم اینکه نقش آمریکایی‌ها در این مسئله را نیز نباید از نظر دور داشت و حتی می توان گفت که نقش آنها در این میان برجسته است. اختلافات موجود میان روسیه، اروپا، آمریکا در حوزۀ شرق اروپا و کشورهای حوزۀ نفوذ روسیه (از جمله اوکراین) باید مورد توجه قرار گیرد. بروز نا آرامی در این حوزه، تشدید اختلافات بر سر صدور گاز به اروپا طی ماههای اخیر نمود این مسئله بوده است. نقش روسیه نیز در این بین بسیار حائز اهمیت است. روسیه در این مسیر حاضر شده حجم قابل توجهی پول به اوکراین تزریق کند تا کمبودهای ناشی از کاهش فروش گاز به اروپا را جبران کند و قدرت چانه زنی اوکراین را افزایش دهد.
با توجه به مجموع عواملی که بدان اشاره کردم، به نظر می رسد نیروها و جریانهای افراطی و رادیکال در داخل روسیه برای بهره برداری از این فرصتها دست به تحرکاتی علیه امنیت این کشور زده باشند. و یا اینکه این تحرکات می تواند چراغ سبز متحدین این رادیکالها (که متحدین آمریکا نیز هستند مثل عربستان سعودی) این گروهها را تشویق به این فعالیت کرده باشند.
برآیند این اقدامات چه می تواند باشد؟
نتیجۀ نهایی و برآیند کلی کار اینست که توجه روسیه را به داخل معطوف می کند تا روسیه کمتر فرصت پرداختن به مسائل منطقه ای و بین المللی را داشته باشد.
در خبرها آمده بود که عربستان پیشتر نسبت به تبعات موضع روسیه در قبال بحران سوریه هشدار داده بود. با این اوصاف همانطور که اشاره کردید، آیا روسیه باز هم شاهد بروز چنین حملات تروریستی خواهد بود؟
این مسئله را باید در چهارچوب نظم بین المللی مورد بررسی قرار داد؛ بدین معنا که در سطح بین الملل بازیگران و جایگاه آنها تقریباً ترسیم شده است. در نظم بین المللی موجود که آمریکایی ها آنها را هدایت می کنند، قدرتهایی هستند که با آمریکا مخالفت دارند.
اما در کنار آن، برخی قدرتهای منطقه ای هستند که در چهارچوب سیاست های آمریکا عمل می کنند و کارویژه‌هایی دارند. مثلاً عربستان سعودی در کنار ایجاد موازنۀ قدرت در خلیج فارس و جلوگیری از ایجاد خلأ در اقتصاد جهانی، کارکردهای دیگری هم دارد مثلاً بهره گیری از ظرفیت های ایدئولوژیک عربستان سعودی برای حفظ توازن استراتژیک در جهان.
بدین معنا که آمریکایی ها از طریق عربستان سعودی در چهارچوب این نظم بین المللی، دارند روسیه را دچار مشکل می کنند. همانطور که اشاره کردم این کارکرد هم اکنون گریبانگیر روسیه و لبنان شده است. توجه داشته باشید که هم اکنون روند حوادث در لبنان به زیان حزب الله شده است و همۀ این حوادث سبب می شود که این بازیگران(اعم از لبنان، روسیه، عراق و حتی ایران) همۀ توجهاتشان به داخل معطوف شود تا از توجه و نگاه این کشورها نسبت به محیط پیرامونی و بیرونی خودشان جلوگیری کند.
در واقع عربستان در چهارچوب نقشی که در سطح بین المللی برایش تعریف شده، دست به این اقدامات می زند. کمااینکه قبل از این انفجارها بندر بن سلطان سفرهای مختلفی به روسیه داشت و دربارۀ مسائل سوریه صحبت های زیادی با مقامات روسی کرده بود و به نظر می رسد بعد از اینکه نتوانست روسیه را به دست برداشتن از دولت بشار اسد و کاهش روابط استراتژیک با ایران قانع کند؛ هم اکنون رویکرد جدیدی را در دستور کار قرار داده است.
با شرایطی که از وضعیت کنونی ترسیم کردید و همچنین پیش بینی های موجود مبنی بر تشدید درگیریهای طائفی و مذهبی در سطح بین الملل در سال 2014، آینده را با توجه به تشدید پیامدهای منفی ناشی از بحران سوریه چگونه پیش بینی می کنید؟
همانطور که اشاره کردم سوریه یک موقعیت استراتژیک دارد. در واقع همۀ این بحرانها پیامدهای ناشی از ژئوپولیتیک سوریه است؛ ژئوپولیتیک یعنی ترکیب سیاست، جغرافیا و قدرت.
هر کس که در سوریه نفوذ داشته باشد به محیط جغرافیایی مهم در شرق مدیترانه و خاورمیانه تأثیرگذار خواهد بود. به علاوه موفقیت در عرصۀ سوریه بازتاب بین المللی برای کشورها خواهد داشت؛ بدین معنا که موقعیت کشورها را در عرصۀ بین الملل تقویت می کند. به همین دلیل است که بازیگران دخیل در بحران سوریه به هر قیمتی حاضر نیستند از این منفعت استراتژیک دست بکشند.
اگر چنین وضعیتی در نظر گرفته شود نه تنها در سال 2014 بلکه در سالهای آینده یعنی تا زمان استقرار ثبات نسبی در این کشور شرایط فعلی ادامه خواهد یافت. به نظر می رسد بازیگران دخیل در بحران سوریه تلاش مضاعفی را صورت خواهند داد. قطعاً موفقیت در عرصۀ سوریه تضمین جایگاه و موقعیت کشورهای دخیل در بحران در عرصۀ بین المللی است. از همین روست که سوریه مسئلۀ بسیار حساسی است و به نظر می رسد هر کشوری از پتانسیل های مختلفی برای این هدف بهره می گیرد.

4952