حدود 3 سال از آغاز بحران سوریه سپری می شود بحرانی ویرانگر که دست کم 140 هزار کشته و چند صد هزار آواره در کنار ویرانی قسمت عمده زیرساخت های این کشور تنها بخش هایی از واقعیات تلخ وقوع آن است. یکی از ویژگی های بحران مذکور دخالت و حضور بازیگران رسمی و غیر رسمی و قدرت های مختلف فرامنطقه و منطقه ای در آن است که همین امر بر پیچیدگی ها، تعمیق و تداوم بحران بطور مستقیمی تاثیرگذار بوده است. در این بین جامعه بین المللی که همچنان نتوانسته است به اجماع نظری واحد در خصوص چگونگی حل این بحران دست یابد سعی وافری کرده است تا از طریق برگزاری کنفرانس های مختلف بین المللی زمینه را برای کاستن و سپس حل بحران فراهم سازد که البته تا بدینجای کار ناموفق بوده است.
حال در برهه کنونی به نظر می رسد کنفرانس ژنو 2 که گفته می شود حدود 30 تا 60 روز آینده برگزار خواهد شد را می توان مهمترین کنفرانس از این دست قلمداد کرد که می تواند پتانسیل کاستن از بحران و ترسیم یک چشم انداز در میان مدت برای نیل به یک راه حل جامع را می دهد. یکی از تمایزات عمده کنفرانس موجود دعوت از همه گروههای مختلف سوری درگیر در بحران اعم از اوپوزیسیون، اسلامگرایان افراطی مخالف اسد و نمایندگان دولت است. در سطحی دیگر سعی شده است تا بیشتر بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای حاضر و موثر بر طرف های درگیر را به آن دعوت کنند. در این بین با توجه به رابطه تاریخی و پیوند استراتژیکی که میان تهران و دمشق طی بیش از سه دهه اخیر برقرار بوده است، مطمئناً ایران یکی از مهمترین و موثرترین کشورهایی خواهد بود که حضورش می تواند تا حد زیادی گره گشای کلاف سردرگم بحران مذکور باشد. اما بنا به گفته و اذعان برخی رسانه ها و نیز مقامات کشورهای مختلف از جمله بان کی مون ،دبیر کل سازمان ملل متحد، آمریکایی ها همچنان مخالف حضور ایران در این کنفرانس هستند! آن هم در زمانی که اوباما مصمم تر از هر برهه دیگری بدنبال حل و فصل این بحران به نظر می رسد، به راستی چرا آمریکا با حضور ایران در ژنو 2 مخالف است؟ در پاسخ به سئوال مذکور می توان دلایل و عوامل مختلفی را برشمرد اما در نوشتار پیش رو به 4 دلیل عمده و موثر بر این تصمیم گیری اشاره خواهد شد:
ارتباط مذاکرات ژنو 2 با مذاکرات هسته ایران
شاید یکی از مهمترین دلایل آن مرتبط با همزمانی مذاکرات فشرده میان ایران و گروه 1+5 بر سر پرونده هسته ای باشد. چرا که با توجه به قدرت قابل توجه ایران در سوریه و توانمندی بالایش برای فراهم کردن زمینه یک توافق جمعی، باعث خواهد شد تا حداقل در مذاکرات ژنو 2 به یکی از کشورهای بالادستی تبدیل شده و در قبال همکاری و مشارکت بیشترش بطور طبیعی خواهان کسب امتیازات بیشتر و کاستن از فشارها در پرونده هسته ای اش باشد.
افزایش بیش از پیش توان منطقه ای ایران
اما دلیل دومی که می توان برای مخالفت آمریکایی ها با حضور ایران در ژنو 2 بر شمرد به تاثیر این حضور بر توان و نفوذ منطقه ای ایران قلمداد کرد. همچنان که دستیابی به توافق اولیه در ژنو میان ایران و گروه 1+5 از دید عمده تحلیلگران، یک نقطه عطف جدید برای ایران و برهم خوردن توازن پیشین منطقه ای به نفع ایران بوده است. توافقی که اگر به وضعیت نهایی خود برسد می تواند تاثیر مستقیمی حتی بر ترتیبات امنیت منطقه ای سه دهه اخیر گذاشته و عملاً ایران را به قدرت بلامنازع آن تبدیل کند. لذا در چنین شرایطی که هنوز آمریکا و دیگر اعضای مذاکره کننده با ایران با این کشوربه توافق نهایی دست نیافته اند و مذاکرات همچنان ادامه دارد تقویت توان منطقه ای ایران در فاصله کوتاهی و این بار به بهانه حل پرونده سوریه چندان خوشایندشان نخواهد بود.
فشار بازیگران و کشورهای منطقه ای مخالف ایران
اما سومین دلیلی که می توان گفت در تصمیم فعلی کاخ سفید برای دعوت نکردن از ایران در مذاکرات تاثیر گذار است به موضع صریح و نیز مخفی برخی کشورهای منطقه و تعدادی از گروههای درگیر در بحران علیه ایران باز می گردد این طیف حضور ایران را باعث تقویت دولت بشار اسد و در نتیجه موثر در تداوم بقای آن ارزیابی می کنند لذا از هر ابزار ممکنی برای تشویق آمریکایی ها جهت مخالفت با حضور ایران دریغ نکرده و نخواهند کرد.
اختلاف بر سر بود و نبود بشار اسد در فرمول پیشنهادی آینده سوریه
اما عامل موثر دیگر بر اختلاف نظر ایران با آمریکا در خصوص فرمول پیشنهادی برای آینده سوریه است تا کنون موضع رسمی ایران تاکید بر ماندن بشار اسد به عنوان رئیس جمهور طی دوران موقت و سپس امکان ثبت نام وی در انتخابات آتی این کشور بوده است در حالیکه آمریکا در کنار مخالفان اسد، دیدگاهی متضاد داشته و در خوش بینانه ترین وضعیت تنها حاضر به تداوم ریاست جمهوری اسد آن هم در یک وضعیت تشریفاتی در دوران کوتاه موقت هستند. لذا حضور ایران که از یکسو به معنی به رسمیت شناخته شدن قدرت این کشور در بحران مذکور است از سوی دیگر منجر به تقویت ایده و فرمولی می شود که همچنان برای بقای بشار اسد در آینده سوریه شانسی قائل است و بدیهی است این امر خوشایند آمریکا نبوده و دستیابی به توافق را نیز سخت تر خواهد کرد.
چشم انداز پیش رو
می توان گفت فلسفه برگزاری کنفرانس ژنو 2 رسیدن کشورها و قدرتهای مختلف به این واقعیت است که بحران 34 ماهه سوریه تنها با حضور و نظر برخی کشورها و بازیگران و نادیده گرفتن دیگران حل نخواهد شد همانطور که در کنفرانس های پیشین که اعضای تشکیل دهنده اش بصورت گزینشی انتخاب شده بودند عملاً هیچ قدم مثبتی برای حل آن برداشته نشد لذا در فضای جدید که قرار است کنفرانس ژنو 2 با رفع این نقیصه مهم برگزار شود عدم دعوت ایران با توجه به توان تاثیرگذاری بالایش در این بحران، عملاً نقض فلسفه برگزاری ژنو 2 خواهد بود چون مطمئناً اگر ایران را مهمترین قدرت منطقه ای موثر در بحران سوریه قلمداد نکنیم دست کم می توان گفت یکی از سه کشور بسیار مهم منطقه است که نمی توان قدرت قابل توجه تاثیرگذارش را در این بحران نادیده گرفت و چشم پوشی از آن به معنی چشم فروبستن از بخشی از واقعیات موجود در سوریه است و لذا دستیابی به هرگونه توافقی را در این کنفرانس هم سخت و هم شکننده خواهد کرد!
منبع: سایت یو.اس.ویوور (دیدبان آمریکا)
اردشیر پشنگ - پژوهشگر مهمان در مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه
نظر شما