دیاکو حسینی:
خوشبختانه این دور از گفتگوهای ایران و 1+5 با شفافیت بیشتری از جانب ایران آغاز شد. سخنرانی رهبری یک روز مانده به شروع مذاکرات جایی برای ابهام در این باره نگذاشت که ایران از حق خود برای غنی سازی عدول نخواهد کرد. همزمان مذاکره کنندگان ایرانی در روز اول مذاکرات گفتگوهای جدی را به روشن شدن پیش زمینه های لازم برای مذاکرات نتیجه بخش مشروط کردند. این نحوه موضع گیری ها بسیار مفید و ضروری بود. خواسته های ایران در این مرحله کاملا روشن است: نخست انکه مطابق با قوانین منع گسترش تسلیحات هسته ای، ایران حق غنی سازی در خاک خود را دارد و هر تفسیر حقوقی دیگری از ماده چهارم NPT باید طی مباحث فنی و همینطور رویه جداگانه ای در چارچوب آژانس انرژی اتمی صورت بگیرد نه در گفتگوهای هسته ای ایران و غرب. بعلاوه پیشرفت های علمی ایران در تولید و بهره برداری از انرژی هسته ای به جایگاهی غیرقابل بازگشت رسیده و تمرکز بر برچیدن غنی سازی اورانیوم فاقد وجاهت سیاسی و فنی در پروژه برنامه های هسته ای ایران است. بلحاظ سیاسی هنگامی که نگرانی غرب معطوف به حرکت از اورانیوم20 درصد غنی شده به اورانیوم غنی شده 95 درصدی است، صحبت از سلب حق غنی سازی زیر 20 درصد که ایران در این مرحله قرار دارد کاملا بی معنی است. مضافاً در صورتی که طی توافقی ایران آماده توقف غنی سازی 20 درصدی و یا محدود کردن سطح، سرعت و حجم غنی سازی ها باشد این توقف باید در متن تفاهم نامه نهایی بصورت «تعلیق» (Suspension) ذکر شود که تلویحاً بدان معناست که پس از پایان دوره مورد نظر ( برای مثال در بازه زمانی 6 ماهه) و دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده، حق ایران بطور کامل احقاق خواهد شد. غرب برای اعتماد سازی باید عبارت «حق ایران برای غنی سازی اورانیوم» را در موافقت نامه ذکر کند. به همین ترتیب ایران نمی تواند خارج شدن ذخیره اورانیوم 20 درصد غنی شده از خاک کشور را بپذیرد؛ زیرا پذیرفتن این درخواست اصل حق ایران را برای غنی سازی زیر سوال خواهد برد. با این وجود ایران می تواند نظارت های بیشتر و دقیق تر آژانس انرژی اتمی بر ذخایر و یا روند تبدیل آن به میله های سوخت را بپذیرد.باید به یاد بیاوریم که سه سال پیش از این، ایران پیشنهاد داده بود که روند تبدیل اورانیوم به میله های سوختی در خارج از کشور انجام شود. این پیشنهاد از سوی غرب رد شد و همچنین باید به یاد بیاوریم که ایران بر اساس ماده 5 منع گسترش تسلیحات هسته ای، از آژانس خواسته بود که مواد لازم برای تامین خوراک راکتور تحقیقاتی تهران را در اختیار ایران قرار دهد و غرب این پیشنهاد را هم رد کرد. به این ترتیب تلاش ایران برای خود اتکایی در بالا بردن سطح غنی سازی به میزانی که نیازهای تحقیقاتی و دارویی ایران را برطرف کند نتیجه عدم پایبندی غرب و آژانس انرژی اتمی به تعهدات قانونی آنها بود. به هرحال، اگر قرار بر تعلیق غنی سازی 20 درصدی باشد، تاسیسات فردو را می توان تحت نظارت، موقتاً تعطیل کرد. موضوع دیگر راکتور آب سنگین اراک است که نماینده فرانسه در دور قبلی گفتگوها بر تعیین تکلیف آن تاکید داشت و در نهایت مانع از رسیدن تفاهم میان طرفین شد. این سنگ اندازی حیرت آور گویا یکسره نسبت به این واقعیت بی توجه بود که راکتور اراک فاصله زیادی تا راه اندازی دارد و همزمان فرآوری پلوتونیوم از زباله هسته ای نیز در مدت کوتاه امکان پذیر نیست. بنابراین پیش کشیدن این موضوع در گفتگوهای مقدماتی تنها می باید از اغراض سیاسی سرچشمه گرفته باشد. این مشکل نه تنها گره کور نیست بلکه همانطور که مارک هیبز متخصص مسائل هسته ای در موسسه کارنگی در مقاله ای در Arms Control Wonk پیشنهاد داده ، می تواند دریچه ای برای همکاری میان ایران و قدرت های هسته ای بگشاید. ایالات متحده می تواند در ساخت راکتور اراک به ایران کمک کند در مقابل ایران تضمین دهد که به پلوتونیوم دسترسی نخواهد داشت.
دوم؛ ایران باید نسبت به اعتبار تضمین ها اطمینان یابد. در حالیکه وزیر امور خارجه آمریکا برای اطمینان دادن به اسرائیل و جمهوری خواهان وعده داد که تنها مقدار ناچیزی از تحریم ها کاسته خواهد شد و همان مقدار نیز برگشت پذیر خواهد بود باید متقابلاً این حق را برای ایران نیز بپذیرد که اقدامات شفاف سازانه ایران نیز باید متوازن و برگشت پذیر باشد. احتمالا مذاکرات آینده حول دو مسئله اساسی با دشواری های به مراتب بیشتری مواجه خواهد شد: تضمین های کوتاه مدت که دربردارنده اجرای تعهدات برای اعتمادسازی است ( لغو کلیه تحریم ها و به رسمیت شناختن حق غنی سازی ایران در برابر شفاف سازی نسبت به نیات صلح آمیز فعالیت های اتمی) و دیگری تضمین های بلندمدتی که خودداری ایران از انحراف برنامه های هسته ای به سوی ساخت تسلیحات نظامی از یک طرف و آن دسته از تضمین های امنیتی که غرب نسبت به ایران در رابطه با تهدیدات علیه امنیت ملی ایران می دهد از سوی دیگر، در قلب آن جای دارند. مذاکرات ایران و گروه 1+5 می تواند درباره تضمین های کوتاه مدت نتیجه بخش باشد اما دومین دسته از تضمین ها که مستلزم به میان کشیدن موضوعات گسترده تر و پیچیده تری است نیازمند ساختار مذاکراتی کاملا متفاوت است. موفقیت نهایی در زمینه اعتبار تضمین های بلند مدت تا حدی وابسته به این است که ایران و ایالات متحده چگونه از تفاهم ها و دستاورد گفتگوها برای آینده بهره بگیرند.
4949
نظر شما