1. قدیم‌تر ها بحث بر سر این بود که هر کسی از هر دانشی، خوشه ای برچیند و زیاد در یک دانش غور نکند، زیرا فایده ای ندارد. مبنای این حرف این بود که زندگی مردم بر اساس یک دانش عمومی است و این که کسی در یک زمینه تخصص داشته باشد، فقط عمرش را به هدر داده است!
2. بعدها که یک قدم پیش تر رفتیم، معلوم شد برد با کسانی است که در یک رشته تخصص دارند، زیرا تمامی آنچه را در آن زمینه گفته شده می فهمند، به مرز علم و جهل در آن دانش می رسند و اگر تأمل کنند ممکن است این مرز را در دل جهل پیش برده اندکی از گستره بی نهایت آن بکاهند و به محدوده کشور علم بیفزایند. این هم از پیش گفته شده بود که، کسی که در یک علم تخصص دارد، یعنی ذی فن است، ذوالفنون را شکست خواهد داد و حرف درستی هم بود.
3. آرام آرام علم پیش تر رفت و حتی یک علم هم به گرایشهای مختلف تقسیم شد و این تقسیم هم هر روز ریزتر و ریزتر می شد. تخصص عمیق تر شد و یک دانشکده قدیم تبدیل به چند دانشکده شد و یک رشته مانند جغرافیا که روزگاری کنار تاریخ بود، خود با داشتن یک دانشکده در دهها گرایش به کارش ادامه داد.
4. یک مرتبه متوجه شدیم به مسائل بین رشته ای گرفتار مشکل شده و بی توجهی به آنها سبب شده است تا نارسایی در برخی از تخصصها پدید آید. بنابرین به فکر تأسیس گرایش های بین رشته ای افتادیم که نتیجه آن، تولید رشته های تازه با گرایش های جدیدی بود که اکنون دیگر دامنه آن ناشناخته است و هر روز در حال توسعه است.
5. این مسیری است که پژوهش و علم در حال پیمودن آن است. در برخی از کشورها و میان برخی از رشته ها جدی تر و در برخی از دانشگاه ها نیز ادای علم و پژوهش را در آورده و معلومات دیگران را مثل شتر در دهان مبارک نشخوار می کنند. علم هرچه باشد باید داشت و آن را به پیش برد و لو به نشخوار مطالب دیگران باشد، مهم این است که عقب نمانیم و درجا نزنیم.
6. اما برای توسعه علم تنها رفتن به این مسیر کافی نیست، بلکه ما باید در چندین جهت دیگر تلاش کنیم تا بتوانیم به آینده علمی خود امیدوار باشیم. بررسی این راهها امروزه خود کار سختی است که بسیاری را درگیر خود کرده و البته بخشی از آن برای همه آدمها و کشورها مطرح است و برخی جنبه بومی و داخلی برای یک محیط خاص دارد.
7. ایجاد قطب بندی های علمی در دانشگاه های کشور یکی از اساسی ترین کارهایی است که باید به آن پرداخت. این سیاست چند سالی است در ایران آغاز شده اما نتایج آن همچنان مبهم مانده است. این که کدام یک از دانشگاه های ما در کدام یک از رشته های علمی جدی تر هستند و باید حمایت شوند تا بتوانند قدمی در مسیر پیشرفت بردارند.
8. ایجاد دانشگاه هایی که صرفا مسأله آنها پژوهش باشد، نه آموزش دانشجویان برای تأمین بازار کار، یعنی نوع رشته و گرایشی که در آنها طرح می شود صرفا برای افرادی باشد که بنا دارند در خود پژوهش سرمایه گذاری علمی کنند نه بازار کار آن دانش، یکی از مسائل اساسی است.
این مسائل زیاد فراوان است و باید روی آنها بحث های جدی تری در مراکز تصمیم گیری صورت گیرد.
9. اما یک نکته که در اینجا باید تأکید کنم، بحث همگانی کردن علم با استفاده از رسانه‌هاست. در حال حاضر در بخشی از زمینه های علمی که مورد نیاز مردم است، مثلا پزشکی و به خصوص روی برخی از بیماریها، تلاش هایی صورت می گیرد، اما حقیقت آن است که در این زمینه، یعنی همگانی کردن علم و توده ای کردن آن، باید یک برنامه جدی وجود داشته باشد. در حال حاضر، مردم دنیا، مصرف کننده علم هستند و با پیچیده تر شدن آن، کمتر از عمق آن خبر دارند. کاری که برای تشویق مردم به «علم» صورت می گیرد، این است که پروسه طی شده در هر دانشی را از لحاظ تاریخی برای مردم بازگو کرده و آنان را در جریان آخرین تحولات آن علم قرار داد. طبیعی است که همه برنامه ها و اطلاعات ارائه شده به درد همه نمی خورد، و شاید ملال آور هم باشد، اما همین که شماری از مردم، آن اطلاعات را که مورد علاقه شان هستند جذب کنند، تأثیر خود را در روند پیشرفت علمی خواهد گذاشت.
10. توده ای کردن علم، تنها در محدوده علوم ریاضی و فنی نیست، بلکه حتی علوم انسانی نیز نیازمند این وضعیت هستند. در جریان قرار دادن مردم به آخرین مقالات علمی و پژوهشی، آخرین کتابها، آخرین ترجمه و حتی گزارش آخرین کتابهایی که به زبانهای فرنگی یا عربی در حوزه علوم مختلف نوشته می شود، مهم ترین خدمتی است که برای ترویج علم و توده ای کردن آن می توان انجام داد.
11. یکی از راه های توده ای کردن علم این است که دانشمندان و متخصصان هر رشته، بخشی از دانایی هایی خود را به صورت یادداشت های علمی در دسترس عموم قرار دهند. اگر نکته خوبی در جایی دیدند آن را در سایت های عمومی، وبلاگها، فیس بوک و دیگر رسانه ها منعکس سازند. قرار نیست آنها هرچه را کشف می کنند، یا مطالعه می کنند، فقط برای خود نگه دارند. اکنون که ابزارهایی در حد مفت در اختیار آن هاست، بهتر است دانش تخصصی خود را در سطحی عمومی تر برای مردم بیان کنند. آنها می توانند هر هفته یک یا دو یادداشت از داشت های علمی و تخصصی خود در هر زمینه ارائه کرده و مردم را راهنمایی کنند. هم اکنون ما شاهد هستیم کسانی که از تخصص پزشکی یا دارویی خود در این زمینه تلاش می کنند، تا چه اندازه به مردم کمک می کنند. مصاحبه های تخصصی در باره برخی از مسائل علمی همواره مورد توجه شمار قابل توجهی از مردم قرار دارد و از آن استفاده شده در سلامت جامعه مورد بهره برداری قرار می گیرد.
12. و در نهایت این که، یکی از مهم ترین اقدامات برای ترویج علم، توده ای کردن آن است که می تواند با روشهای درست انجام شده و علاوه بر این که مردم را به رشته های علمی خاص علاقه مند می کند، و آنان را در جریان آخرین پیشرفتها قرار می دهد، به طور خاص می تواند تأثیر در زندگی روزانه آنان بگذارد.
طبیعی است که موسسات بزرگ دانشگاهی می توانند استادان را به انجام این اقدامات تشویق کرده و نه تنها برای نوشتن مقالات علمی پژوهشی حتی برای ترویج علم در میان مردم با استفاده از یادداشت های علمی و مانند آن، امتیازاتی به آنان بدهد.
به امید آن روز.
نظر شما