دور خیز بانک مرکزی برای «کنترل تورم» و «ایجاد اشتغال»

پیرو نام گذاری سال 1391 به عنوان «تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی»، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران اقداماتی را برای فراهم سازی شرایط تحقق منویات مقام معظم رهبری به عمل آورده است. در این خصوص «کمیته اجرایی تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی» با حضور مسئولین حوزه های مختلف بانک مرکزی شامل حوزه های ارزی، فن‌آوری اطلاعات، اعتباری، اقتصادی، نظارتی، حقوقی، منابع انسانی و سازمان تولید اسکناس و مسکوک با هدف تسهیل شرایط تولید و ارایه حمایت های لازم در این زمینه، ایجاد گردید. کمیته مزبور ضمن تدوین برنامه راهبردی و برگزاری 39 جلسه کاری، به بررسی موانع تولید و تعیین دستور کار مشخص برای کارگروه های تخصصی مربوطه در حوزه وظایف بانک مرکزی پرداخت و بر اساس جمع بندی نظرات اندیشمندان حوزه بانک مرکزی و تصمیم گیران اقتصادی و در راستای اعلام سیاست های تدوین شده به شبکه بانکی کشور و اتخاذ روش های هماهنگ اجرایی، یک سند راهبردی با اهداف سه گانه «توسعه پایدار و تعادل عمومی»، «کنترل تورم» و «ایجاد اشتغال» و با راهبردهای 30 گانه در حوزه نظام بانکی تدوین و تنظیم نمود.

ایجاد زیرساخت های لازم به منظور سامان‌دهی تولید و کاهش موانع مربوطه :
 راه اندازی و اجرای فرآیند تکمیل پرتال ارزی: سامانه مذکور با هدف صیانت از منابع ارزی کشور، شفاف سازی فرآیند واردات کالا و خدمت و همچنین نظارت بر مصارف ارزی کشور ایجاد گردید
 طراحی و راه اندازی مرکز مبادلات ارزی: در راستای اجرای احکام سند چشم انداز بیست ساله و قانون برنامه پنجم توسعه کشور با موضوع کاهش اتکا به درآمدهای حاصل از صادرات نفت، بانک مرکزی با استفاده از اختیارات قانونی خود راهاندازی مرکز مبادلات ارزی را در دستور کار خود قرار داد. با عنایت به شرایط تحریم و محدودیت های ارزی، ضرورت حذف تقاضای سوداگرانه و کشف تقاضای واقعی در بازار ارز و به منظور حمایت از تولید ملی در چارچوب سیاست های ارزی، این مرکز از تاریخ 1/7/1391 به کمک سایر دستگاه های ذی ربط آغاز به کار نمود.
 برقراری امکان حمایت از تولیدات صادرات محور: بانک مرکزی  در سال 1391 به منظور بهبود  تامین مالی فعالیت های صادراتی ، نسبت به سپرده گذاری ارزی نزد بانک های عامل و کاهش نرخ سود تسهیلات ریالی و ارزی صادرکنندگان( به ترتیب معادل 2 و یک درصد) اقدام نمود.
 طراحی و برنامه ریزی جهت ایجاد مرکز دانش اقتصادی: با عنایت به «سیاست های کلی تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی»، موضوع ابلاغیه مورخ 29/9/1391 دفتر مقام معظم رهبری در گام نخست، فکر ایجاد مرکز دانش اقتصادی در بانک مرکزی مطرح و مراحل تصویب آن طی شد. این مرکز پس از ساختاردهی و سازماندهی مناسب با اهداف ذیل شروع به کار خواهد کرد:

• ارتقای دانش فردی و خرد جمعی در سازمان بانک مرکزی
• مدیریت سرمایههای فکری در حوزه اقتصادی
• اثربخشی، خلاقیت، نوآوری و بهرهوری سازمانی
• گردآوری، سازماندهی، توزیع، تسهیم و خلق اطلاعات و دانش در حوزه اقتصادی

 سیاستها و اقدامات جهت کنترل فشارهای تورمی و مهار رشد نقدینگی:
 کاهش بدهی بانکها به بانک مرکزی: بانک مرکزی همواره تلاش نموده ضمن تامین نقدینگی اقتصاد کشور از انبساط بی رویه آن جلوگیری نماید . لیکن بررسی ارقام در سه ماهه اول سال 1391 و نیز پیش بینی های انجام شده حاکی از افزایش شدید نرخ رشد نقدینگی در ماههای آتی به ویژه ماه های پایانی سال بود .
در این راستا ، بانک مرکزی از تیرماه 1391 تمهیدات مختلفی را اندیشید که مهار روند بدهی بانکها با بانک مرکزی از جمله آنها بود . در نتیجه آن ، رقم بدهی بانکها به بانک مرکزی از تیرماه 1391 تا پایان سال در مجموع روند کاهشی را طی نمود ؛ به نحوی که رقم آن از 587.8 هزار میلیارد ریال در پایان تیر ماه 1391 به 492.4هزار میلیارد ریال در پایان همان سال رسید که نشان دهنده کاهشی به میزان 95.4هزار میلیارد ریال می باشد .
گفتنی است ، این میزان کاهش بدهی بانکها به بانک مرکزی ، پایه پولی و نقدینگی را به ترتیب به میزان 12.5و 12.8واحد درصد کاهش داده است .
 انتشار اوراق مشارکت بانک مرکزی: به موازات اقدام فوق ، بانک مرکزی درخواست انتشار اوراق مشارکت را نیز به شورای پول و اعتبار ارائه نمود . شورای پول و اعتبار در یکهزارو یکصد و چهل و دومین جلسه خود در بیست و هفتم تیرماه 1391 مجوز انتشار 100 هزار میلیارد ریال اوراق مشارکت بانک مرکزی را صادر کرد که طی سه مرحله عرضه اوراق مشارکت در بازار ، حدود41.5 هزار میلیارد ریال از آن به فروش رسید . محاسبات نشان می دهد این اقدام سبب انقباض 5.4 واحد درصدی پایه پولی و 5.6واحد درصدی نقدینگی شده است .
به طور کلی می توان گفت در صورت عدم مهار روند بدهی بانک ها به بانک مرکزی و عدم فروش اوراق مشارکت بانک مرکزی ، پایه پولی در پایان سال 1391 به جای رشد 27.2درصدی از رشد معادل 45.1 درصد و نقدینگی به جای رشد 30.8درصدی از رشد معادل 49.2درصد برخوردار می شدند.
بدیهی است در صورت عدم تحقق این شرایط، فشارهای تورمی به مراتب شدیدتری اقتصاد کشور را تهدید می نمود که می توانست ثبات کلی اقتصاد را با چالش های جدی مواجه نماید.
تغییر سال پایه در محاسبات شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی (نرخ تورم): بانک مرکزی در راستای انجام وظایف قانونی و به منظور حفظ ارزش پول و کنترل تورم که یکی از سه رکن پیام مقام معظم رهبری در ابتدای سال 1391 بوده و همچنین در راستای به هنگام سازی روش‌های محاسباتی و اجزای سبد خانوار که منجر به افزایش دقت محاسبات خواهد شد، تجدید نظر در سال پایه شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی را در دستور کار قرار داد.

 نظارت موثر و کارآمد بر بانکها و موسسات اعتباری:
بهبود نسبت تسهیلات به سپردههای بانکی: نسبت تسهیلات به سپرده‌های شبکه بانکی کشور (پس از کسر سپرده قانونی و موجودی صندوق بانکها ) در پایان سال 1391 متعادل‌تر شده و به کمتر از 100 درصد رسید. نسبت مزبور در پایان سال 1391 معادل 99.8درصد بود که در مقایسه با رقم مشابه پایان سال قبل (111.6 درصد) به میزان 11.8واحد درصد کاهش نشان می دهد. این امر نشان دهنده بهبود نسبت های نظارتی و وضعیت بهتر ریسک‌های مترتب بر فعالیت‌های شبکه بانکی است.
ایجاد بانک جامع اطلاعات مشتریان: بانک مرکزی به منظور فراهم ساختن ابزاری قدرتمند در ارائه خدمات مطلوب بانکی و نظارت بر حسن توزیع عادلانه تسهیلات هم جهت با الزامات تبیین شده از سوی مراجع عالی اجرایی کشور، بانک جامع اطلاعات مشتریان را راه‌اندازی نموده است که در حال حاضر شامل سامانه‌های تسهیلات و تعهدات بانکی، سامانه دریافت شماره درخواست بانک مرکزی و سامانه چکهای برگشتی می باشد.
پیگیری امورمربوط به کاهش مطالبات غیرجاری بانکها: شرایط و ضوابط بخشودگی جریمه تأخیر تأدیه و تقسیط بدهی معوق اشخاص حقیقی و حقوقی فعال در امور تولیدی، صنعتی، معدنی، کشاورزی و خدماتی، تحت شرایط ملحوظ در بند 29 قانون بودجه سال 1391 کل کشور و همچنین دستورالعمل اجرایی آن به شبکه بانکی ابلاغ و بانکها در این زمینه عملکرد مناسبی را در راستای حمایت از تولید و صنعت در تولید سال 1391 (‌و حتی بر مبنی بند 28 قانون بودجه سال 1390) از خود نشان دادند . به طوری که در سال 1391 تعداد 591215  فقره قرارداد به مبلغ 145662 میلیارد ریال از بدهی های سررسید گذشته و معوق مشتریان تعیین تکلیف و به مدت 5 سال تقسیط و از سرفصل مطالبات غیرجاری خارج گردید .
بازنگری مقررات ناظر بر حساب جاری: در راستای سامان‌دهی نحوه بکارگیری حساب جاری ،کاهش صدور چک های بلامحل،مرتفع نمودن مشکلات و معضلات موجود و نیز تسهیل در مبادلات بازار پول «دستورالعمل حساب جاری» به شبکه بانکی کشور ابلاغ گردید.
بازنگری آیین‌نامه تسهیلات و تعهدات کلان: به منظور ایجاد شرایط تخصیص منابع بانکی به تعداد بیشتری از آحاد جامعه، تنوع بخشی بیشتر به سبد اعتباری بانکها و به حداقل رساندن زیان های ناشی از تمرکز منابع بانکها حول یک شخص یا  گروهی از اشخاص ، آیین نامه تسهیلات و تعهدات کلان بازنگری و نسخه جدید آن تدوین گردید.
ابلاغ ضوابط اعتبارات اسنادی داخلی- ریالی: پس از سوءاستفاده های صورت گرفته در شبکه بانکی کشور طی سال 1390، بانک مرکزی  در سال 1391 ضمن آسیب شناسی موضوع و با رویکرد صیانت از منافع سپرده گذاران دستورالعمل جامعی تحت عنوان « دستورالعمل اعتبار اسنادی داخلی - ریالی» را تدوین و به شبکه بانکی کشور ابلاغ نمود.
تدوین و ابلاغ ضوابط عقود استصناع ،مرابحه و خرید دین: بر اساس تکلیف مقرر در ماده 98 قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران ، عقود سه گانه استصناع ، مرابحه و خرید دین به فصل سوم قانون عملیات بانکی بدون ربا (بهره) افزوده و در پی آن، دستورالعمل های اجرایی عقود مزبور و نیز دستورالعمل های حسابداری مربوط به هریک تدوین و به شبکه بانکی کشور نیز ابلاغ شد.

تامین مالی تولید:

• اجرای بند 16 قانون بودجه سال 1391و اختصاص معادل 3 درصد از سپرده قانونی بانک‌ها نزد بانک مرکزی به بانک‌های تخصصی صنعت و معدن و کشاورزی (هر کدام به مبلغ5.034میلیارد ریال) جهت پرداخت تسهیلات طرح‌های دارای توجیه فنی و اقتصادی .
• بهبود شرایط تامین مالی شرکتهای خودروساز و صدور مجوز افزایش سقف اعتباری شرکت‌های خودروسازی ایران‌خودرو و سایپا (هر کدام به مبلغ 5000میلیارد ریال).
• تامین مالی خرید کالاهای اساسی و ابلاغ ضوابط اعطای تسهیلات به کارخانههای تولید آرد بخش خصوصی و شرکت‌های تعاونی روستایی جهت خرید گندم از محل منابع داخلی بانک‌ها (موضوع بند 20 قانون بودجه سال 1391 کشور) .
• بهبود شاخص اخذ اعتبار در جدیدترین گزارش‌های بانک جهانی .

طراحی و راه اندازی سامانه های بانکداری و نظارت الکترونیکی
شبکه الکترونیکی پرداخت کارتی (شاپرک)
کنترل امنیت شبکه و فوریت‌های بانکی (کاشف)
سامانه پیام‌رسانی الکترونیکی مالی (سپام)
سامانه نظارت الکترونیکی بانکها (سناب)
نظام مدیریت امنیت داده‌ها (نماد)
سامانه مدیریت اسناد بانکی (سماب)
سامانه پرداخت الکترونیکی سیار (سپاس)

تولید اسکناس و مسکوک: بانک مرکزی از سالهای گذشته و در راستای تامین  رفع وابستگی به مطلس مورد نیاز (برای ضرب سکه) از خارج کشور اقدامات مفیدی را انجام داده است که از آن جمله می توان به  برقراری ارتباط موثر و مناسب با مجتمع مس شهید باهنر کرمان اشاره کرد.

3131