همین‌جوری؛ محض اطلاع!

غروب امروز 8 آذر 1391، ماه‌گرفتگی نیم‌سایه‌ای اتفاق افتاد و پدیده‌ای که حتی برای منجمان هم اهمیت خاصی ندارد و جز افراد باتجربه کمتر کسی می‌تواند با چشم غیرمسلح متوجه آن شود، برای چند ساعتی جزو مهم‌ترین عناوین خبری رسانه‌های عمومی و صداوسیما قرار گرفت. از قرار معلوم، اشتباهاتی ریز و درشت (از جمله عنوان ماه‌گرفتگی کامل به جای ماه‌گرفتگی نیم‌سایه‌ای) موجب شد این موضوع بی‌اهمیت، مهم جلوه کند و برای مدتی (خوشبختانه کوتاه!) پرسش‌هایی را ایجاد کند و بسیاری از مردم که به عمر خود عبارت نیم‌سایه را نشنیده بودند،در مورد وجوب اقامه نماز آیات برای ماه‌گرفتگی نیم‌سایه‌ای بپرسند. (شایان ذکر است که اقامه نماز آیات برای گرفت نیم‌سایه‌ای واجب نیست)
ماه‌گرفتگی نیم‌سایه‌ای وقتی اتفاق می‌افتد که ماه وارد نیم‌سایه زمین می‌شود. اگر در اتاق خانه خود، دست خود را در برابر لامپ مهتابی قرار دهید، در دیوار مقابل سایه‌ای می‌بینید که لبه‌های واضحی ندارد. تاریک‌ترین بخش همان سایه است، اما طیف خاکستری اطراف آن که به تدریج روشن‌تر می‌شود و مرز ناپدیدشدنش مشخص نیست، نیم‌سایه است. دلیل پدیدآمدن نیم‌سایه، نقطه‌ای نبودن منبع نور است. وقتی ماه وارد نیم‌سایه می‌شود، بخشی از نور خورشید که به سطح آن می‌تابد، کم می‌شود و ماه اندکی کم‌نورتر دیده می‌شود؛ اما برای عموم مردم این پدیده چندان محسوس نیست، به خصوص برای ساکنین شهرهای بزرگ که تاثیر هوای آلوده شهر بر افت نور ماه خیلی بیشتر از تاثیر نیم‌سایه زمین است؛ به همین دلیل هم کمتر پیش می‌آید که در شهرهای بزرگ کسی متوجه گرفت نیم‌سایه‌ای ماه بشود. برای کسب اطلاعات بیشتر، اینجا را کلیک کنید».
خب، وقتی با پدیده‌ای سروکار داریم که جز افراد باتجربه کمتر کسی می‌تواند آن را تشخیص دهد، پدیده‌ای که اهمیت علمی و حتی هنری چندانی ندارد و فریضه مذهبی هم ندارد (همان‌طور که در بالا اشاره شد، نماز آیات برای گرفت نیم‌سایه‌ای ماه واجب نیست)، چرا باید خبرش را با تیترهایی از قبیل «ماه‌گرفتگی نیم‌سایه‌یی امروز را از دست ندهید! »، «ماه‌گرفتگی امشب در کجا دیده می‌شود؟» و ... مطرح کنیم و بعد که پرسش‌های بیشتری ایجاد شد، مجبور شویم با مطالبی مانند «ماه‌گرفتگی امشب نماز آیات ندارد» یا «اگر مردم ماه‌گرفتگی را با چشم غیرمسلح مشاهده کردند، اقامه نماز آیات بر آنان واجب است و در غیر این صورت واجب نیست»، شبهه‌های ایجادشده را پاسخ دهیم؟ بماند که تصاویر منتشرشده برای اغلب این خبرها تزئینی و مربوط به ماه‌گرفتگی‌های جزئی یا گرفت‌های کلی بود و حتی کسی به این نکته اشاره نکرده بود که جسم پرنوری که کناه ماه دیده می‌شود، سیاره مشتری است!
یادش به خیر، نخستین سالی که شورای تقویم موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران تاسیس شد و مسوولیت استخراج تقویم رسمی کشور را برعهده گرفت، بحثی بین کارشناسان درگرفت که آیا باید پدیده‌های نجومی مانند ماه‌گرفتگی نیم‌سایه‌ای را که عموم مردم نمی‌توانند با چشم غیرمسلح مشاهده کنند نیز در تقویم ذکر کرد یا خیر. یکی از کارشناسان برجسته که هم بر مباحث علمی و هم بر مباحث فقهی اشراف داشت، چنین استدلال کرد که «این پدیده نه برای عموم مردم قابل مشاهده است و نه تکلیف مذهبی دارد و مطرح کردن آن صرفا باعث ایجاد شبهه و بی‌اعتمادی عموم به تقویم و علم می‌شود؛ چراکه در زمان ماه‌گرفتگی نیم‌سایه‌ای به آسمان نگاه می‌کنند و تفاوت خاصی در ظاهر ماه نمی‌بینند. آن‌ها که به این موضوع علاقمندند، می‌توانند اطلاعات دقیق‌تر را در پایگاه‌های معتبر نجومی بدست آورند».
اتفاقی که امروز افتاد، نمونه دیگری بود از ماجرای جذب مخاطب به هر قیمت و انتشار یک خبر با هدف «همین جوری، محض اطلاع!» و متاسفانه یک بار دیگر «خلأ عدم مراجعه به کارشناس حاذق» را در عموم رسانه‌های کشور نمایان کرد، حتی رسانه‌ای به گستردگی و فراگیری صداوسیما.