سوسن شریعتی، دختر دکتر علی شریعتی،متولد 1341، روزنامه نگار و پژوهشگری است که فارغ‌التحصیل رشته تاریخ از انستیتوی عالی مطالعات اجتماعی پاریس بوده و رساله دکترایش درباره نقش انتظار در تاریخ معاصر ایران است.، وی در گفت‌و گو با پایگاه خبری شفقنا درباره کتاب «حسین وارث آدم» نوشته دکتر علی شریعتی سخن گفته است. در زیر، گزیده ای از این گفت و گو را می خوانید.
سوسن شریعتی در پاسخ به این سوال که چه ضرورتی داشته دکتر، کتاب «حسین، وارث آدم» را بنویسد و این موضوع را مطرح کند؟ ضرورت آن از کجا احساس شد؟ این کتاب و این موضوع چه جایگاهی در پروژه دکتر دارد؟، گفت: خیلی خوب است که دارید به حسین وارث آدم توجه نشان می دهید زیرا درباره شریعتی، بیشتر بر کتاب «شهادت» یا «پس از شهادت» تکیه می شود و نیز تفسیر او از فلسفه شهادت یا به اصطلاح آن زمانه، استراتژی امام حسینی که بعد خروجی هایی پیدا کرد مثلا تشویق یا ترغیب نوعی رادیکالیسم سیاسی یا نوع مواجهه با قدرت. حسین وارث آدم یکسال قبل از این دو سخنرانی ایراد شده است. حسین وارث آدم مربوط به سال 49 است.
فرزند شریعتی درباره مشخصات این کتاب در مقایسه با کتاب‌های شهادت و پس از شهادت گفت: یکی این که مکتوب است. اکثر سخنرانی های شریعتی در حسینیه ارشاد، شفاهی است (به جز چند مورد استثنایی: نیایش، آری اینچنین بود برادر و...) یادداشت هایی بر روی کاغذی می نویسد و سخنرانی اش را آغاز می کند. حسین وارث آدم نیز جزو آن نادر سخنرانی های مکتوبی است که شریعتی پشت تریبون می خواند و البته گهگاه شرحی را بر آن می افزاید. دومین مشخصه این متن این است که تقریبا حجم پاورقی های آن با متن اصلی برابر است. مقصود اینکه علی رغم نوعی شاعرانگی در متن، کاملاً با رفرانس حرف می زند و به اصطلاح با سند و مدرک. (معرفی پرسوناژها، معرفی کتب مرجع و...) سومین مشخصه این متن این است که اول شخص مفرد در آن خیلی فعال است؛ اگرچه این اول شخص مفرد در نوشته های شریعتی همیشه فعال است اما عمدتا در نوشته های کویریات این را می توان دید. اما در کتاب حسین وارث آدم، اصلا شروع آن با «من» است، از تنهایی اجتماعی خود صحبت می کند و از این که 20 سال است صحبت می کند اما تنها و بی تریبون مانده است. چپ؛ برای خود مجله، تئاتر و جنگ ادبی دارد؛ مذهبی سنتی؛ تریبون، منبر، پامنبری و مسجد دارد و...اما او که نه این است و نه آن، مانده است معلق.
این روزنامه نگار و پ‍ژوهشگر تاریخ افزود: مقصود اینکه با شرح این احساس تنهایی نوشته اش را آغاز می کند و از همان آغاز، متن را وجهی تراژیک می دهد. تاکید چندباره شریعتی بر عاشورای 49 و اینکه «عاشورای 49بود» شکی نیست که ارجاع به تجربه ای شخصی هم هست. شریعتی از این روش در نوشته های دیگر هم استفاده می کند: در هم آمیختن زمان ها یا سمبلیک نشان دادن برخی تاریخ هایی که به زندگی شخصی اش بر می گردد. شده است تاریخ هایی را که برای خود او منشا یک حادثه، یک تجربه یا یک مواجهه بوده طوری در یادداشت وارد کند که گمان رود صحبت از یک اتفاق تاریخی است. در یادداشت های کویری شریعتی از این تمهید بارها استفاده شده. «حسین وارث آدم» نیز این حالت را دارد. مدام می گوید عاشورای 49 بود... امضای پایان متن «حسین وارث آدم» اسفند 49 است؛ اعدام اعضای سیاهگل در 26 اسفند اتفاق افتاد. آیا امضای این تاریخ ربطی به این حادثه دارد؟ مبارزه سیاسی شکل چریکی به خود گرفته، دستگیری های وسیعی از پاییز همان سال شروع شده و ... اینها زمینه های سیاسی آن زمانه است اما در هر حال فکر می کنم فقط اشارت بیرونی و تاریخی نیست، باید ربطی به یک تجربه شخصی نیز داشته باشد.
فرزند دکتر شریعتی با بیان این که نکته دیگر، جنس سخن در نوشته «حسین وارث آدم» و سخنرانی «پس از شهادت» است، اظهار داشت: در سخنرانی«پس از شهادت» حتی آهنگ کلمات نشان می دهد که او دارد لحظات سنگینی را می گذراند. دوستی که در آن سخنرانی پس از شهادت حضور داشته، می گفت اگر در سالن دماسنج می گذاشتید، دمای سالن از نظر تنش و برافروختگی به 40 درجه می رسید. شریعتی آدمی نیست که به دلیل قایل بودن به ضرورت و اولویت کار فرهنگی و آگاهی بخشی به آن قهرمانی ها بی اعتنا باشد. همین همدلی و احساس همبستگی است که سخنرانی پس از شهادت را تا این حد تکان دهنده، اثرگذار و بسیج کننده ساخته است. در حضور جمع سخن می گوید و شاید بگویند که از جمع و فضای عمومی اثر پذیرفته و کلامش رنگ و روی تند و عاطفی گرفته. یعنی اگر بخواهیم آن شور و تنش را در سخنرانی پس از شهادت، به حساب این فضا و این رابطه با مخاطب تحریک شده پس از اعدام ها بگذاریم در مورد حسین وارث آدم، صدق نمی کند.
سوسن شریعتی گفت: حسین وارث آدم در خلوت و تنهایی نوشته شده است؛ با این همه همان تنش و شور را می بینیم. به نظر می آید که وجه تراژیک آن یادداشت، محصول در برابر مخاطب قرار گرفتن و... نیست؛ خطابه نیست، نوشته است. این خطابه است که نیازمند فضاسازی است. حسین وارث آدم در خلوت نوشته شده. سنت شریعتی، نوشتن است در یک نشست. این کتاب نیز مشخص است که در یک نشست نوشته شده است کاملا روح مطلب از صدر تا ذیل یکی است.
وی افزود: با این همه در همین خلوت هم معلوم است که شریعتی درگیر همین بودن یا نبودن و نیز چگونه ماندن، هست. در سال 49، تازه یکی دو سال است که پای شریعتی به حسینیه ارشاد باز شده، هنوز خیلی از سخنرانی ها انجام نشده یعنی شریعتی 50 -51 نیست. هنوز بخشی از وقتش را به تدریس در دانشکده مشهد می گذراند. هنوز سخنران تمام وقت در حسینیه نیست. کویر در همان سال چاپ می شود. این نویسنده کویر است که حسین وارث آدم را می نویسد؛ این تذکر لازم است. ادوار زندگی یک نویسنده را بر اساس جنس نوشته هایش تقسیم می کنند که مثلا این دوره در خود خزیده است و آن دوره اجتماعی و... دوره بندی هایی تفکیک شده از هم. جذابیت شریعتی این است که در آن واحد در همان لحظه چندوجهی زندگی می کند؛ از همین رو در یک سری مونولوگ هایی که از او به طور جداگانه به چاپ رسیده –از سوی بنیاد شریعتی-به این موضوع اشاره دارد. پرسشگری فرضی از او می پرسد که چگونه نویسنده کویر می تواند نویسنده شهادت نیز باشد و این دو چه ارتباطی به هم دارد؟ پاسخ شریعتی خیلی زیباست می گوید: فقط کسی که از کویر گذشته است می تواند بفهمد شهادت یعنی چه؟ یعنی اصلا این دو تجربه را در امتداد هم می بیند. در حقیقت تجربه عبور از کویر را با تجربه شهادت از یک جنس می داند. (انسانی که با مرگ بازی می کند و با عدم روبرو می شود) تعریف صرف سیاسی از مفهوم مرگ و نابود کردن خود ندارد بلکه نوعی مواجهه خیلی شخصی و فلسفی نیز از این موضوع دارد.
سوسن شریعتی افزود: از این حاشیه که بگذریم، مشخصات حسین وارث آدم در مقایسه با شهادت نیز همین است. در شهادت به مساله مردن در عصر نتوانستن و غلبه نیافتن می پردازد و اینکه شهید با مرگ خویش اگرچه بر دشمن پیروز نمی شود اما می تواند رسوا کند؛ بحث افشا کردن است؛ شریعتی استراتژی حمزه ای را از استراتژی حسینی تفکیک می کند؛ در این دوتاست که تفکیک شریعتی از دیگر پروژه های توجیه عمل مسلحانه در آن سال ها و تمایز آن روشن می شود؛ از جمله با تفسیر صالح نجف آبادی که شهادت حسین را معطوف به کسب قدرت می داند. در میان گروه های چریکی آن زمان هم این بحث بوده است: عمل مسلحانه همچون تاکتیک کسب قدرت یا همچون رد تپوری بقا، تاکتیکی برای شکستن تور اختناق از سوی پیشگام قدرت یا...
وی با بیان این که در چنین فضایی تفسیر شریعتی قابل توجه است، گفت: انتخاب مرگ به قصد افشاگری در ادامه استراتژی آگاهی بخشی. از همین رو کار زینبی و حسینی را در ادامه هم می داند. می گوید کسی که برای کسب قدرت می رود با خانواده و بچه نمی رود. کسی که با نیت کسب قدرت به مصاف می رود می داند که با هفتاد نفر نمی توان با یک لشکر رو به رو شد.حتی مهم تر از شهادت به نیمه تمام گذاشتن حج اشاره می کند که نوعی گشودن قبله دیگری است. اینها بحث هایی است که در شهادت و پس از شهادت مطرح می شود .
حسین وارث آدم را باید پیش شرط فهم کتاب شهادت و پس از شهادت دانست. حسین وارث آدم ، متاثر از «زیارت وارث» استخراج نوعی فلسفه تاریخ است: جنگ مذهب علیه مذهب است. نه گفتن به همه جلوه های قدرت که او سه گانه اش می خواند. به ارث رسیدن یک پرچم. می گوید نام علمی اش وحدت یا پیوستگی تاریخی است.
/30462
نظر شما