گرمایش جهانی در مذاکرات آب‌وهوایی قطر مهار خواهد شد؟

مجید جویا: هفته بعد در دوحه قطر، دیپلمات‌ها از سرتاسر جهان گرد هم می‌آین تا در مذاکرات آب‌وهوایی سازمان ملل شرکت کنند، جایی که مذاکره‌کنندگان امیدوارند تا به توافقی در رابطه با مرحله دوم پروتکل کیوتو برسند و پایه‌های عهدنامه جهانی جدیدی را بنیان گذاری کنند که تا سال 2020/1399 اجرایی شود. نیچر نگاهی انداخته‌ به آنچه از هجدهمبن کنفرانس سالانه احزاب (COP 18) (که از 26 نوامبر تا 7 دسامبر برگزار می‌شود) انتظار می‌رود.

برای پروتوکل کیوتو چه اتفاقی می‌افتد؟
در گردهمایی سال گذشته در دوربان آفریقای جنوبی، بحث اصلی در مورد آینده پروتکل کیوتو بود و مباحثات هم بسیار داغ بود. اغلب کشورهای صنعتی آماده بودند که از پروتکل فراتر بروند و هنگامی که دوره تعهدات جاری به پایان می‌رسد، بر روی عهدنامه جدیدی توافق کنند. اما در پایان، گروهی از کشورهای در حال توسعه با کشورهای اروپایی متحد شدند و برای دور دوم تعهدات جنگیدند، که در نهایت موفق هم شدند. این بدین معنی است که حالا حزب‌ها باید تعهداتشان (ضمانت‌های سیاسی جاری) را با یک توافق اجرایی قانونی تثبیت کنند. هدف از COP18 کامل کردن این فرایند و تعیین موارد دوره دوم تعهدات است که «کیوتو 2» نام گرفته و می تواند بین 5 تا 8 سال طول بکشد.
 

چه کشورهایی درگیر کیوتو2 خواهند بود؟
ایالات متحده پروتوکل کیوتو را تصویب نکرد و نشان داد که در حال حاضر تمایلی به رفتن به این مسیر ندارد. ژاپن، روسیه و کانادا خودشان را از دور دوم کنار کشیدند، اما هنوز اوضاع در حال تغییر است. در ماه جاری نیوزلند کناره گرفت و استرالیا نیز اعلام کرد که کنار خواهد کشید. و برای کشورهای در حال توسعه، که در عمل تمام افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای در آنها اتفاق می‌افتد، چارچوب کیوتو نیاز به انجام هیچ کاری در مسیر کاهش انتشار از آنها ندارد. در نتیجه، الزامات قانونی پیمان کیوتو2 به بخش کوچکی (کمتر از 15 درصد از کل تعهدات مطابق با قوانین سازمان ملل) از انتشار جهانی گازهای گلخانه‌ای اعمال خواهد شد.
 

 کیوتو2 چه ارتباطی با عهدنامه جدیدی که در حال بررسی شدن است، خواهد داشت؟
در حال حاضر، کیوتو2 تنها اندکی بیشتر از پیمان قبلی در راستای کاهش تغییرات آب‌وهوایی گام برمی‌دارد اما بسیاری از کشورهای در حال توسعه می‌خواهند که آن را به عنوان مبنایی برای پیمان آینده قرار دهند. ولی تمرکز اصلی بحث‌ها بر این است که بعد از این چه خواهد شد. مذاکره کنندگان آب‌وهوایی سازمان ملل تعهد کردند که تا 2015/1394 عهدنامه جدیدی را امضاء کنند که تا 2020/1399 به مرحله اجرا برسد (یا شاید هم زودتر اگر کشورهایی که برای عملکرد فعالانه‌تر فشار می‌اورند مانند مالدیو، به هدف خود برسند).
 

این پیمان چه شکلی خواهد داشت؟
هنوز برای اظهار نظر خیلی زود است. مذاکره کنندگان آب‌وهوایی در کپنهاگ دانمارک در سال 2009/1388 در راه شکستن دیوار بلند بین کشورهای توسعه یافته و کشورهای در حال توسعه گام برداشتند و مواضع آنها را به هم نزدیک‌تر کردند. نه تنها اغلب کشورها در پذیرفتن تعهدات گامی به جلو برداشتند، بلکه اقتصادهای نوظهور همچون چین و برزیل توافقنامه بحث‌برانگیزی را (که پیمان کپنهاگ نام گرفته است) با ایالات متحده و دیگر کشورهای عمده صنعتی امضا کردند که به دنبال بردن تعهدات آب‌وهوایی به چارچوبی کاملا جدید است. این چارچوب توافقی که یک سال بعد در کانکون مکزیک مورد تایید قرار گرفت،، تعهدات آب‌وهوایی امضاء کنندگان را در هم آمیخته بود، اما این «قانونا الزام‌آور» نبود. قدرت قانونی معاهده پیش رو یک پرسش کلیدی است.
 

معنی «قانونا الزام‌آور» چیست؟
برای عدم تعهد به پیمان کیوتو جرایم مشخصی وحود دارد، که شامل دادرسی‌های رسمی و جریمه می‌شود، اما اینها در کشورهایی که اعمال می‌شود که بخواهند در آن پیمان شرکت کنند. اما روی هم رفته واکنش کمی نسبت به کشوری که خود را کنار بکشد (همانند کانادا که سال قبل کناره گرفت) وجود دارد. بنابراین فشار عمومی همیشه برای اطمینان از این که کشورها آنچه را می‌گویند انجام خواهند داد ، ضروری است.
این سوال نزدیک بود به شکست مذاکرات دوربان ، آفریقای جنوبی، در سال گذشته منجر شود. در پایان مذاکره کنندگان به جای پذیرفتن مفاهیمی همچون «قانونا الزام‌آور»، تعهد مبهمی برای مذاکر در مورد «یک پروتکل، ابزار قانونی دیگر و یا یک خروجی مورد توافق با قدرت قانونی» را پذیرفتند. این بند درها را باز می‌گذارد. تا به حال، این سوال اغلب به عنوان انتخابی بین چارچوب قانونا الزام‌آور مدل کیوتو و یا چارچوب داوطلبانه مدل کپنهاگ مطرح بوده است، اما سوال اصلی این است که آیا راهکار دیگری بین این دو می‌تواند وجود داشته باشد یا خیر. مذاکره کننده‌‌گان در دوحه، در حالی که یک نقشه راه برای مسیر تا سال 2025/1404 را طراحی می‌کنند، به دنبال پاسخی برای این پرسش می‌گردند.
 

چه چیز دیگری در صورت جلسه COP18 مطرح شده است؟
مذاکره کننده‌گان علاوه بر این به دنبال وارد آوردن نیرو بر روی سازگاری آب‌وهوایی و جنگل‌زدایی خواهند بود، و در مورد تعهدات اقتصادی هم به مجادله خواهند پرداخت. به ادعای موسسه منابع جهانی مستقر در واشینگتن، به نظر می‌رسد که کشورهای توسعه یافته تا حد زیادی در مسیر براورده کردن تعهدات خود در کپنهاگ هستند تا بتوانند به 30 میلیارد دلار حمایت مالی آب‌وهوایی سال 2010-2012 برسند، ولی ارزیابی‌ها متفاوت است. همچنین مشخص نیست که آنها چگونه می‌توانند حمایت مالی را تا 100 میلیارد دلار سالیانه تعهد شده برای سال 2020/1399 برسانند.
 

درباره رسیدن به هدف محدود کردن گرم شدن جهانی به 2 درجه سانتی‌گراد چه می‌توان گفت؟
همگان می‌دانند که دنیا در مسیر کنونی خود نخواهد توانست به این هدف دست یابد. ارزیابی جدیدی که برای بانک جهانی انجام شده است نشان از این دارد که جهان در حال گرم‌تر شدن به میزان 4 درجه است، و باید منتظر پیامدهای بالقوه فاجعه بار آن بود. این هفته برنامه زیست محیطی سازمان ملل (UNEP)، گزارش کسری سالیانه انتشار گازهای گل خانه‌ای را منتشر کرد و دریافت که تحت سناریوی «فعالیت بدون تغییر» تا سال 2020/1399 این رقم تا میزان معادل 58 میلیارد تن دی‌اکسید کربن افزایش خواهد یافت، که تقریبا 14 میلیارد تن بیشتر از آن چیزی است که برای «احتمال» شانس باقی ماندن در محدوده زیر 2 درجه گرمایش لازم است. سیاست‌های کنونی کمک خواهند کرد که ابعاد این شکاف کم شود، ولی با این وجود، UNEP پیش‌بینی می‌کند که حتی با وجود این تلاش‌ها، تا سال 2020/1399، بین 8 تا 13 میلیارد تن تا فاصله مطلوب فاصله وجود خواهد داشت.
همه چشم‌ها در دوحه به بزرگ‌ترین منتشر کننده‌های گازهای گلخانه‌ای دنیا، یعنی ایالات متحده و چین دوخته خواهد شد؛ به خصوص پس از دوباره روی کار آمدن باراک اوباما و قرارگرفتن ژی جینپینگ به عنوان رهبر جدید حزب کمونیست چین. اما از سیاست‌های آب‌وهوایی انتظار نمی‌رود که اساسا در هر کشوری تغییر کند. به طور کلی‌تر، شواهد اندکی وجود دارد که روند کنونی عدم تمایل سیاست جهانی برای برای مبارزه فعال با تغیرات آب‌وهوایی در آینده نزدیک تغییری به خود ببیند.

53271