نوبل هم نوبل قدیم!

برای ما که دوره نوجوانی خود را قبل از شیوع اینترنت گذراندیم، جایزه نوبل حالت اسطوره‌ای خود را حفظ کرده است. داستان بزرگ‌ترین دانشمندان قرن بیستم که چگونه مشکلات پیش روی خود را یکی پس از دیگری حل کردند و توانستند با هوشمندی و پشتکار به کشفیات بزرگ زمان خود دست پیدا کنند، ماجرای جوانان باهوشی که قبل از رسیدن به 30 سالگی نظریات نسبیت و مکانیک کوانتومی را تدوین کردند و افسانه خستگی‌ناپذیری ماری کوری که تا سال‌ها تنها کسی بود که توانست دو بار جایزه نوبل را دریافت کند، جایزه نوبل را به مرتفع‌ترین قله دنیای علم بدل ساخته بود که معدود انسان‌هایی در طول تاریخ توانسته‌اند به آن صعود کنند.
اما این روزها که برندگان جایزه نوبل در حوزه‌های پزشکی، فیزیک و شیمی اعلام می‌شود، دیگر آن حس و حال قدیمی را ندارد؛ کمتر رسانه داخلی به این موضوع می‌پردازد و در اغلب مراکز آموزشی کشور هم واکنش خاصی نسبت به آن بروز داده نمی‌شود. کارشناسان دلایل متعددی را برای این موضوع فهرست می‌کنند که در این‌جا قصد بررسی آن‌ها را ندارم، اما به ذکر همین نکته اشاره می‌کنم که در کشور ما، جوایز علمی نوبل در سایه جایزه صلح نوبل قرار گرفته و سایه سنگین سیاست مانع از درخشش تحقیقات علمی برترین دانشمندان حوزه پزشکی، فیزیک و شیمی شده است.
در آن سوی آب‌ها اما روند کمیته نوبل در انتخاب برندگان این جایزه زیر ذره‌بین دقیق دانشمندان و کارشناسان قرار دارد. سال‌هاست که این کارشناسان اعتراض می‌کنند که روند تحقیقات علمی نسبت به نیمه اول قرن بیستم تغییر کرده است و اساسنامه بنیاد نوبل نیز باید متناسب با این تغییرات متحول شود. اگر در گذشته جوان کمتر از 30 سالی می‌توانست در گوشه دنج دفتر ثبت اختراعات سوئیس بنشیند و با اندیشیدن، نظریه نسبیت خاص را تدوین کند، اکنون دانشمندان در میان‌سالی به بزرگ‌ترین دستاورد علمی خود نائل می‌شوند و سال‌ها در صف انتظار می‌مانند تا به افتخار دریافت جایزه نوبل نائل شوند. اگر در گذشته دانشمندی در آزمایشگاه خانگی خود می‌توانست عنصری جدید را کشف کند و آن را به افتخار کشور خود نامگذاری کند، امروزه گروه‌های چندهزار نفری بین‌المللی در آزمایشگاه‌های بسیار بزرگ و با همکاری یکدیگر می‌توانند ذره‌ای جدید را مشاهده کنند و همه در این دستاورد سهیم‌اند. اگر آلفرد نوبل پنج حوزه پزشکی/فیزیولوژی،فیزیک، شیمی، ادبیات و صلح را لایق دریافت این جایزه می‌دانست، امروز می‌دانیم که حوزه‌های بهداشت عمومی، مقابله با تغییرات آب‌وهوایی، انرژی و ... نیز نه‌تنها چیزی از آن‌ها کم ندارند، که گاه تاثیر به مراتب بیشتری در بهبود زندگی نسل بشر دارند.
هرچند افراد کمی در دنیا هستند که می‌دانند افتخار بدست آوردن جایزه نوبل یعنی چه، اما تقریبا همه کارشناسان و دانشمندان بر این موضوع اجماع دارند که جایزه نوبل باید متناسب با شرایط قرن بیست‌ویکم تغییر کند.