کدام ویژگی رئیس مکتب شیعه، نیاز جدی جامعه ماست؟/ گفت وگو با امام جماعت مسجد هدایت

عباس شکوهمند  -  او در گفت و گو با خبرآنلاین ویژگی های علمی امام صادق(ع) را تشریح کرده است. امامی که در تمام رشته های مختلف علمی شاگرد تربیت کرده و علوم در دوره ایشان به صورت تخصصی درآمده است. با او درباره  درباره ویژه گی های مدرسه امام صادق گفت وگو کردیم. وی می گوید: "شاگردان امام صادق صرفاً از شیعیان و مسلمانان نبودند بلکه افراد غیرمسلمان و بی اعتقاد به خدا نیز از مکتب علمی ایشان سود می جستند که از جمله آنها ابن ابی العوجا است.امام صادق فرمایشات زیادی در رشته های مختلف علمی دارند که هنوز روی آن ها کار نشده است. امیدواریم که روزی بیاید که حوزه های علمیه و دانشگاه های ما بتوانند روی فرمایشات امام کار کنند." متن کامل این گفت و گو را در ادامه می خوانید:

به مناسبت سالگرد شهادت حضرت امام جعفر صادق(ع) درباره برخی از ویژگی های شخصیت این امام که احساس می کنید نیاز امروز جامعه و جوانان است، مطالبی را بفرمایید.

وجود مقدس امام صادق (ع) ویژگی هایی دارند که به جهت آن، ما ایشان را رئیس مذهبمان دانسته و خودمان را جعفری مذهب می دانیم. البته ما اعتقاد ما این است که تمام امامان از نظر فضایل و کمالات در یک حد هستند. «کلّهم نور واحد» اما شرایط زمان فرق می کند. گاهی شرایط زمان به گونه ای است که امام باید در جهت مبارزات تجلی کنند مثل جریان حضرت ابا عبدالله و این که در مقابل یزید و بنی امیه قرار گرفته بودند. گاهی شرایط آرام است و امام می تواند تجلی علمی داشته باشد.
با توجه به این که حضرت امام باقر و حضرت امام صادق اواخر عمر حکومت بنی امیه را تجربه می کردند و هنوز حکومت بنی عباس درست شکل نگرفته بود و آنها هر دو در ضعف بودند، این دو امام از این فرصت استفاده کرده و شروع کردند به تربیت شاگرد و بیان معارف اسلامی.
نتیجتاً کار به آنجا رسید که علمای اهل سنت می گویند که امام صادق (ع)، 4 هزار شاگرد داشتند. این مطلب را حتی مستشرقین هم گفته اند. برخی از علمای ما شاگردان امام صادق را بیش از 6 هزار نفر می دانند. این تعداد شاگرد در مدینه آن زمان که جمعیت زیادی نداشته بسیار چشمگیر است. این جمعیت از فرصت حضور امام صادق (ع) استفاده می کردند و مطالب علمی را از محضر مقدس ایشان یاد می گرفتند. این اولین ویژگی مدرسه امام صادق(ع) بود.
ویژگی دوم این بود که امام (ع) در رشته های مختلف علمی شاگرد تربیت کردند. این گونه نبود که فقط در علوم اسلامی از قبیل علم تفسیر، علم حدیث، فقه و اصول شاگرد تربیت کنند بلکه در تمام رشته های علمی، ایشان شاگرد تربیت کردند و این دلیل بر جامعیت علمی امام است. در واقع، امام (ع) مخزن و خزینه دار همه علوم الهی است و در همه رشته های علمی برای بیان مسائل، آمادگی دارند. آن حضرت، شاگردان مختلفی در رشته های متنوع داشتند. یکی از ویژگی های مدرسه امام صادق (ع) تخصص علمی بود. شاگردان آن حضرت، یک گروه متخصص در تفسیر و گروه دیگر متخصص در فقه و گروهی هم متخصص در علوم طبیعی شدند.

از مهمترین شاگردان آن حضرت چه کسی را می توان نام برد؟

جابر بن حیان، شاگرد امام صادق است که 500 رساله در علم شیمی نوشته است. جابر بن حیان کسی است که در زمان امام صادق (ع) قلم نوری و کاغذ نسوز را اختراع کرد و ایشان مطالب خود را روی کاغذ نسوز نوشته اند که تا امروز باقی مانده است.
وقتی شب ها به دنبال امام صادق راه می رفتند، چون آن موقع در شهر مدینه برق نبود، قلم نوری خود را روی کاغذ می گذاشت و از نور قلم برای نوشتن کمک می گرفت. امام صادق (ع) رشته های مختلف و تخصصی را پایه گذاری کردند. تا آن زمان ما افراد متخصص در یک موضوع نداشتیم و افرادی که سواد داشتند به صورت تلفیقی از هر رشته ای کمی اطلاعات داشتند.
ویژگی دیگری که مدرسه امام صادق (ع) داشت، تنوع شاگرد بود. همه جور شاگرد در مدرسه امام وجود داشت. یعنی از شیعیان تا علمای اهل سنت و افراد بی اعتقاد به خداوند از شاگردان امام بوده اند.
ابوحنیفه که یکی از علمای بزرگ اهل سنت است خودش می گوید اگر دو سالی که من در حضور امام صادق بودم وجود نداشت، من هلاک شده بودم. جالب این است که برخی افرادی که اعتقاد به خداوند نداشته یعنی کاملاً بی دین بوده و اعتقادی به خداوند نداشتند ولی علاقمند به فراگیری دانش بودند، شاگرد حضرت بودند.

از شاگردان آن حضرت که مسلمان نبودند، چه کسانی را می توان نام برد؟

ابن ابی العوجا یکی از آن افرادی است که مسلمان و معتقد به خدا و پیامبر نیست اما از شاگردان امام است. تعبیرش این است که به دوستش می گوید «ما هذا ببشر» این بشر نیست. اگر شما بتوانید تصور کنید شخصیتی را که هر وقت بخواهد تمام وجودش بشود روح و هر وقت بخواهد و اراده کند تمام وجودش بشود جسم، این وجود، مقدس است. یا مثلاً ابوشاکر دیصانی تعبیرات سنگینی از امام دارند با این که مسلمان نبوده اما از شاگردان امام بود و امام هم هیچ گونه تعصبی نسبت به این که افراد غیرمسلمان شاگردشان باشند، نداشتند. ویژگی ممتاز امام صادق، فرامرزی و فراجناحی بودن علم ایشان است. پیامبر اکرم (ص) فرمودند «اطلبو العلم ولو بالسین»، به دنبال علم بروید حتی اگر در چین باشد.  حضرت امام صادق (ع) اجازه می دهند حتی افرادی که مسلمان نیستند، در محضر ایشان علم را یاد بگیرند. آن چه که بشر را نجات می دهد علم و فهم و شعور است. حضرت، درِ این دانشگاه را به روی همه باز کرده اند.

به جوانانی که به مکتب امام صادق علاقمندند اما نمی دانند چه تکلیفی بر عهده دارند، چه توصیه ای دارید؟
نکته ای که می خواهم به جوانان و ارادتمندان آن حضرت بگویم این است که حضرت خودشان توجه داشتند که رئیس مذهب جعفری هستند و معارف شیعیان از ایشان نشأت گرفته است، بنابراین دستوراتی به دوستانشان دادند. خیلی عنایت داشتند به این که دوستانشان در مقابل دیگران و در برابر مخالفین مقید باشند و پرستیژ امام صادق را حفظ کنند.
من برای نمونه یک حدیث کوتاهی را عرض می کنم. حضرت در بیانی خطاب به شیعیان می فرماید: هر کدام از شما اگر به راستگویی مقید باشد یعنی در سخن گفتن راستگو باشد و امانتدار هم باشد و خیانت در امانت نکند و برخوردش هم با مردم از نظر اخلاقی زیبا باشد، مردم می گویند این جعفری است و از ناحیه او یک سروری بر من وارد می شود.
به عبارت دیگر، خوشحال می شوم که بگویند این آقایی که دارای این خصوصیات است جعفری است. من از انتساب چنین فردی به خودم خوشحالم و لذت می برم اما اگر بر خلاف این باشد، یعنی صادق و امانتدار نباشد و برخوردش هم با مردم زشت باشد، عار و ننگش بر من وارد می شود و مردم می گویند ادب امام صادق این است. بنابراین ما باید سعی کنیم که بتوانیم دوستان خوبی برای امام صادق باشیم و به دستورات آن حضرت عمل کنیم. انشاء الله یک روزی بیاید که دانشگاه ها و حوزه های علمیه ما شکوفا شود و بتوانند معارفی که امام فرموده اند را پر و بال داده و درک کنند و از لای کتاب ها دربیاورند و متبلورش کنند. امام فرمایشات زیادی در رشته های مختلف علمی دارد که هنوز بِکر است و روی آن ها کار نشده است. امیدواریم که روزی پیش بیاید که حوزه های علمیه و دانشگاه های ما بتوانند روی فرمایشات امام کار کنند.

در مورد کتاب «مغز متفکر جهان شیعه» که مرحوم ذبیح الله منصوری آن را ترجمه و اقتباس کرده، انتقاداتی وجود دارد از جمله این که گفته می شود مستندات و شخصیت های این کتاب صحت و وجود خارجی نداشته و همه آن ها ساخته و پرداخته ذهن خلاق نویسنده است، نظر شما در این مورد چیست؟

مستندات کتاب آقای ذبیح الله منصوری چه درست باشد، چه نباشد هیچ بر ایمان و اعتقاد ما نمی افزاید و از اعتقاد ما نیز کم نمی کند. ما مگر درباره امام خود چه چیزی را می خواهیم بدانیم و آقای منصوری چه چیزی را می خواهد ثابت کند؟ یک وقت است می خواهیم شخصیت امام صادق (ع) را از گرایش دانشمندان دنیا به ایشان بفهمیم، شاید اینجا مشکل پیدا کنیم ولی ما نیاز به این کار نداریم، امام ما در یک حد بالایی از مقامات علمی است و دلیلش هم فرمایشات و شاگردان ایشان هستند. اغلب کتاب های دینی ما بخشی از کتاب بحار مرحوم مجلسی است به نام «السماء و العالم» که فرمایشات امام صادق را راجع به علم نجوم و مطالبی که بکر مانده است بیان می کند. صرفنظر از اعتقادی که نسبت به آن حضرت داریم، می دانیم که ایشان دارای همه علوم بوده و در تمام رشته های علمی دست داشته اند. به فرض، مرکز استراسبورگ و کتاب آقای منصوری صحت نداشته نباشند، اما در عین حال وجوه شخصیت امام از نظر ما کاملا روشن است. یکی از کتاب های کم نظیر درباره امام صادق، کتاب امام صادق و مذاهب اهل سنت تألیف علامه اسد حیدر عراقی است.

/30462