معتاد به کراک و شیشه شانسی برای ترک اعتیاد ندارد

فریبا والیات: کسی که مواد مخدر شیشه‌ به‌ویژه کراک و شیشه مصرف می‌کند، تنها ۲ سال زنده می‌ماند و حس و حرکت و تارهای صوتی‌اش تخریب می‌شود. اما این به معنی بی‌خطر بودن مواد مخدر سنتی همچون تریاک نیست. بخش عمده‌ای از تریاک و هروئین موجود در بازار ایران نیز آمیخته به ناخالصی‌های شیمیایی است که خطر این مواد را مضاعف می‌کند. پروفسور علی گرجی، استاد دانشگاه مونستر آلمان در رشته تحقیقات مغز و اعصاب که بین سال‌های ۱۳۶۷ تا ۱۳۷۲ در بخش مسمومین بیمارستان امام رضای مشهد مشغول انجام وظیفه بوده، از تجارب خود در ایران می‌گوید: «در آن زمان پودرهای مختلفی وجود داشت که آنها را رنگی می‌کردند و در تریاک مخلوط می‌کردند که این خودش عوارض ریوی و تنفسی جداگانه ایجاد می‌کرد و خیلی سریع باعث شوک و مرگ می‌شد. برخی هم دچار آریتمی‌ (بی‌نظمی‌در ریتم) قلبی می‌شدند و ممکن بود بمیرند.»

مواد مخدر سیستم تنفسی، حرکتی و توانایی ادراک را مختل کرده و فرد را دچار توهم می‌کند. این مواد باعث اختلال عصبی شده و خواب فرد را مختل می‌کند، در دستگاه گوارش باعث اختلال در فعالیت گوارشی می‌شود و اشتها را تحت تأثیر قرار می‌دهد که به خاطر سوءتغذیه، این افراد در معرض بسیاری از بیماری‌ها، از جمله بیماری‌های سیستم ایمنی قرار می‌گیرند.

هروئین ناخالص که ترکیبی از تریاک است هم همین اثر را دارد ولی مرگ و میر ناشی از مصرف آن به مراتب بیشتر است، چون هروئین را معمولاً تزریق می‌کنند و ناخالصی‌ها را به طور مستقیم وارد رگ می‌کنند. اما مواد مخدر جدید به مراتب خطرناک‌تر است.

دکتر مهدی بلالی، رئیس بخش مسمومیت‌شناسی دانشگاه مشهد در این خصوص بیشتر توضیح می‌دهد.

دکتر بلالی! کراک و شیشه چه موادی‌اند؟
کراک در معیارهای بین‌المللی، در آمریکا و اروپا، فراورده کوکائین هست. ولی ماده‌ای که در ایران معتادها به آن کراک می‌گویند، دقیقاً آن کراک اروپا و آمریکا نیست، یعنی فراورده کوکائین نیست، بلکه فراورده مورفینی است که البته ناخالصی‌های فراوانی هم ممکن است در آن باشد یا ممکن است مقادیر کمی هم کوکائین داشته باشد.

شیشه هم معمولاً از هروئین گرفته می‌شود، ولی وقتی کریستالیزه و خیلی شفاف می‌شود به آن می‌گویند کریستال و وقتی ناخالصی آن بیشتر است به آن می‌گویند، شیشه. بنابراین اینها از مشتقات مورفینی هستند که عمدتاً از تریاک یا هروئین تهیه می‌شود.

برخی می‌گویند که شیشه را از افدرین (Efedrin) و قرص‌آنتی هیستامین می‌گیرند. در این مورد چه نظری دارید؟
این هم باز هم این اواخر به این شکل درآمده است. اخیراً ما به مواردی برخورد کرده‌ایم که آثاری از داروهای محرک عصبی مثل افدرین یا داروهای آنتی‌هیستامینیک در آنها هست. ولی در همه موارد اینطور نیست. این به معنای آن نیست که شیشه را حتماً از افدرین تهیه می‌کنند. به طور معمول شیشه اول از هروئین بوده، ولی حالا ممکن است از افدرین تهیه شود، باز اسمش را بگذارند، شیشه. ما در واقع به تظاهرات بالینی بیمار بیشتر توجه داریم تا به اسمی که خود بیمار یا اطرافیانش نام می‌برند و می‌گویند، بیمار این ماده را مصرف کرده است.

آیا تهیه کراک و شیشه پیچیده است و باید حتماً در کارگاه‌های خاصی تهیه شوند یا می‌توان آنها را در خانه هم تهیه کرد؟
باز برمی‌گردد به اینکه آیا این کراکی که در داخل ایران هست ترکیب چند فراورده‌ است یا نه. ممکن است هروئین را با فراورده‌های دیگری احیانا با ترکیبات آنتی‌هیستامینیک یا بنزودیازپین‌ها که داروها‌ی آرام‌بخش و خواب‌آورند مخلوط کرده باشند.

فراورده‌هایی که به این شکل مصرف می‌شود، اغلب دست‌ساز و خانگی است. مگر آنهایی که از خارج وارد ایران شده است، حالا چه از غرب یا شرق. آنها هم البته اسامی مختلفی دارد و گاهی واقعاً ما نمی‌دانیم که اینها چیست. ولی از روی آثار بالینی بیمار می‌توانیم حدس بزنیم که این باید از چه گروه‌ داروها یا مواد باشد.

 اینکه می‌گویند، سن مصرف این مواد در کشور به شدت پایین آمده صحیح است؟
نسبتاً. آمار دقیقی در دست نیست که با ۵ یا ۱۰ سال قبل مقایسه کنیم. ولی به هر حال ما مریض‌های خیلی جوان، جوا‌ن‌های زیر ۲۰ سال را می‌بینیم که مواد مصرف می‌کنند. حداقل در کشور ما متأسفانه مصرف این مواد زیاد شده و ما گاهی می‌بینیم که جوان‌هایی با سن خیلی کم مثلاً ۲۰ سال از این مواد مصرف می‌کنند و دچار مسمومیت می‌شوند.

اصولاً تأثیر کراک و شیشه بر بدن چیست؟
تأثیر، تأثیر سمی و سوء است. بستگی به نوع ماده خطر فرق می‌کند. ممکن است در کوتاه‌مدت باعث مسمومیت شدید و مرگ و میر شود و هم مصرف متمادی و درازمدت ‌آن باعث اعتیاد و تخریب نسوج و بافت‌ها شود، از بینی که از طریق آن استنشاق می‌شود گرفته تا اعصاب مرکزی و محیطی. به تدریج روی روان و همه اعضای بدن فرد اثر می‌گذارد.

گفته می‌شود که کراک تارهای صوتی را از بین می‌برد و بدن را بی‌حس می‌کند. آیا این مسئله درست است؟
این احتمال وجود دارد، بسته به این است که کراک مشتقات چه باشد؟ اگر کراک استاندارد اروپا و آمریکا باشد که کوکائین دارد، آن هم می‌تواند تا حدودی تأثیر داشته باشد. ولی وجود ناخالصی‌ها در اینها باعث می‌شود که بیشتر مثلاً روی تارهای صوتی اثر بگذارد، مخصوصاً وقتی تدخین شود. مثلاً ما در سال‌های گذشته دیده‌ایم که به تریاک سرب اضافه می‌کنند و ما موارد زیادی مسمومیت با سرب در معتادان به تریاک داشتیم و پس از تدخین سرب جذب خون می‌شود و ممکن است عوارض و آثار بدی بگذارد.

بعضی از این ترکیبات محرک می‌تواند روی تارهای صوتی‌، ریه‌ها و جهاز تنفسی اثر بگذارد و اغلب اینها وقتی جذب خون می‌شود، روی اعصاب و روان فرد هم اثرات بدی می‌گذارد.

پس اینکه می‌گویند، وجود ناخالصی در این مواد باعث می‌شود که عوارض مصرف آن در ایران بیشتر شود صحیح است؟
درست است. یعنی بعضی ناخالصی‌های این مواد بیشتر از خود اصل مواد اثر دارد. به عنوان مثال مسمومیت با سربی که ناشی از مصرف تریاک هست، گاهی اوقات از لحاظ سم‌شناسی و مسمومیت خودش خطرناک‌تر از تریاک می‌شود که مورفین دارد یا اینکه بعضی از این مواد ممکن است مثلاً ترکیبات اکستسی یا مشتقات آمفتامینی داشته باشد که ممکن است توهم و حالت‌های حاد و دیوانگی و مانیای حاد ایجاد کند. ممکن است فرد مثلاً اگر رانندگی می‌کند کنترل نداشته باشد و فکر کند که خلبان هواپیما شده و می‌خواهد با ماشین پرواز کند و این ممکن است باعث تصادف شده و هم به خودش و هم رانندگان دیگر زیان‌های زیادی وارد کند یا ممکن است فرد فکر کند قدرت پرواز پیدا کرده و از یک ساختمان بلند بپرد و باعث مرگ شود.

برخی از مردم معتقدند کسانی که کراک و شیشه‌ مصرف می‌کنند، حداکثر تا دو سال پس از مصرف زنده می‌مانند. ‌آیا این موضوع صحت دارد؟
البته اگر معتاد شوند و اعتیادشان پیشرفته شود و بعد overdose اتفاق بیفتد یا دُز و مقدار بسیار بالایی را مصرف کرده باشند هر آن ممکن است حیاتشان تهدید شود. یعنی اگر به آنها نرسند و تحت درمان قرار نگیرند ممکن است از بین بروند. ولی اینکه اگر کسی کراک و شیشه مصرف کرد حتماً در ۲ سال از بین می‌رود، این‌طور نیست. معمولاً ممکن است اگر overdose یا مشکلی پیش بیاید فرد به مرکز پزشکی مجهزی منتقل شده و بتوانند، نجاتش دهند. ولی به هر حال خطرناک است. یعنی اگر تا ۲ سال از بین نرود و ترک نکند ممکن است بعد از ۲ سال برایش مشکل‌زا شود و حیاتش را تهدید کند.

آیا کسی که کراک و شیشه مصرف کرده شانس ترک اعتیاد دارد؟
شانس خیلی کمی دارد، یعنی به هر حال اگر همکاری خود بیمار و اطرافیانش در یک مرکز مجهز پزشکی باشد که به صورت کار تیمی کار کنند، یعنی متخصص روانپزشکی، روانشناسی، سم‌شناسی، داخلی، اعصاب ‌و مددکار اجتماعی با هم کار کنند، این شانس وجود دارد. ولی در عین حال امکان برگشت به مصرف مواد هم وجود دارد. ترک واقعی و دائم خیلی به ندرت اتفاق می‌افتد، مخصوصاً که این امکانات معمولاً فراهم نیست و اگر به فرض هم فراهم شود، امکان اینکه دائم و پایدار بماند فوق‌العاده نادر است.