تابستان‌های بدون یخ چه معنایی برای حیات قطبی دارد؟

محمود حاج‌زمان: «ما شاهد مراحل اولیه یک دگردیسی در قطب شمال هستیم.» این گفته لوئیس فورتیر از دانشگاه لاوال کبک کانادا است. برای هزاران سال، فرق سر سیاره ما مأمن ارگانیزم‌های اختصاص‌یافته‌ای بوده است، از ماهیانی که در رگ‌های آنها ضدیخ جریان دارد تا خرس‌هایی که قادرند ماه‌ها بی‌غذایی را تحمل کنند. اما تمام اینها در حال تغییر است. یک قطب شمال بدون یخ که به طور فزاینده‌ای در حال گسترش است، آغازگر جبهه جدیدی از حیات بر روی زمین است.
به گزارش نیوساینتیست، پنجره‌هایی برای مشاهده این آینده گرم‌تر وجود دارد، مانند مناطق گرم طبیعی آب‌های آزاد که همیشه در قطب شمال وجود داشته‌اند. این مناطق که Polynya نامیده می‌شوند، در نقاطی یافت می‌شوند که الگوهای باد و فوران طبیعی آب‌های گرم مانع از شکل‌گیری یخ می‌شوند. کهن‌ترین پلی‌نیای قطب شمال North Water در قسمت شمالی خلیج بافین است که به گفته فورتیر «شاید مولدترین اکوسیستم در ورای دایره قطب شمال باشد، جایی‌که پستانداران دریایی –از جمله نهنگ‌ها- و انسان‌ها قرن‌هاست که در آنجا جمع شده‌اند.»
مخلوقات نسبتا کمی برای زنده ماندن در سرمای قطب شمال تکامل یافته‌اند، به همین دلیل سرنوشت تمام زنجیره غذایی می‌تواند تنها به تعداد معدودی گونه وابسته باشد. تغییرات کوچکی که در زمان، فضا و حجم ایجاد می‌شود، می‌تواند همه چیز را تحت تاثیر قرار دهد.
زمان‌بندی یک نگرانی ویژه است. تغییرات آب و هوایی به این معناست که نور خورشید زودتر به آب‌های قطب شمال می‌رسد. یخی که تنها زمستان قبل شکل گرفته است، نسبت به تخته یخ شناوری به ضخامت 10 متر که طی چندین سال شکل گرفته است راحت‌تر به نور اجازه عبور می‌دهد. این بدان معناست که چرخه سالیانه حیات ممکن است زودتر آغاز شود، و برای گونه‌های بزرگ همانند نهنگ‌ها که به گونه‌ای تکامل یافته‌اند که مهاجرت آنها با آغاز بهار شروع شود، مشکل ایجاد کند.
در خلیج آموندسن در شمال غربی کانادا، بالازدگی مواد غذایی از سال 2002 / 1381 به یک ویژگی بازگشتی تبدیل شده که باعث تقویت تنوع زیستی محلی شده است. در ژوئن 2008 / خرداد 1387، مواد غذایی آغازگر شکوفایی (رشد انفجاری) فیتوپلانکتون شد و تنها ظرف مدت 3 هفته، باروری اولیه موجودات محلی به بیش از 2 برابر میزان سالیانه آن رسید. در دریای بیوفورت در شمال آلاسکا، زیست‌توده جلبک یخی -که به بخش زیرین تخته یخ‌های شناور می‌چسبد و پایین‌ترین حلقه زنجیره غذایی را به خود مشغول می‌کند- بیش از سه برابر میزان مشاهدات فصلی گزارش شده طی 35 سال گذشته بود.
شکوفایی جلبکی تنها آغاز ماجرا بود. آنها غذای زوپلانکتون‌های ریزی هستند که منابع انرژی حیاتی برای ارگانیزم‌های بالاتر در زنجیره غذایی را فراهم می‌کند؛ خرس‌های قطبی خوک‌های دریایی را شکار می‌کنند که آنها نیز به نوبه خود از ماهی‌ها تغذیه می‌کنند. جرج هانت از دانشگاه واشنگتن سیاتل می‌گوید یخ کمتر می‌تواند باعث تغییرات زنجیره‌ای در این زنجیره‌های غذایی شود.
برخی از این دگردیسی‌ها هم اکنون رخ داده و به نظر می‌رسد که قرار است باقی بماند. کنی لاوجوی از دانشگاه لاوال بین سال‌های 2003 تا 2010 / 1382 تا 1389 نمونه‌های آبی از دریای بیوفروت گرفته است، و از تحلیل دی.‌ان.‌ای برای بررسی میزان محتوای جلبک، پلانکتون و باکتری آن استفاده کرده است. ترکیب گونه‌ها بین سال‌های 2003 تا 2006 / 1382 تا 1385 ثابت بود، اما در سال 2007 / 1386 که پوشش یخ تابستانی به طرز غیرعادی کم بود، ارگانیزم‌های فتوسنتز کننده ناگهان به گونه غالب تبدیل شدند. اگرچه در سال‌های بعد پوشش یخ تابستانی بیشتر شد، اما اجتماع گونه‌ها هرگز به ساختار اولیه آن بازنگشت.
غیر از این، گونه‌هایی از مناطق جنوبی‌تر نیز در حال جابجایی هستند. ماهی کود قطبی زمانی حاکم تنگه هادسون و دریای بیوفورت بود، اما هم اکنون ماهی کاپلین و سگ‌ماهی ماسه‌ای در این منطقه پدیدار شده‌اند. همچنین به گفته فورتیر، ماهی سالمون اقیانوس آرام نیز به حوزه آبریز قطب شمال وارد شده است. در حال حاضر ماهی کود قطبی و چارهای شمالی تحت تاثیر قرار نگرفته‌اند، اما اگر گرم شدن منطقه باعث آمدن گونه‌های رقابت‌جویی شود که می‌توانند در گستره وسیعی از شرایط محیطی زندگی کنند، شرایط ممکن است تغییر کند. این مساله می‌‌تواند باعث رقابت نابرابر حیات‌وحشی شود که هزاران سال طول کشیده است تا با شرایط منحصر به فرد قطب شمال سازگار شوند.
به نظر می‌رسد که در کوتاه مدت، بالای سیاره ما حداقل در برخی مناطق در آستانه این رشد انفجاری باشد. در این میان برخی از شرایط سود می‌بینند: ماهی‌گیران صنعتی آماده هجوم به منطقه هستند، اما این مساله به چه قیمتی تمام می‌شود؟ فورتیر با تردید پیش‌بینی می‌کند که پلانکتون‌های اقیانوس آرامی و ماهی‌ها تا سال 2050 / 1429 بر منطقه حاکم خواهند شد، و تا پایان قرن بسیاری از پستانداران دریایی و پرندگان به کلی از صحنه منطقه حذف خواهند شد.
رولف گرادینگر از دانشگاه فیربنکس آلاسکا می‌گوید: «شاید دهه‌ها طول بکشد تا ما بتوانیم شاهد این وضعیت جدید باشیم، اما زمانی که از نقطه عطف عبور کنیم شاید دیگر راه بازگشتی نباشد.»

53275