عرفان خسروی: یک تیم بین‌المللی از دانشمندان، قدیمی‌ترین نمونه بندپایان حفظ شده در کهربا را کشف‌کردند. بندپایان جانورانی بی‌مهره هستند که شامل عنکبوتیان، هزارپایان، سخت‌پوستان و حشرات می‌شوند. این نمونه شامل یک مگس و دو کنه است که در قطراتی ریز (در مقیاس میلی‌متری) از کهربا حفظ شده و در شمال شرقی ایتالیا کشف شده‌اند. این نمونه حدود 100 میلیون سال قدیمی‌تر از هر کهربای دیگری است که حاوی بندپایان بوده باشد. یافته‌های این گروه که روز سه‌شنبه هفتم شهریور در نشریه PNAS (مجموعه مقالات آکادمی ملی علوم) منتشر شده، راه را برای درک بهتری از فرگشت متنوع‌ترین گروه موجودات زنده در جهان هموار می‌کند.
دیوید گریمالدی، متصدی جانورشناسی بی‌مهرگان در در موزه تاریخ طبیعی آمریکا و کسی که درباره کهربا و بندپایان سنگواره حرف اول را در جهان می‌زند، این‌گونه می‌گوید: «کهربا ماده بسیار ارزشمندی برای دیرینه شناسان است؛ به دلیل آن که نمونه درون خود را با دقتی ذره‌بینی حفظ می‌کند و اجازه می‌دهد تخمینی دقیق و منحصر به فرد از میزان تغییرات تکاملی در طول میلیون‌ها سال به دست آوریم». (برای مشاهده عکس در ابعاد بزرگ‌نر، اینجا را کلیک کنید)
کهربا چیزی نیست جز گلوله‌های سنگواره شده صمغ درختان. کهرباها ممکن است سنی به قدمت دوره کربونیفر (حدود 340 میلیون سال پیش) داشته باشند یا اینکه تنها حدود 40هزار سال قدمت داشته باشند. صمغ توسط گیاهان بسیاری تولید می‌شود، از سرخس‌های درختی بگیرید تا گیاهان گلدار، اما عمدتا مخروطیان هستند که صمغ زیادی تولید میکنند. با اینکه می‌دانیم قدمت بندپایان به بیش از 400 میلیون سال می‌رسد، پیش از این قدیمی‌ترین نمونه از جانوران حفظ شده در کهربا مربوط به دوره‌ای زمانی حدود 130 میلیون سال پیش بود. اما نمونه‌های تازه کشف شده بندپایان با سن 230 میلیون سال، این رکورد را عقب‌تر می‌برد. بنابراین برای اولین بار نمونه‌هایی از کهربا مربوط به دوره تریاس گنجینه‌های خود را به رخ دانشمندان می‌کشند.
تکه‌های کهربای تازه یافت شده که اغلب 2 تا 6 میلی متر طول دارند، در در رشته‌کوه‌های آلپ شمال شرق ایتالیا در کاوش‌های دیرینه‌شناسی توسط اوجنیو راگاتزی و گیدو روگی از دانشگاه پادوا به دست آمدند.
دو نمونه کنه تازه کشف‌شده گونه‌های جدیدی از کنه، با نام علمی Triasacarus fedelei و Ampezzoa triassica هستند. آن‌ها قدیمی‌ترین نمونه‌های سنگواره از یک گروه بسیار تخصص‌یافته کنه‌ها به نام Eriophyoidea هستند. این گروه از کنه که در حدود 3،500 گونه زنده دارد، همگی از گیاهان تغذیه میکنند و گاهی اوقات باعث رشد غیر طبیعی غده‌هایی به نام «گال» در گیاهان می‌شوند. کنه‌های گال باستانی به نحو شگفت‌انگیزی مشابه پسرعموهای زنده امروزی خود هستند.
گریمالدی در این مورد می‌گوید: «شاید فکر کنید اگر به دوره تریاس (آغاز عصر دایناسورها) سفر کنید یک حلقه گمشده از انگل گال ببینید، اما چنین چیزی پیدا نمی‌کنید. حتی 230 میلیون سال پیش نیز همه ویژگی‌های متمایز این خانواده وجود داشته‌اند: بدن کشیده و بندبند، وجود تنها دو جفت پا (به جای چهار جفت معمول در کنه‌ها و دیگر عنکبوتیان)، پنجه‌های پرمانند و قطعات دهانی تخصص‌یافته.»
این کنه‌های باستانی به احتمال زیاد از برگ‌های درختی تغذیه می‌کرده‌اند که در نهایت صمغش آن‌ها را در خود حفظ کرده است. این درخت که جزو یکی از خانواده منقرض‌شده گیاهان مخروطی به نام Cheirolepidiaceae بوده، شبیه کاج‌ها و سروهای امروزی بوده و صمغ زیادی نیز تولید می‌کرده است. گیاهان مخروطی پیش از گیاهان گلدار روی زمین وجود داشتند و پس از فرگشت گیاهان گلدار در اوایل دوره کرتاسه (حدود 130 میلیون سال پیش) اغلب جنگل‌های کره زمین پر از گیاهان گلدار شد و مخروطیان به مناطق سرد و خشک و کوهستانی یا قطبی محدود شدند. اگرچه امروزه حدود 97 درصد خوراک کنه‌های گال را گیاهان گلدار تشکیل میدهند، اما Triasacarus fedelei و Ampezzoa triassica قبل از فرگشت و پراکنش گیاهان گلدار زندگی می‌کرده‌اند. این یافته نشان می‌دهد کنه‌های گال تا چه حد از نظر تکاملی مقاوم و انطباق‌پذیرند.
گریمالدی می‌گوید: «ما در حال حاضر می‌دانیم که کنه گال بسیار سازگار است. هنگامی که گیاهان گلدار فرگشت یافتند، این کنه‌ها عادات غذایی خود را تغییر دادند، و امروزه تنها 3 درصد از گونه‌های کنه‌های گال بر روی گیاهان مخروط‌دار زندگی میکنند و این نشان می‌دهد که چگونه کنه گال در طی دوره‌های زمین‌شناسی همگام با فرگشت گیاهان بوده و همراه میزبان خود فرگشت یافته است.»
نمونه کهربای سوم، یک مگس است که قابل شناسایی نیست، زیرا شاخک‌هایش از کهربا بیرون مانده و قطعات بدنش نیز به خوبی حفظ نشده‌اند. اما در هر حال پژوهشگران اکنون که نشان داده‌اند کهربا بندپایان تریاس را هم در خود حفظ می‌کند، مشتاق پیدا کردن نمونه های بیشتر هستند.
گریمالدی می‌گوید: «تغییری بزرگ در گیاهان و جانوران دوره تریاس وجود دارد، زیرا آن‌ها بلافاصله پس از یکی از فجیع‌ترین انقراض‌های دسته جمعی تاریخ حیات، یعنی انقراض پایان دوره پرمین، روی زمین فرگشت‌یافته‌اند. اگر می‌خواهید بدانید که جانداران امروز چگونه فرگشت یافته‌اند، خیلی مهم است که جانداران تریاس را مطالعه کنید.»
5353
نظر شما