سالی پر از خبر زلزله در راه است

بر اساس آنچه در سال‌های اخیر به ویژه در سال 1390/2011 رخ داده است انتظار می رود در سال 1391/2012 تحولات جدید علمی / فناورانه در حیطه علم زلزله شناسی و مهندسی زلزله رخ دهد.

- در زمینه توسعه شبکه‌های زلزله شناسی کشورهای منطقه پیرامون ایران به نظر می رسد کشور های پیرامون ما هم در توسعه شبکه‌های لرزه نگاری و هم در ایجاد سامانه های هشدار پیش هنگام با سرعت بیشتری عمل کنند. کشورهایی چون ترکیه، عربستان و پاکستان در سال 1390 رشد خوبی در این زمینه پیدا کردند. در ایران نیز این توسعه شبکه های زلزله شناسی پیگیری خواهد شد ولی با نگاه به اشکالات در تخصیص بودجه و کندی های اداری و اجرایی، روند کند سال 90 احتمالا در سال 91 نیز ادامه خواهد داشت. وجود این شبکه های لرزه نگاری و توسعه آنها به همراه توسعه و تخصصی شدن شبکه های شتابنگاری پایه ثبت داده های لرزه نگاری و فراهم آورنده داده های پایه برای محققان زلزله شناس است. زلزله شناسان ایران با توجه به لرزه خیزی فلات ایران اهمیت بسیاری برای در دسترس بودن و ثبت داده های واقعی قائلند و انتظار می رود در سال 91 با اجرای پروژه های جدید توسعه دستگاههای لرزه نگاری/ شتابنگاری روند توسعه شبکه ها در ایران دگرگون شود.

- از نظر روند لرزه خیزی، البته تغییر روند سالانه مطرح نیست و تا زمانی که ژئودینامیسم حاکم در یک فاز کوهزایی ادامه دارد، روند لرزه خیزی عمومی به صورت طبیعی با روندی کم و بیش یکنواخت در یک فلات یا منطقه لرزه خیز ادامه می یابد. البته از نظر ثبت داده های زمین لرزه‌ها، با گذشت زمان زلزله‌های بیشتری ثبت می شود. بنابراین اخبار رخداد زمین لرزه‌ها در ایران در سال 1391 به مراتب بیشتر به گوش خواهد رسید. این موضوع در رابطه با توسعه فناوری ثبت داده های زلزله شناختی قابل درک است. البته در بهار 1391 به پانزدهمین سالروز از زمین لرزه 20 اردیبهشت 1376 اردکول قاین در شرق ایران خواهیم رسید. زلزله اردکول قاین با بزرگای 7.1 پانزده سال قبل در فلاتی رخ داد که داده های لرزه خیزی از رخداد زلزله ای با بزرگای بیش از 7.0 در حدود هر ده سال یکبار در این فلات خبر می دهد. با توجه به پتانسیل رخداد زمینلرزه با بزرگای 7.0 یا بیشتر اولا آمادگی دائمی برای رخداد زلزله های اصلی (با بزرگای بیش از 7.0) همواره لازم است. دوم آنکه در توسعه شبکه های لرزه نگاری و هشدار پیش هنگام باید تسریع کنیم چرا که هم اکنون کشور های همسایه ترکیه، عربستان سعودی و پاکستان از نظر تعداد ایستگاه های لرزه نگاری باند پهن از ما پیشی گرفته اند. سوم آن که برای مراکز جمعیتی بزرگ (شهرهای مهم) ما که در نزدیکی یا بر روی پهنه های گسیختگی گسله فعال قرار دارند، حتما باید تدبیر خاص داشته باشیم تا در سال 91 و سالهای بعد از آن نظیر مورد زلزله 1382 بم غافلگیر نشویم.

- در دنیای علم و فناوری زلزله شناسی و مهندسی زلزله، درس آموزی از رخداد زلزله های مهم در سالهای اخیر مانند زلزله 2010 هاییتی و زلزله 2011 ژاپن، به عنوان رویدادهای مخرب با خطرهای چندگانه، و توسعه خسارتها به بخشهای مختلف و زیرساختهای جامعه به عنوان یک الزام جدید مطرح است. اهمیت توجه به این موضوعات چندگانه و پیچیده، با درس آموزی از رخدادهای اخیر در ابتدای دهه دوم سده بیست و یکم، اهمیت فوق العاده ای یافته و این روند در سال 1391 / 2012 با جدیت بیشتر دنبال خواهد شد.

در سال پیش رو بازنگری در باورها و پیش فرض های قبلی در مورد میزان توان لرزه زایی در مناطق مختلف لرزه خیز (به ویژه با رخداد زمینلرزه 20 اسفند 1389 توهوکو، سندای، ژاپن) با جدیت دنبال می شود و در ایران نیز این موضوع از هم اکنون آغاز شده و در سال91 دنبال خواهد شد. همچنین در نیمه سال 1391، پانزدهمین کنفرانس جهانی مهندسی زلزله در لیسبون، پرتغال برگزار می شود که به عنوان یک رویداد مهم جهانی که هر چهار سال یکبار برگزار می شود محل تبادل نظر و ارائه دستاوردهای محققان جهان، از جمله ایران، در زمینه های گوناگون مهندسی زلزله خواهد بود.

- در سال 91 پرداختن به جنبه های اجتماعی/روانی زمینلرزه ها و به طور کلی لحاظ کردن جنبه های مختلف علوم انسانی برای بالا بردن میزان آمادگی اجتماعی در مناطق لرزه خیز، در ایران با جدیت بیشتر دنبال خواهد شد. انتظار این است که در سال پیش رو از نظر مدیریت بحران و ریسک، توجه به روش شناسی علمی در این زمینه در ایران با جدیت بیشتری دنبال شود.

*دانشیار پژوهشگاه بین‌‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله

47234