یونسکو و پنجم اکتبر ، امروز روز جهانی معلم است

سیزدهم مهرماه برابر با پنجم اکتبر ، از سوی یونسکو روز جهانی معلم نامیده شده است. ابتدا به این موضوع می پردازیم که یونسکو چگونه سازمانی است و چه اهدافی را دنبال می کند؟ آیا ایران عضو یونسکو است و اگر پاسخ مثبت است آیا کشور ما در تصمیم گیری های این سازمان دخالت دارد؟ آیا عضویت کشورها در این سازمان، اجرای توصیه های یونسکو را برای آنها الزام آور می سازد؟ و.... «سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد» را به اختصار یونسکو می نامند. کلمه یونسکو معنای خاصی ندارد و مرکب از 6حرف لاتین است (U.N.E.S.C.O) که هر حرف نشانه یکی از کلمات تشکیل دهنده نام این سازمان است. این سازمان در سال 1945 میلادی، درست پس از پایان جنگ جهانی دوم و با این استدلال پا گرفت که جنگ ها نخست در ذهن بشر شکل می گیرد، پس دفاع از صلح نیز باید از ذهن بشر شروع شود.
نماینده ایران در سال 1946 میلادی (1325 شمسی) اساسنامه یونسکو را امضا کرد. دو سال بعد، در تیرماه 1327، مجلس شورای ملی عضویت قطعی ایران را به تصویب رساند و سرانجام اساسنامه کمیسیون ملی یونسکو در سال 1328 ه.ش. توسط هیات وزیران تصویب شد. بعد از پیروزی انقلاب این اساسنامه مورد بازنگری قرار گرفت و پس از تایید وزارت فرهنگ و آموزش عالی در جلسه مورخ 29 شهریورماه سال 1366 درهیات وزیران به تصویب رسید. ایران یکی از اعضای اولیه این نهاد وابسته به سازمان ملل است. مرکز عمل و معرف هر کشور در یونسکو کمیته ملی یونسکو است. این کمیته که در راس آن یک مقام دولتی قرار دارد برقراری ارتباط بین یونسکو و نهادهای علمی، آموزشی و فرهنگی داخل کشور را برعهده دارد. در شورای عالی کمیته ملی یونسکو وزرای علوم ( رئیس کمیسیون )، خارجه، ارشاد اسلامی، آموزش و پرورش و رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست و صدا و سیما و هفت تن از شخصیت‌های علمی و فرهنگی کشور. از میان مدرسان و اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها و محققان و هنرمندانی که در زمینه‌های علمی، فرهنگی، ارتباطی، و تعلیم و تربیت دارای تجربه باشندحضور دارند. دبیرکل کمیته ملی یونسکو هم با ابلاغ وزیر علوم منصوب می شود و در حال حاضر دبیر کل سازمان ملی یونسکو دکتر محمدرضا سعیدآبادی است که در سال 86 با حکم محمد مهدی زاهدی وزیر وقت علوم جانشین دکتر محمد توکل شد.
دهه کنونی (2014-2005 ) از سوی یونسکو دهه آموزش برای توسعه پایدار ملل متحد نامگذاری شده است و کمیسیون ملی یونسکو در ایران تلاش می کند تا برنامه ها و فعالیتهای مربوط به آموزش برای همه ، تقویت آموزش کیفی و ترویج معیارهای تضمین کیفیت در نظام آموزشی کشور ، توانمندسازی کادر آموزشی مطابق با کاربرد فناوریهای نوین (ICT ) ، ایجاد فرصتهای برابر آموزشی برای دختران و پسران ، آموزش فنی و حرفه ای و کارآفرینی ، آموزش تغییر اقلیم ، آموزشهای پیشگیرانه بهداشتی ( ایدز و مواد مخدر ) ، آموزش ارزشهای شهروندی مانند بردباری و ترویج گفتگو برای صلح و همزیستی مسالمت آمیز را مطابق با اولویت های دهه آموزش برای توسعه پایدار ملل متحد (2014-2005 ) و اهداف توسعه هزاره مورد تحلیل و بررسی قرار دهد و با توجه به نیازها و شرایط کشور اجرا نماید . این کمیته همچنین از طریق انتقال نیازهای آموزشی و نیز نوآوری ها ، دستاوردها و پیشرفت های ملی در زمینه ها ی آموزش جهت انعکاس به یونسکو عمل می کند .
برنامه ها و تصمیمات یونسکو در مجمع عمومی این نهاد که سالی یک بار تشکیل می شود، اتخاذ می گردد. در مجمع همه کشور ها اعم فقیر و غنی، کوچک وبزرگ ، توسعه یافته و در حال توسعه از دارای حقوق مساوی هستند و هر کدام یک رای دارند. هیچ کشوری حق وتو ندارد. مدیرکل یونسکو هم توسط کنفرانس عمومی و برای مدت شش سال انتخاب می شود. مدیرکل کنونی خانم ایرینا بوکووا از کشور بلغارستان است که در 22 سپتامبر 2009 به این مقام مقام انتخاب شد. مدیرکل قبلی از کشور ژاپن بود. در ربع آخر قرن میلادی گذشته، به خصوص در دوره مدیرکلی فدریکو مایور اسپانیائی ، یونسکو زیر نفوذ افکار غیرمتعهدها و روشنفکران جهان سومی قرار داشت. کار به جایی رسید که امریکا در سال 1984 و انگلستان در سال 1985 یونسکو را به حالت اعتراض و قهر ترک کردند. انگلستان در سال 1997 و ایالات متحده در سال 2003 به این سازمان بازگشتند. توصیه های یونسکو جنبه پیشنهادی دارد و لازم الاجرا نیست. حفظ میراث فرهنگی و آثار باستانی ، آموزش برای همه یا تاکید بر آموزش مهارت های زندگی و آموزش های فنی - حرفه یی از جمله توصیه های یونسکو به کشورهای عضو است. ارتباط یونسکو با محافل و موسسات فرهنگی و آموزشی داخل کشور از طریق کمیته ملی یونسکو است.
در چهل و چهارمین اجلاس وزرای آموزش و پرورش که در تاریخ 3 تا8 اکتبر سال 1994 در شهر ژنو برگزار شد، فدریکو مایور مدیرکل وقت پیشنهاد کرد که مجمع روزی را به نام روز معلم اعلام کند. این پیشنهاد از سوی مجمع تصویب شد. در این اجلاس 70 وزیر،27 معاون وزیر و38 ناظر از 135 کشور جهان حضور داشتند. امریکا و انگلیس که قبلا از یونسکو خارج شده بودند در این اجلاس حضور نداشتند. از ایران نیز هیاتی به ریاست محمدعلی نجفی در این اجلاس شرکت کرده بود. اعضای هیات ایرانی عبارت بودند از سیروس ناصری، غفرانی، نادرقلی قورچیان، عباس صدری، محمود مهرمحمدی و حسین معینی. هیات ایرانی به این پیشنهاد رای مثبت داد. از سال 95 تا کنون ، این روز با صدور اطلاعیه و چاپ پوستر و طرح شعار های جذاب در مورد معلمان جشن گرفته می شود. ممکن است این سوال مطرح شود که چرا مخصوصا پنج اکتبر به عنوان روز جهانی معلمان انتخاب شد ؟ تنها به این دلیل که بیانیه مشترک یونسکو و سازمان بین المللی کار پیرامون وضعیت آموزگاران روز پنج اکتبر 1966 امضا شده بود. در تاریخ پنج اکتبر 1966میلادی پس از کنفرانس ویژه مقام و منزلت معلم که توسط یونسکو در شهر پاریس برگزار شد توصیه نامه یی در 13 فصل و146 بند تهیه و منتشر شد.
این گرامیداشت این روز منافاتی با روز ملی معلم در کشورهای عضو ندارد. طرح این پیشنهاد از سوی فدریکو مایور را می توان چرخشی در دیدگاه های یونسکو نسبت به آموزش و پرورش دانست. تا قبل از این اجلاس مشکلات آموزش و پرورش را ناشی از کمبود سرمایه گذاری در امورفیزیکی مانند ساختمان مدرسه می دانستند اما با بحث هایی که در اجلاس 44 صورت گرفت این نظر تقویت شد که برای بالا بردن کیفیت آموزش باید کیفیت کار و زندگی معلمان ارتقا یابد و معلم از جایگاه اجتماعی مناسبی در جامعه بر خوردار شود. توصیه یونسکو به کشور های عضو ایجاد شرایط مناسب کار و زندگی برای معلمان و تقویت امید و اعتماد در میان آنها است. براساس آمارهای یونسکو یک سوم از جمعیت 70 میلیونی معلمان جهان زیر خط فقر زندگی می کنند. سطح زندگی و رفاه معلمان در کشورهای در حال توسعه سال به سال کاهش می یابد و جاذبه های شغل معلمی برای جوانان جویای کار کمتر شده است.
طی شانزده سال گذشته مقامات باسکوت روز جهانی معلم را نادیده گرفته اند. تنها در مهرماه سال 83 وزارت آموزش و پرورش با صدور اطلاعیه یی به تقارن آغاز سال تحصیلی با روز جهانی معلم اشاره کرد و از واحد های آموزشی خواست با برپایی جشن و سرور و مراسم ویژه، سال تحصیلی را با تعظیم و گرامیداشت مقام معلم آغاز کنند. امسال برنامه های یونسکو بر رفع تبعیض جنسیتی علیه معلمان زن و کیفیت کار و زندگی آنها متمرکز است. در ایران از نظر دستمزد ، ساعت کار موظف ، شرایط استخدام و ارتقای شغلی، شرایط بیمه درمانی و بازنشستگی و... تبعیضی علیه معلمان زن وجود ندارد. علاوه بر این زنان معلم به جز خانم هایی که سرپرست خانواده اند ، از مشکلات معیشتی به اندازه معلمان مرد در رنج نیستند به این دلیل که در جامعه ای که به طور سنتی مردان نان آور خانواده محسوب می شوند ، درآمد معلمان زن تنها بخشی از هزینه های خانواده را پوشش می دهد. معلمان زن حدود 48 درصد کارکنان وزارت آموزش و پرورش را تشکل می دهند. حضور زنان در مقطع ابتدایی چشمگیر است و بیش از 70 درصد کارکنان این مقطع را زنان تشکیل می دهند . به دلیل تفکیک جنسیتی دانش آموزان، زنان مدیریت تقریبا نیمی از مدارس کشور را برعهده دارند. زنان در مدیریت های ارشد آموزشی حضور دارند . به عنوان مثال معاون مقطع ایتدایی وزارت آموزش و پرورش ایران یک زن است. با این حال حضور کم تعداد زنان در مدیریت های عالی و میانی و تشکیلات اداری وزارت آموزش و پرورش تناسبی با تعداد پرشمار آنها در مدارس ندارد.
کارشناس مسائل آموزشی