داروهایی که بیماری می‌آفرینند

هادی نیلی: در حالی که بازار داروی ایران به‌خصوص در سه‌ساله اخیر زیر فشار اهرم‌های تحریمی کشورهای عمده تولیدکننده دارو از رمق افتاده است، یکی از مسئولان وزارت بهداشت می‌گوید نظام سلامت کشور دچار معضل تجویز بیش از حد استاندارد و غیرمنطقی دارو است.

فاطمه سلیمانی، رئیس کمیته تجویز منطقی داروی وزارت بهداشت، روز گذشته گفت: میانگین تجویز اقلام دارویی در سال 87 برای هر نسخه 26/3 مورد بوده که به گفته او، بیش از حد استاندارد و غیرمنطقی است.

آمار ارائه‌شده از سوی سلیمانی، البته می‌تواند کمی امیدوارکننده باشد چون او یادآوری می‌کند: استاندارد تجویز دارو پیش‌تر پنج مورد بوده است. این مسئول وزارت بهداشت می‌گوید: میزان تجویز بسته به نوع تخصص پزشکان متفاوت است. تجویز بیش از حد میان پزشکان عمومی بالاتر از سایر پزشکان است. او همچنین یادآوری می‌کند: تجویز بیش از حد و غیرمنطقی به معنی مصرف زیاد از حد دارو نیست چرا که در برخی اقلام مانند آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای تزریقی و مسکن‌ها تجویز بالا است اما به معنی مصرف بالای آن توسط بیماران نیست. رئیس کمیته تجویز منطقی داروی وزارت بهداشت، ضمن هشدار نسبت به تجویز غیراصولی داروها توسط پزشکان گفت: در نسخه‌های پزشکان به طور میانگین 50 درصد داروهای آنتی‌بیوتیک، 46 درصد داروهای تزریقی و 4 درصد داروهای مسکن تجویز می‌شود که نشان از بالابودن سرانه تجویز آنتی‌بیوتیک‌ در کشور دارد.

باید تحقیق دقیق شود
اما این اولین هشدار درباره تجویز و حتی مصرف بیش از اندازه داروها نبود. هفته پیش معاون غذا و داروی دانشگاه علوم‌پزشکی بهشتی نیز خبر داده بود: بر اساس آمار و بررسی‌های وزارت بهداشت، متأسفانه وضعیت مصرف دارو در شرایط مطلوبی در بحث تجویز دارو و مصرف وجود ندارد و مردم به صورت خودسرانه دارو مصرف می‌کنند.

جمشید سلام‌زاده، معاون غذا و داروی دانشگاه علوم شهید بهشتی، درباره سوءمصرف دارو گفت: آمار دقیقی درباره این‌که مصرف داروها چه اندازه علمی است وجود ندارد و باید برای کسب آمار دقیق در خصوص سوءمصرف دارو مطالعات و تحقیقات گسترده‌ای صورت گیرد.

با این حال او گفت: بر اساس آمار موجود در وزارت بهداشت و درمان متأسفانه وضعیت مصرف دارو در شرایط مطلوبی در بحث تجویز دارو و مصرف دارو به وسیله مردم وجود ندارد و مردم به صورت خودسرانه دارو مصرف می‌کنند. این مسئول حوزه درمان با یادآوری این که به علت سوءمصرف دارو، شاهد عوارض جدیدی از داروهای مختلف در موارد متعدد هستیم، پیشنهاد داد: برای اصلاح این رفتار، باید فرهنگ‌سازی اساسی کنیم.

کدام داروها پرطرفدارترند؟
اما درباره این‌که چه داروهایی در ایران بیش از دیگر داروها مصرف می‌شوند، معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی شیراز و دبیر قطب هفت حوزه غذا و دارو گفت: بر اساس بررسی‌های انجام‌شده، هم‌اکنون قرص استامینوفن کدئین و آمپول دیگزا متازون بیشترین مصرف دارویی در کشور را به خود اختصاص داده‌اند.

هاشم منتصری که کمتر از چهار هفته پیش در همایش یک‌روزه معاونان غذا و داروی دانشگاه‌های علوم پزشکی قطب هفت کشور در یاسوج صحبت می‌کرد، گفت: متأسفانه در بیماریها و امراضی همچون دیابت که شیوع بیشتری دارد، سرانه مصرف دارو در کشور پایین است و بر عکس در برخی از بیماری‌ها که شیوع کمتری دارند مصرف سرانه دارو بالاتر از میانگین استاندارد مصرف دارو گزارش شده است.

مدیر برنامه‌های استانی غذا و داروی کشور نیز در این همایش خبر داد که استامینوفن کدئین، بیشترین میزان مصرف دارویی در کشور را دارد و آمپول دگزامتازون و کپسول آموکسی‌سیلین نیز در رتبه‌های بعدی مصرف در بین مردم هستند. شهرام شعیبی گفت: باید سعی شود با فرهنگ‌سازی و نظارت بیشتر مصرف این نوع داروها را کاهش دهیم. به همین دلیل برگزاری کلاسهای آموزشی و کنترل بر نحوه توزیع دارو در داروخانه‌های کشور و نیز کنترل تجویز پزشکان از مهم‌ترین برنامه‌های حوزه غذا و دارو در کشور است.

داروزدگی؛ خصلت هزاره سوم
رئیس انجمن علمی داروسازان ایران نیز درباره اثرات منفی مصرف بالای دارو در بین مردم نگران است. سیدحمید خوئی معتقد است: داروزدگی یا تمایل به مصرف بالا و خودسرانه دارو یکی از خصوصیات بارز جوامع مختلف و از جمله ایران در هزاره سوم شده است. او در آستانه برگزاری هشتمین همایش انجمن علمی داروسازان ایران به ایرنا گفت: تمایل مردم به مصرف دارو، بیش از هر چیز ناشی از تبلیغات شرکت‌های داروسازی و رفتارهایی در بین لایه‌های پزشکی است که با تجویز اقلام بالای دارویی، این میل به مصرف دارو را در بین مردم تقویت می‌کند.

عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران توضیح داد: این در حالی است که باید این واقعیت به بیمار گفته شود که در بیشتر مواقع بیمار اصلاً نیازی به دارو ندارد و داشتن این انتظار که بعد از هر بار مراجعه به پزشک کیسه‌ای پر از داور دریافت کند، تضمین‌کننده سلامت نیست و باید این دیدگاه و فرهنگ مصرف بی‌رویه دارو اصلاح شود.

خوئی به مردم توصیه کرد برای دریافت بیشتر دارو، پزشکان، داروسازان و داروخانه‌ها را تحت فشار قرار ندهند و به آنها اجازه دهند با در نظر گرفتن وضعیت و مصلحت بیمار، داروی مورد نیاز او را تجویز کنند.

خوئی با تأکید بر اصلاح شیوه مصرف دارو در بین مردم گفت: باید این آگاهی به مردم داده شود که لزوماً همه بیماری‌ها با استفاده از دارو درمان نمی‌شود و دریافت اقلام بالای دارو سلامت فرد را تأمین نمی‌کند، به عنوان مثال سرماخوردگی نیازی به دارو ندارد و در بیشتر مواقع با استراحت درمان می‌شود.

او با اشاره به سخن ابوعلی سینا مبنی بر اینکه پزشک حاذق پزشکی است که تا حد امکان بدون دارو بیمار را درمان می‌کند گفت: داروها، مواد شیمیایی هستند و با اینکه برخی از بیماری‌ها و مشکلات را رفع می‌کنند و تنها راه درمان برخی بیماری‌ها هستند، اما در مقابل مصرف نابجای آنها منجر به بروز مشکلاتی در فرد می‌شود که سلامت او را تهدید می‌کند.

جای خالی آموزش
در خردادماه گذشته دبیر کمیته کشوری تجویز و مصرف منطقی داروی وزارت بهداشت، از پخش تیزرهای آموزشی سیما با هدف ترویج مصرف منطقی دارو خبر داده و گفته بود بر اساس قراردادی با شهرداری تهران، برخی فضاهای تبلیغاتی شهر تهران در اختیار وزارت بهداشت قرار می‌گیرد.

فاطمه سلیمانی تأکید کرده بود: مقوله دارو مربوط به همه گروه‌های سنی اعم از بزرگسالان و کودکان است، بنابراین از شیوه‌های گوناگونی برای اطلاع‌رسانی جامعه استفاده می‌شود.

با این حال هشدارهای امروز همین مسئولان درباره پرخوری دارویی ایرانیان نشان می‌دهد هنوز افکار عمومی متوجه اهمیت مصرف درست و به‌اندازه و توصیه‌شده داروها نشده است.