به گزارش خبرآنلاین، اکبر ایرانی، مدیر عامل موسسه پژوهشی میراث مکتوب چندی پیش میهمان «کافه خبر» بود و به بررسی فعالیت‌های پژوهشی این موسسه پرداخت و همچنین از ضعف موجود در حوزه اطلاع رسانی کتاب انتقاد کرد.
وی با اشاره به اینکه فعالیت موسسه میراث مکتوب از سال 72 آغاز شده است و امسال وارد هجدهمین سال فعالیتش می‌شود؛ درباره سالهای آغاز فعالیت این مرکز اینگونه توضیح داد: «میان گروهی از دوستان طرحی مطرح شد با عنوان شناسایی کتاب های بزرگ تمدن اسلامی و در خلال بررسی این طرح متوجه شدیم که بسیاری از این کتاب ها چاپ منقح دارد و بسیاری هم هنوز تصحیح و چاپ نشده و به صورت خطی موجود است؛ از این رو تصمیم گرفتیم که کتاب هایی را که چاپ شده است، رها کنیم و به سراغ آثار و نسخ خطی برویم که تحقیق و تصحیح نشده است.»
ایرانی ادامه داد: «کلمه «میراث مکتوب» کاربرد آن قبل از انقلاب سابقه نداشت و این مرکز در ابتدای فعالیت با عنوان «میراث مکتوب ایران اسلامی» در دفتری در معاونت فرهنگی ارشاد شکل گرفت. محل این دفتر در دو سال اول در مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگی بود و پس از آن به طبقه چهارم مؤسسه نمایشگاه ها در یک واحد 60 متری انتقال پیدا کرد و ما تا سال 1377 که توانستیم 60 عنوان منتشر کنیم، در همان مکان مشغول به فعالیت بودیم.»
به گفته وی این مرکز بر آن بود که متون و نسخه های خطی ارزشمند را با اولویت آثار ارزشمند فارسی شیعی و اسلامی، شناسایی و با همکاری ناشران مختلف منتشر کند، یعنی این مرکز نظارت علمی بر روی آثار و نسخ خطی را برعهده داشت و همه مراحل از انتخاب، گزینش و ویرایش اثر در این موسسه انجام می شد، تصحیح با مصحح بود اما چاپ و تولید آنها با ناشر همکار بود، به این صورت که معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قراردادهایی را با ناشران می بست تا برای چاپ آثار با ما همکاری کنند، اما متاسفانه آثار چاپ شده مطابق سلیقه ما از کار در نمی‌آمد، گاه خیلی با تأخیر چاپ می‌شد و گاه نارضایتی مصحح را در پی داشت.»
مدیر عامل مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب درخصوص مشکلاتی که بر سر چاپ آثار کهن و نسخ خطی پیش آمد این گونه توضیح داد: «ناشران دغدغه های خاص خود را برای انتشار کتاب داشتند، دغدغه هایی که برای ما در زمینه چاپ این آثار چندان مهم نبود. چاپ این آثار درآمدزا نیست، از این رو زمانی که چند کار چاپی در اختیار ناشر قرار می گرفت و یکی از آنها به آثار میراث مکتوب اختصاص داشت، ناشر ترجیح می داد کار را مطابق شرایط مالی خود انجام دهد و ابتدا آثاری را چاپ می کرد که برایش منبع درآمدی باشد از این رو طرح اولیه را ناصواب یافتیم و تصمیم گرفتیم که خودمان مجوز نشر گرفته و آثار خود را منتشر کنیم.»
چاپ 210عنوان کتاب و 240 جلد از متون خطی و انتشار 46 شماره مجله آینه میراث (علمی و ترویجی)، 20 شماره ضمیمه آینه میراث و 41 گزارش میراث (اطلاع رسانی انتقادی و خبری) از دیگر اقداماتی است که مدیر عامل مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب به آن اشاره نمود.
طرحی برای آشنایی نسل جوان با متون فاخر
مدیر میراث مکتوب با اشاره به اینکه حوزه متون یک حوزه تخصصی است، اجرای طرح های این مؤسسه برای استفاده بهتر و آسانتر نسل جوان از متون و آثار کهن را از دیگر اقدامات این مؤسسه دانست و در توضیح آن گفت: «این طرح شش سال است که در این مؤسسه اجرا می شود. در قالب طرح «کارنامه دانشوران ایران و اسلام»؛ متون کهن چون آثار نظامی و عطار و منابع دیگر مانند قابوس نامه و مرزبان نامه توسط محققین و مصححین برای جوانان بازنویسی شده است.»
ایرانی ادامه داد: «در قالب این طرح حدود 120 تا 150 صفحه در قطع رقعی بازنویسی شده است. تاریخ ایران از صدر اسلام تا پایان قاجاریه نیز براساس بازنویسی جدیدی که صورت گرفته، در قالب 35 عنوان کتاب گردآوری شده است و بنا داریم 5 عنوان دیگر نیز به این مجموعه اضافه کنیم، به این ترتیب یک دوره تاریخ ایران از منابع اصلی بازنویسی شده است. همچنین درنظر داریم کتاب گویای آن را تهیه کنیم چرا که از این طریق امکان دسترسی ایرانیان خارج از کشور و دانشجویان فارسی زبان در خارج از کشور به منابع معتبر فارسی بهتر فراهم می شود.»
وی با تأکید بر اینکه مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب یک مؤسسه علمی پژوهشی است، گفت: «این مؤسسه برای انتشار کتب خود از تصویر نسخی که در کتابخانه ها و موزه های داخلی و خارجی موجود است، استفاده می کند. خوشبختانه در طی این دو سه سال امکان دسترسی به اطلاعات و تصاویر نسخ خطی خیلی بهتر شده است و شاید یک دلیل آن پیگیری ها و انتقادهایی بود که در نشریات مختلف از طرف ما و سایرین در خصوص عدم ارایه تصویر نسخ خطی و متون از سوی مراکز نگهدارنده صورت گرفت به طور مثال از زمانی که آقای رسول جعفریان مسئولیت کتابخانه مجلس شورای اسلامی را برعهده گرفته، دسترسی به نسخ خطی بسیار آسانتر شده است. لذا از آنجایی که خودشان محقق و مصحح هستند؛ سختی‌های بسیاری را برای دیدن یا تهیه تصاویر نسخ خطی کشیده اند، طبعاً قدر این آثار می دانند، می دانند که نگهداری از یک موقوفه به این نیست که سال قدمت و دست نخوردگی نسخه را افزایش دهیم، بلکه به زنده کردن نسخه است آن هم از طریق در اختیار قراردادن تصویر آن به محققی که علاقمند به احیای آن شده است. حتماً این کار با منویات واقف بیشتر تطابق دارد تا حبس کردن آن. کاش دیگران هم به ایشان تأسی کنند و راه برای تحقیق و پژوهش روی نسخ خطی در کل کشور مفتوح گردد.»
وجود 500 هزار نسخه خطی در شبه قاره
وی با اشاره به وجود حدود 500 هزار نسخه خطی فارسی در حوزه شبه قاره و حدود 50 هزار نسخه در قلمرو عثمانی سابق(ترکیه فعلی) و 200 هزار نسخه فارسی در ماوراء النهر که تعداد کمی از آنها فهرست شده است به ارائه توضیحاتی در خصوص نحوه فعالیت این مرکز و منابع مورد استفاده پرداخت و گفت: «میراث مکتوب بر اساس رسالت خود این نسخه ها و فهرست ها را شناسایی و بررسی می کند و نسخه هایی که ارزش نشر دارند، در اختیار محققان قرار می دهد تا با بررسی دقیق‌تر، آثاری چاپ شود که کارآمد و مفید باشد، البته باید گفت که خوشبختانه جریان میراث مکتوب در کشور پا گرفته به طوری که تاکنون چند گرایش میان رشته ای تصحیح متون در دانشگاه ها راه اندازی شده است، حتی دانشگاه فردوسی درصدد است رشته تصحیح متون راه اندازی کند.»
ایرانی یادآور شد: «در بسیاری از دانشگاه ها، تصحیح متن به عنوان پایان‌نامه پذیرفته شده و می شود و تقریباً نیمی از آثاری که میراث مکتوب تاکنون منتشر کرده، همین پایان نامه های خوب دانشجویان بوده است. البته برای چاپ این آثار کارشناسان مرکز نیز نظارت داشته اند. ذکر این نکته خالی از لطف نیست که نزدیک 50 عنوان از آثار منتشر شده این موسسه جوایزی چون کتاب سال و نسخ خطی و جایزه های متعدد دیگر را از آن خود کرده و این امر نشاندهندۀ آن است که در حوزۀ تصحیح و مقابله اقدامات این موسسه شایسته تقدیر و قرین توفیق بوده است.»
به گفته وی مجموعه ای 4 جلدی از سوی مؤسسه میراث اسلامی الفرقان در لندن (به ریاست زکی یمانی) به نام «بررسی جهانی نسخه های خطی اسلامی» منتشر شده است که در این مجموعه تقریبا فهرست تمام کتابخانه های دارنده نسخ عربی و فارسی و اردو و ترکی موجود در کتابخانه های اسلامی ذکر شده است، اما کتابخانه هایی نیز وجود دارند که تعداد نسخ خطی موجود در آنها فهرست نشده است. در برخی از کتابخانه های اروپایی نیز تعداد نسخ فارسی و عربی مشخص شده اما آنچه مهم است اینکه از بین این آثار، آثاری مربوط به هویت و تاریخ ایران شناسایی شود و در کشور خودمان عرضه شود.
وی ادامه داد: «در حال حاضر افرادی در کشور وجود دارند که نسخ خطی یا کتب فاخری دارند منتها برای ارایه آنها به کتابخانه یا موزه گاه مبالغ هنگفتی طلب می کنند که ما این مبالغ را نمی توانیم تهیه کنیم و گاه دارندگان آنها این آثار را از کشور خارج می کنند. در حوزه مرمت و حفظ و آسیب زدایی هم آن چنان که باید و شاید مناسب عمل نمی کنیم چه بسا کشورهای خارجی بهتر از ما مراقب نسخ خطیمان هستند.»
نمی‌دانیم چه گنجینه هایی در کتابخانه‌هایمان هست
وی با اشاره به اینکه گاهی نسبت به وجود گنجینه هایی که داریم نیز بی توجهی می کنیم و نمی دانیم چنین آثاری را در کتابخانه های خود داریم، به ارایه توضیحاتی در خصوص «علی‌نامه» به عنوان متنی حماسی شیعی پرداخت و گفت: «ما در سال 80 متوجه شدیم که استاد شفیعی کدکنی مقاله ای درباره نسخه ای به نام «علی‌نامه» نوشتند که در سال 79 در مجله دانشگاه ادبیات مشهد چاپ شده است. درباره اینکه این کتاب چرا تاکنون چاپ نشده از بزرگان سؤال کردیم، اما جواب قانع کننده ای پیدا نکردیم. نسخه میکروفیلم این اثر را در دانشگاه تهران دیدیم؛ این نسخه را مرحوم مجتبی مینوی از کتابخانه موزه قونیه که در جوار قبر مولانا است؛ آورده بود. تعجب کردیم که استاد شفیعی چطور از روی این نسخه میکروفیلم که کیفیت چندانی نداشت مقاله ای 70 صفحه ای درباره علی نامه نوشتند و در آن تمام زوایای این اثر را بررسی کردند، از این رو تصمیم گرفتیم نسخه اصلی را ببینیم.»
مدیر عامل موسسه پژوهشی میراث مکتوب ادامه داد: «به قونیه رفتیم و اثر را در قالب یک دی وی دی دریافت کردیم تا روی آن کار کنیم و به عنوان یک متن حماسی و تاریخی تصمیم به چاپ آن گرفتیم. تاریخ سرایش «علی نامه» سال 482 است یعنی 60 سال پس از سرایش شاهنامه. استاد شفیعی کدکنی پس از بررسی اعلام کردند که از حدود 12 هزار بیتی که این کتاب دارد تقریبا 3 - 4 هزار بیت، خوب و قابل تحسین است. کتاب را ابتدا به شکل عکسی چاپ کردیم و سپس از استاد شفیعی تقاضا کردیم مقاله شان را به عنوان مقدمه به کار اضافه کنیم. پس از آن تصمیم گرفتیم کتاب را به صورت متن نیز منتشر کنیم تا بیشتر مورد استفاده مردم قرار بگیرد. ششم آذر، کتاب «علی نامه» به صورت حروفی چاپ و در دانشگاه تهران در همایشی که پیرامون امام علی شناسی و تجلیل از فعالان این حوزه بود، رونمایی شد. این کار توسط دکتر موسوی گرمارودی تلخیص شده و حدود 5 هزار بیت ارزشمند آن در این کتاب گردآوری شده است.»
مرکزی فعال در حوزه نسخ خطی
ایرانی با اشاره به اینکه با توجه به آثاری که بر اساس اهداف این مرکز منتشر شده است می‌توان گفت مرکز پژوهشی میراث مکتوب تنها مرکزی است که قبل و بعد از انقلاب در حوزه نسخ خطی فعالیت کرده است، گفت: «البته در دوران قبل از انقلاب مراکز و مؤسساتی چون بنیاد فرهنگ ایران، انجمن آثار ملی، بنیاد نشر و ترجمه کتاب و دانشگاه تهران در حوزه نسخ خطی فعالیت می‌کردند، میراث مکتوب که از سال 72 شروع به فعالیت کرد تاکنون بیش از 400 اثر اعم از تصحیح متن و انتشار نشریات و ضمائم تقدیم جامعه علمی کشور کرده است.»
وی تصریح کرد: «البته پس از انقلاب مؤسسات و مراکز دیگری نیز در این حوزه فعالیت کردند، مانند مؤسسه آل البیت قم، کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی نجفی، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، بنیاد پژوهشهای اسلامی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، مجمع ذخائر اسلامی و کتابخانه ملی و... این مراکز نیز متناسب با وسعشان اقداماتی در حوزه تصحیح متون انجام داده و می دهند، اما من معتقدم تعدد این مراکز به معنای تداخل کاری نیست، بلکه به معنای گسترده شدن دایره کار تصحیح متون است که باعث گسترش و ترویج علم می شود. وقتی مؤسسات مختلف با توانایی های متفاوت در این حوزه وارد می شود و آثاری را منتشر می کنند امکان دسترسی مردم به آنها بیشتر می شود، در کنار اینکه اینکار نوعی تبلیغ هم محسوب می شود؛ تبلیغی برای آثاری که شناسنامه فرهنگی ما هستند.»
نبود مدیریت عاملی برای اطلاع رسانی ضعیف
وی در بخش دیگری از سخنان خود از ضعف موجود در حوزه اطلاع رسانی کتاب انتقاد و دلیل این امر را نبود مدیریت و برنامه در این بخش عنوان کرد و ادامه داد: «اینها دردهایی است در عرصه کتاب وجود دارد که این امر در حوزه آثار فاخر و نسخ خطی هم مبتلابه است. نکته دیگر در حوزه متون کهن و نسخ خطی این است که بسیاری جز حافظ و سعدی و شاهنامه؛ تصور نمی کنند آثار دیگری در این حوزه وجود داشته باشد در حالیکه سایر نسخه های خطی هم کم از آثار دیگران نیست.»
ایرانی در این زمینه به ارایه توضیحاتی پرداخت و گفت: «باید گفت افراد دیگری نیز در تاریخ ایران بودند که چون سعدی و حافظ آثاری را خلق کردند و همین افراد بودند که نزدیک 20 هزار بیت الحاقی به اشعار شاهنامه اضافه کردند. این جریان خود داستان قابل پژوهشی است؛ اینکه افرادی علاقمند بودند اثری در دیوان حافظ و فردوسی و نظامی داشته باشند. کار موسسه میراث مکتوب هم شناسایی این افراد و آثار آنهاست.»
به گفته مدیر عامل مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب مشکل و ضعف این است که برخی ناشران و مؤسسات، آثاری ضعیف، غیر ضرور و بعضاً سطحی منتشر کنند. وی تاکید کرد: «ما خودمان مدعی نیستیم که کار درجه یک ارایه می دهیم، اما در تعالی و رفع نقایص حرکت کرده ایم. باید در این حوزه به طور جدی آسیب شناسی کرد تا گام به گام به صورت اصلاح عیوب پیش برویم. این نکته را نمی توان در حوزه کتاب و نشر نادیده گرفت که حوزه نقد کتاب در جامعه خیلی خیلی ضعیف و کم است چون اگر کتاب نقد شود دیگر آثار ضعیف ارایه نمی‌شود. فلسفه حد و قصاص چیست؟! اینکه پدیده جرم و جنایت مورد عتاب و خطاب قرار گیرد و تنبیه مجرم به گونه ای پاک کردن صورت مسأله است و با برخورد مصداقی با معلوم، نمی توان تمام علت را شناخت و معالجه کرد. کتاب هم اگر نقد شود، اعم از اینکه کتاب ارزش نقد داشته باشد یا نه، در واقع با پدیده کتابسازی و پخته خواری مقابله شده است.»
کتابسازی ها و کتابسازها نقد شوند
ایرانی تصریح کرد: «اگر کتابسازی ها و کتاب سازها مورد هجوم قرار بگیرند و آبرویشان برود، دیگر دست از اینکارشان برمی دارند. چون اگر به یوم تبلی السرائر و روز افتادن پرده ها در قیامت معتقد باشند، قطعاً حق الناس را دستبرد نمی زنند و مال و حق کسی را از آن خود اعلام نمی کنند. مقوله کتاب سازی انواع و اقسام دارد، البته اینکار تنها در حوزه کتاب نیست در بخش مقاله و پایان نامه هم این رخداد تلخ اتفاق می افتد. هر چه ما کوتاه بیاییم و در برابر این مسائل سکوت کنیم بیشتر به حوزه کتاب و کتاب فاخر ضربه زده‌ایم. البته باید دنبال علت پیدایش چنین پدیده ای رفت. اینکه چه می شود آدمهایی با اعتماد به نفس کاذب به خود حق می دهند و بی آنکه احساس گناه آزارشان دهد، مرتکب چنین کبایر و قبایح می شوند، در خور تأمل از نگاه روانشناسانه است.»
وی ادامه داد: «البته شک نیست که مسائل مادی و اقتصادی در شرایطی که اهل قلم قادر به تأمین زندگی از راه قلمزنی نیستند، بسا از سر اضطرار به کار سطحی روی آورد یا ممکن است اسباب روحی روانی داشته باشد و کسی عقده خود کم بینی دارد و برای جلب توجه و کسب اعتبار بدین مسیر کشیده می شود. به هر روی باید سراغ ریشه ها رفت و دلایل ظهور و بروز این دسته مفاسد فرهنگی را بررسی کرد. بی گفت و گو اگر از اهل قلم حمایت فکری و روحی و صنفی شود و از ناشران حق التألیف مناسب با میزان زحمت و فروش داشتن اثر بگیرند، مطمئن باشید این عامل در تولید و تجدید چاپ نقش تأثیرگذارتری خواهد داشت. این عوامل باعث می شود مؤلفان ما کمتر به سراغ طرح های زود بازده بروند و اصلاً به فکر کتابسازی نیفتند.»
مدیر میراث مکتوب با اشاره به اینکه کتاب نیز مانند باقی کالاها مخاطب خاص خود را دارد و طبیعتا کتاب فاخر و متون هم خاص‌تر از دیگر کتاب‌هاست، گفت: «این کتاب ها منبع و مأخذ هستند و کتابی نیستد که آن را بخوانی و کنار بگذاری از این رو مخاطب خاص‌تری دارند، اما نکته ای که در حوزه کتب فاخر باید رعایت شود این است که توزیع این کتاب ها باید مدیریت شود. اقدامی که موسسه میراث مکتوب در این حوزه انجام داده این است که فهرستی از علاقمندان به حوزه های مختلف به صورت موضوعی تهیه کرده و این آثار را برای این افراد و این موسسات عرضه می کند و به کسانی اهدا می کند که قول می دهند پس از دریافت اثر و مطالعه آن، مقاله و یا مطلبی را به ما برای چاپ بدهند. این امر باعث شده که کتاب به دست مخاطب حقیقی خود برسد و آن کس که اهل این معانی است، داند که متاع ما کجایی است...»
گزارش تصویری این نشست را اینجــــــا مشاهده فرمایید.
191/60
نظر شما