تحقیقات دانشگاه استراسبورگ فرانسه درباه امام صادق(ع)

 در تحقیقی که گروهی از دانشمندان صاحب نام مجمع مطالعات ادیان جهان در استراسبورگ فرانسه انجام دادند.

 آنان نکات و مسائل بسیار مهم علمی را که امام صادق(ع) به آنها پرداخته و یا به شاگردانش تعلیم داده بود مورد بررسی قرار داده اند که بخشی از این تحقیقات در کتاب امام صادق مغز متفکر شیعه ترجمه ذبیح الله منصوری منعکس شده است.

درتحقیقی که گروهی از دانشمندان صاحب نام مجمع مطالعات ادیان جهان دراستراسبورگ فرانسه انجام دادند. آنان نکات و مسائل بسیار مهم علمی را که امام صادق(ع) به آنها پرداخته و یا به شاگردانش تعلیم داده بود مورد بررسی قرار داده اند که بخشی از این تحقیقات در کتاب امام صادق مغز متفکر شیعه ترجمه ذبیح الله منصوری منعکس شده است. مقاله حاضر اشارات گذرائی است به برخی ازاین نظرات علمی امام (ع) که از نظر خوانندگان عزیز می گذرد.

حضرت امام صادق(ع) درطول یک سوم قرن بر مردم امامت و زعامت داشت. دراین فرصت تلاش او بیدار کردن افکار و عقول، احیای تفکرات شیعی، نشر علوم مختلف، تنظیم خط فکری تشیع علوی، جهت دهی مردم بسوی خیر و سعادت و ایجاد تحول درجامعه اسلامی بود و از دو طریق خدمت بزرگی را به اسلام عرضه کرد. یکی از راه آموزش انواع علوم اعم از اسلامی و علوم اساسی و پایه و دیگر از راه ساختن مدل و الگوهای ماندگار و تأثیرگذار. لذا مجموعه اقدامات برجسته امام صادق (ع) باعث شد مذهب شیعه را بنام شیعه جعفری بنامند.

دربعضی از نقل های تاریخ تعداد دانش آموختگان نخبه مکتب امام صادق (ع) را از چهار هزار نفر تا دوازده هزار نفر ذکر کرده اند که نام تنی چند از آنها به لحاظ ورزیدگی و تخصص در گروه های گوناگون علمی بشرح زیر است:

۱) مناظره و کلام :هشام بن حکم، مفضل، مؤمن طاق، حمزه طیار

۲) فقه: حدود ۱۲۳ تن از فقهای صاحب نام از جمله شاگردان امام بودند که بعدها صاحب نظر درفقه و مرجع فقهی و محل رجوع مردم شدند. از قبیل: ابان بن تغلب، ابابصیر، عبداله منان، جمیل بن صالح، جمیل بن دراح، حمران، محمد بن مسلم و بعضی فقهای عامه.

۳) تفسیر: زراره بن اعین، ابان بن تغلب، عطاء بن ابی ریاح، مکرامه، ابوعبداله، عبدالرحمن قاسم

۴) علوم پایه: جابربن حیان، که فقط درعلم شیمی ۵۰۰ رساله را به او نسبت داده اند. جابر مدعی بود همه را از محضر امام و مولایم جعفر بن محمد(ع) آموخته ام و همچنین ۳۰۰ رساله در فلسفه، ۱۳۰۰ رساله در وصف ابزار و ادوات جنگی ۵۰۰رساله درپزشکی و کتبی هم درمنطق وذیج و ریاضی را جابر بن حیان و دیگر شاگردان امام (ع) تألیف نمودند که شمار آن را تا ۳۹۰۰ رساله نقل کرده اند.

۵) علوم جغرافیا، فلسفه، تاریخ، گیاه شناسی، طب و علوم قرآنی و... ازجمله علومی بودند که در هر مورد امام صادق شاگردانی را تربیت نمود.

۱) تعریف علم:

امام صادق(ع) فرمود: هر چیز که به آدمی بیاموزد علم است و بعد از احکام دین برای یک مسلمان واجب تر از علم و ادب چیزی نیست.

۲) تعریف ادب:

امام صادق(ع) فرمود: ادب عبارت از جامه ایست که بر آنچه می گویند و می نویسند می پوشانند تا در گوش و ذهن شنونده و خواننده جالب تر جلوه کند. بالای سر امام صادق (ع) درمحلی که برای تدریس نشسته بود این بیت بنظر می رسید:

لیس الیتیم من مات والده ان الیتیم یتیم العلم و الادب

یتیم آن نیست که پدرش مرده، بلکه آن است که از علم و ادب بی بهره باشد.

۳ ) علوم مختلف و ترجیح آنها بر یکدیگر

از امام صادق(ع) پرسیدند که بین علوم متعدد کدام یک از آنها بر دیگری ترجیح دارد؟

فرمودند: از لحاظ کلی، هیچ علم بر علوم دیگر مرجح نیست لیکن موارد استفاده از علوم فرق می کند و در نتیجه آدمی بایستی از بعضی علوم زودتر و بیشتر استفاده نماید و دو علم که در زندگی آدمی بیشتر مورد نیاز است علم دین و علم پزشکی است و روزی خواهد آمد که انسان از علوم دیگر که اکنون استفاده نمی شود، بهره بگیرد و محال است یک علم، فایده علمی نداشته باشد.

۴ ) نیاز به علم

از امام صادق(ع) پرسیدند: چه موقع انسان از علم غنی می شود؟

فرمودند: اگر انسان هزارها سال عمر کند و پیوسته مشغول تحصیل باشد تمام یافتنی ها را فرا نخواهد گرفت. بنابراین هرگز زمانی نمی رسد که یک نفر بتواند احساس کند از علم غنی است. فقط آنهایی احساس می کنند از علم بی نیازند که جاهل باشند.

۵ ) جهل مرکب

امام صادق(ع) فرمود: تا کسی در جهل مرکب فرو نرفته باشد، وجود خداوند را انکار نمی کند و هرکسی که عقل دارد و دانا می باشد ولو دانایی او از حدی تجاوز نکند، می فهمد که وجود خداوند را جای تردید نیست.

۶ ) علم و عقیده

امام صادق(ع) فرمود: عمل هرکس باید با عقیده او موافق باشد و عقیده هرکسی باید از افکارش استخراج شده باشد. انسان در آغاز صدیق بوجود می آید و عملی برخلاف عقیده خود نمی کند ولی بعدها و در بعضی اشخاص این پدیده بوجود می آید که عملشان برخلاف عقیده آنها باشد و دروغ بگویند. کودک خردسال دروغ نمی گوید و عملش مطابق با عقیده او می باشد. اگر از کسی خوشش بیاید، خود را در آغوش وی می اندازد و اگر از کسی بدش بیاید از او روی برمی گرداند.

هرچه بخواهد سوی آن دست دراز می کند و اگر چیزی را نخواهد محال است که بتوانند به او بدهند و این ها نشان می دهد که انسان صدیق بوجود می آید و اعمالش مطابق با پندارش است. اما بعد از این که به سن رشد رسید در بعضی از اشخاص کردار، برخلاف پندار می شود و دروغ گویی جای راست گفتن را می گیرد.

۷ ) پیدایش دنیا

امام صادق(ع) فرمود: «جهان از یک جرثومه بوجود آمد و آن جرثومه دارای دو قطب متضاد سبب پیدایش ذره گردید و آنگاه ماده بوجود آمد و ماده تنوع پیدا کرد و تنوع ماده ناشی از کمی یا زیادی ذرات آنها می باشد.»

این تئوری با تئوری اتمی راجع به پیدایش جهان که امروز دانشمندان به آن معتقدند هیچ تفاوتی ندارد. دو قطب متضاد، در شارژ مثبت و منفی درون اتم است و آن دو شارژ، سبب تکوین اتم گردیده و اتم هم ماده را به وجود آورده و تفاوتی که بین (عناصر) دیده می شود ناشی از کمی یا زیادی چیزهایی است که درون اتم عناصر موجود می باشد.

۸ ) در مورد زمین

امام صادق(ع) فرمود: «زمین، پیرامون خود می گردد و آنچه سبب توالی روز و شب می شود گردش خورشید در اطراف زمین نیست، بلکه گردش زمین در پیرامون خود باعث این می شود که روز و شب به وجود بیاید و دائم نیمی از زمین تاریک و شب و نیمی دیگر روشن و روز است.»

امام صادق(ع) در آن روزگار آن هم در نقطه ای دور از مراکز علمی، با اطلاع از مکانیک نجومی و آگاهی از اینکه اثر نیروی جاذبه، با دو شکل که یکی بشکل نیروی فرار از مرکز و دیگری بشکل نیروی جذب بسوی مرکز بروز می کند، سبب می شود که اجرام آسمانی دور خود بگردند، حقیقت گردش زمین به دور خود را اعلام کرد که این نظریه با پیشرفت های علمی از قرن پانزدهم میلادی به بعد زمانی به ثبوت رسید که فضانوردان قدم به کره ماه گذاشتند.

۹) پیدایش جهان

جابربن حیان از امام صادق(ع) پرسید: آیا ممکن است روزی بفهمیم جهان با چه ابزاری ساخته شده است؟

فرمودند: بلی ای جابر. بطوری که تا امروز تجربه شده علم دارای دوره های رکود و جنبش است و امکان دارد در آینده دوره های جنبش علمی بیاید و در آن ادوار، نوع بشر بفهمد که جهان با چه ابزاری ساخته شده است.

۱۰ ) علوم دنیاهای دیگر

امام صادق(ع) فرمود: غیر از این جهان که ما زندگی می کنیم دنیاهایی وجود دارد و در آن دنیا علومی است که شاید با علوم این جهان فرق دارد.

از امام صادق(ع) پرسیدند: اگر علم آموختنی است چرا علوم دنیاهای دیگر با علوم این جهان فرق دارد. فرمودند: در دنیاهای دیگر دو نوع علم وجود دارد و نوعی از آن شبیه علوم این جهان است و اگر کسی از این جهان به آن دنیاها برود، می تواند آن علوم را فراگیرد اما در بعضی از دنیاهای دیگر شاید علومی وجود دارد که اندیشه مردم این دنیا قادر به ادراک آنها نیست برای این که آن علوم را با عقل مردم این جهان نمی توان ادراک کرد.

۱۱) اهمیت تاریخ

امام صادق(ع) در اسلام اولین کسی بود که روایات تاریخی را با دیده نقادی نگریست و نشان داد که روایات تاریخی را نباید بدون تعمق و نقد پذیرفت. از همین رو (ابن جریر طبری) وقتی برای نوشتن تاریخ قلم بدست گرفت دانست باید چیزهایی را بنویسد که عقل می پذیرد و از ذکرافسانه و بافته های عوام خودداری کند.

/62