چگونه تاریخ معاصر ایران را مطالعه کنیم؟

 قبل از هر گونه سیر مطالعاتی تاریخ معاصرو بررسی کتاب‌هایی که در تاریخ معاصر ایران باید مطالعاتی درباره جریان شناسی تاریخ‌نگاران معاصر داشت.

تا زمانی که از جریان‌های تاریخ نگاری معاصر مطلع نباشیم به کنه حقایق تاریخ معاصر ایران دست پیدا نخواهیم کرد. غالب مشکلات و معضلات ما در عرصه تاریخ پژوهی معاصر برای جوانان و حتی اساتید، همین بی‌توجهی به جریان‌های تاریخ‌نگاری است.

 چرا که غالباً هر فرد با تعلقات و گرایشات سیاسی خاص خود سراغ حوادث و اتفاقات تاریخ معاصر رفته است و همین تعلقات و گرایشات باعث شده است که نگاه جامعی به تاریخ معاصر پیدا نکنند و تحلیل‌های تاریخی آن‌ها، صحت و جامعیت لازم را نداشته باشد.

لذا در ابتدای سیر مطالعاتی، کتاب «سبک‌شناسی تاریخ‌نگاری در ایران معاصر» استاد یعقوب توکلی پیشنهاد می‌شود. پس از آشنایی با جریان‌ها و مراکز تاریخ‌نگاری معاصر، می توان با آشنایی و تسلط بیشتری سراغ آثار مختلف تاریخ معاصر و تاریخ نگاران رفت. نکته دوم اینکه، ارائه سیر مطالعاتی منسجم، متقن و جامع در زمینه تاریخ معاصر کاری سخت است و معمولاً به همین خاطر است که صاحب نظران از ارائه سیر مطالعاتی کامل و جامع در این زمینه باز مانده اند.

محققان منصف تاریخ معاصر، کتابهایی از شخصیت های مختلف و حتی با گرایشات متضاد فکری و عقیدتی را معرفی می کنند که هر کدام از آنها می تواند در تحلیل حوادث تاریخی راهگشا و پاسخگوی سئوالات مخاطبان باشد. لذا ما هم در این زمینه از معرفی سیر مطالعاتی قابل اعتنا و صدر در صد مورد تأیید خودمان ناتوانیم خصوصاً معرفی کتاب در زمینه تاریخ مشروطه که شاید جزو سخت‌ترین کارها در زمینه باشد چون نظرات و تحلیل‌ها درباره این حادثه متفاوت و متضاد است. ا

با این مقدمه، شما علاقمندان به مطالعه تاریخ معاصر و تاریخ مشروطیت را به آثار تاریخی دکتر موسی نجفی، حجت الاسلام علی ابوالحسنی(منذر)، استاد محیط طباطبایی، حجت الاسلام علی دوانی، دکتر سید جلال‌الدین مدنی، حجت الاسلام حمید روحانی(زیارتی)، حجت الاسلام روح‌الله حسینیان(رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی)، حجت الاسلام رسول جعفریان، عبدالله شهبازی و... ارجاع می دهیم که از جایگاه معتبرتری برخوردارند و نگاهی منصفانه تر نسبت به بقیه دارند.

گذشته از این، کتاب‌های «تاریخ تحولات سیاسی ایران» نوشته موسی نجفی و موسی فقیه حقانی(مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران)، تاریخ سیاسی معاصر ایران(2ج) سید جلال‌الدین مدنی(دفتر انتشارات اسلامی)، «جریان‌ها و جنبش‌های سیاسی مذهبی ایران(سال‌های 1357-1320)، نوشتة استاد رسول جعفریان(موسسه خانه کتاب ایران)، «بیست سال تکاپوی اسلام شیعی در ایران» نوشته روح الله حسینیان(مرکز اسناد انقلاب اسلامی)، «جریان شناسی چپ در ایران»، نوشته حمید احمدی حاجیکلایی(پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی) جزو کتاب‌های مهم در زمینه جریان شناسی گروه‌های فعال تاریخ معاصر هستند که مطالعه آن‌ها خالی از لطف نیست.

اخیراً کتابی با نام «نگاهی به تاریخ معاصر ایران» از استاد علی صفایی(عین صاد) منتشر شده است که با این که نویسنده، مورخ نیست و در زمینه تربیت اسلامی صاحب نظر است، نظرات جالب و قابل تأملی در این زمینه دارد که هنوز جای خاصی در تاریخ معاصر به خود نیافته است. در این زمینه مطالعه کتاب مقدماتی دیگری در این زمینه با نام «جریان شناسی تاریخ معاصر ایران» نوشته مظفری(انتشارات زمزم هدایت قم) توصیه می شود.

مرکز اسناد انقلاب اسلامی و دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی حوزه هنری اقدام به چاپ و نشر خاطرات شخصیت های مختلفی از فعالان سیاسی معاصر کرده اند که هم جذاب و خواندنی است و هم اینکه خواننده را با فضاهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دورانهای مختلف آشنا می کند که مطالعه انها می تواند در اولویت های بعدی مطالعه قرار گیرد.

ناگفته نماند که مطالعات تاریخی شاید در ابتدا برای هر فردی چندان جذابیتی نداشته باشد ولی شروع مطالعات تاریخی این خاطرات شخصیت ها، می تواند انگیزه مناسبی برای شروع و ادامه مطالعات تاریخ معاصر باشد. حتی توصیه می شود که همزمان با مطالعه کتاب تحلیلی در زمینه تاریخ معاصر، یک کتاب مرتبط از این مجموعه مطالعه شود.

گذشته از این کتابها، اساتید و پژوهشگران بسیاری در تاریخ معاصر داریم که آثار مدون قابل توجهی در این زمینه - البته تاکنون - از آن‌ها منتشر نشده است ولی تأملات قابل‌توجه و ارزشمندی داشته‌اند که مطالعه مقالات و گفتگوهای آن‌ها می‌تواند تا حدی وجوه نا گفته‌ای از تاریخ معاصر را بشکافند. این شخصیت‌ها عبارتند از: دکتر مظفر نامدار، حجت الاسلام احمد رهدار، عباس سلیمی نمین(رئیس دفتر مطالعات و تدوین تاریخ معاصر ایران)، یعقوب توکلی، دکتر علی‌اکبر ولایتی، محسن نیکبخت، محسن کاظمی و... البته طی سال‌های اخیر نرم‌افزارهای خوبی در زمینه تاریخ معاصر درآمده‌اند که نرم‌افزارهای «سایه روشن زمانه»(کانون اندیشه جوان، تاریخ معاصر ایران)، نرم افزار «تاریخ معاصر ایران»(مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر)، «ایران معاصر»(مؤسسه فرهنگی نرم افزاری آرمان) از جمله آنها ست.

گذشته از این برای تکمیل و افزایش دایره معلومات تاریخی، «دفتر مطالعات و تدوین تاریخ معاصر» که به همت عباس سلیمی نمین و مسعود رضایی راه‌اندازی شده است، بر غالب کتاب‌های تاریخ معاصر ایران نقد نوشته اند که تاکنون بیش از یک‌صد جلد از آن تحت عنوان «بولتن های تاریخی» منتشر شده است.

در این بولتن ها، ابتدا خلاصه کتاب و گزیدة مطالب بحث برانگیزش آورده شده و سپس کتاب نقد و بررسی شده است. علاوه‌بر این کتاب، فصلنامه‌هایی چون «تاریخ معاصر»، «یاد» و «آموزه» و ماهنامه «زمانه» به تاریخ معاصر ایران می‌پردازند که به ترتیب از سوی مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، بنیاد تاریخ معاصر ایران، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) و پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر می‌شوند و می‌توانند اطلاعات مناسبی درباره برخی از حوادث تاریخ معاصر ایران بدهند. در این میان ماهنامه «زمانه» به موضوعات مختلفی از تاریخ معاصر پرداخته است که به جهت عدم رویکرد صرفاً تاریخی، این نشریه را خواندنی تر از بقیه نشریات نموده است

 منبع: پاتوق کتاب/ 62