کاردانی و کارشناسی به بخش‌خصوصی سپرده شود

امید سلیمی بنی: دانشیار جامعه شناسی و مدرس دانشگاه علامه طباطبایی می گوید از نظر او دولت باید تنها وظیفه تصدی امور آموزشی را در مقاطع تحصیلات تکمیلی دنبال کند. به همین جهت، دوره های کاردانی و کارشناسی باید به بخش خصوصی سپرده شود. از نظر او، تمایل دولت برای حضور در هیات امنای دانشگاه آزاد، تنها از باب نظارت است و وزارت علوم، اصلا اراده ای برای حضور در امور اجرایی این دانشگاه ندارد. از نظر دکتر هزارجریبی، ضعف بزرگ دولت در آموزش عالی، صرف هزینه ها و بودجه هایی است که نباید در مقاطع پایین تحصیلی آموزش عالی، خرج کند. دکتر هزارجریبی می گوید بهتر است دولت تمام بودجه و توان آموزشی خود را برای مقاطع دکترا و طرحهای پژوهشی و تولید علم صرف کند. گفتگوی "خبرآنلاین" با این جامعه شناس عضو مرکز هم اندیشی استادان و نخبه گان دانشگاهی را در ادامه می خوانید.

 بحث اخیر واگذاری دانشگاه های دولتی به بخش خصوصی، این سئوال را پیش آورده که چرا دولت، قصد انجام اینکار را دارد؟

در شرایط فعلی، دولت همه مسایل مربوط به دانشگاه و دانشگاهیان را پوشش می دهد. طبق قانون، مکلف شده تمامی آموزشهای عالی را برنامه ریزی، برگزار، اجرا و نظارت نماید. اکنون سئوال اینجا پیش می آید که شرایط فعلی ما در ایران را دنیا هم تجربه کرده و یا فقط در ایران است که دولت تمامی مسایل مربوط به آموزش عالی را عهده دار شده است؟

بازبینی تجربیات موفق دنیا به ما نشان می دهد که مردم در زمینه های مختلف مشارکت می کنند و چه بسا خیلی بهتر از دولت می توانند کارهایی مانند آموزش را عهده دار شوند. واقعیت این است که دولت از عهده این همه داوطلب فراگیری دانش در مقاطع مختلف آموزش عالی برنمی آید. این داوطلبان هر ساله به جمعشان افزوده می شود و حمایت از همه آنان، برای دولت ممکن نیست. تجربه دانشگاه های غیر انتفاعی نشان داد مردم به خوبی می توانند هزینه های مختلف نهادهای آموزش عالی مانند زمین، ساختمان، مدیریت، استادان و تمام ملزومات دانشگاه را تامین کنند. به همین دلیل، منطقی این است که دولت به عنوان تنها فعال این عرصه، شناخته نشده و حوزه کاری خود را بحث تصدیگری به مردم واگذار کند.

 آقای دکتر، عنایت دارید بحثی که اکنون در مجلس و دولت مطرح شده در چارچوب واگذاری ساختار موجود دولتی است، نه احداث دانشگاه های جدید غیر دولتی؟

ببینید، در اصل باید تصدی گری دولت با روشهای مختلف کاسته شود. تصدی باید به مردم واگذار شود. در این که شکی نداریم. اکنون چگونه این تصدی به مردم واگذار شود و وزارت علوم با چه ضوابطی این کار را بکند، موضوع دیگری است که باید قانونگذاران درباره آن تصمیم بگیرند. واقعا برآوردن حاجات آموزشی 4 میلیون نفر دانشگاهی، کار ساده ای نیست. اگر قرار باشد دولت، 4 میلیون دانشجو را سرپرستی کند، واقعا ممکن است از توانش خارج باشد. به نظر می رسد غیردولتی شدن دانشگاه ها، بحث لازمی است که باید اتفاق بیفتد. پیشنهادهایی هم در این مورد مطرح می شود که جای بحث دارد.

 پیشنهادی که شما برای واگذاری دانشگاه ها به بخشهای خصوصی، مطرح می کنید، چیست؟

ببینید! در حال حاضر، دولت در تمام مقاطع از ابتدایی گرفته تا دکترا، تصدی دارد. با توجه به اینکه قانون، دولت را مکلف به آموزش رایگان مردم کرده، طبعا بحث وزارت آموزش و پرورش در جای خود مطرح است که وظیفه ای دولتی دارد. بعد از این مقطع، پیشنهادهایی مطرح می شود که آموزشهای دوره کاردانی و کارشناسی به مردم واگذار شود و دولت تنها در عرصه تحصیلات تکمیلی و پژوهشهایی که نیاز به بودجه های اختصاصی دارد، تصدی داشته باشد. اگر تنها همین کار یعنی واگذاری تمام رشته ها و دوره های مقاطع کاردانی و کارشناسی به بخش خصوصی صورت گیرد، طبعا خدمات رسانی دولت در مقاطع تحصیلات تکمیلی بهتر و کیفی تر خواهد شد.

 ولی بسیاری از فعالان بخش خصوصی و آموزشکده های غیرانتفاعی و غیر دولتی می گویند دولت با جذب دانشجوی کاردانی و کارشناسی در دوره های نیمه متمرکز، شبانه و پودمانی، با آنها رقابت می کند و خود راسا، آموزش این بخش را بر عهده گرفته است؟

تصور می کنم این کار به دلیل تامین کردن بخش کوچکی از نیازهای بودجه ای دانشگاه ها باشد. آنها با گرفتن دانشجوی دوره شبانه و پودمانی، تنها اندکی از مشکلات بودجه ای خود را حل می کنند. در قانونی که قرار است تصویب شود آموزشهای این دوره را می توان به موسسات غیر انتفاعی سپرد تا دولت تنها به بحث تحصیلات تکمیلی وارد شود.

 طراحان این طرح می گویند برای کاهش تصدی دولت، قصد واگذاری دانشگاه ها به بخش خصوصی را دارند، ولی عملا می بینیم دولت تلاشهایی برای دولتی کردن برخی دانشگاه های غیر دولتی مانند آزاد را شروع کرده است. به نظر می رسد بین نیت دولت و عملی که انجام می گیرد، هماهنگی چندانی وجود ندارد؟

موضوع دانشگاه آزاد، بحث جدایی از مقوله خصوصی سازی دانشگاه هاست. دولت تنها قصد دارد در حوزه مدیریت دانشگاه آزاد وارد شود. این دانشگاه، نزدیک به 3 دهه است طبق آئین نامه های آموزشی وزارت علوم کار کرده و مشکلی از لحاظ قانونهایی که در آن ساری و جاری است، ندارد. به نظر نمی رسد در دانشگاه آزاد، قصد دولت، تصدی گری باشد. وزارت علوم می خواهد امر نظارت و ارزیابی را در دانشگاه آزاد به نحو شفافتر و دقیقتری انجام بدهد. این موضوع نیز نیاز به پرسنل زیاد و هزینه های فراوان ندارد. برنامه دولت برای مدیریت و نظارت بر دانشگاه آزاد، ارگانیکی است. اگر بپذیریم در راس این مجموعه، مدیران کاردان دولتی و تحصیل کرده قرار بگیرند، مدیریت دانشگاه، طبعا بهتر انجام خواهد شد.

 اینجا یک مشکل اساسی پیش می آید: دولت وظیفه نظارت را نمی تواند به عنوان یک وظیفه حکومتی، واگذار کند، ولی تصدی امور، قابل واگذاری است. ورود در مدیریت کلان دانشگاه آزاد، دقیقا ورود در تصدی است، اگر غیر این باشد که هم اکنون نیز دولت، نظارت خود را بر همه مراکز آموزش عالی دولتی و غیر دولتی انجام می دهد؟

بله، درست است که دولت، نظارت را انجام می دهد، ولی نظارت از بابت آئین نامه های اجرایی، کیفیت سنجی آموزشها و نحوه ارائه مدارک تحصیلی به دانشجویان است. با این حال، ورود به مدیریت این دانشگاه، قطعا کار اجرایی آنطوری که مفهوم تصدی گری را می رساند، نیست. وزارت علوم با این کار، قصد کیفی تر کردن آموزش و بالابردن سطح دانش فارغ التحصیلان این دانشگاه را دارد، نه اینکه بخواهد تصدی همه امور اجرایی را از بخش غیر دولتی به خود منتقل کند. اگر جز این بود که لایحه جدید واگذاری دانشگاه ها به بخش خصوصی مطرح نمی شد.

 درباره کیفیت آموزش فرمودید. به نظر شما اگر دانشگاه های دولتی که دارای کیفیت قابل قبولی هستند، به بخش خصوصی واگذار شود، افت کیفیت پیش نخواهد آمد؟

شما به وضعیت کیفیت آموزش دانشگاه های مختلف در حال حاضر نگاه کنید. واقعیتها می گوید کیفیت آموزشی یکسان نیست. این را می توان از ورود دانشگاهیان مقاطع پایین به پایه های بالاتر مشاهده کرد. باید گفت دولت نمی توانسته در شرایط فعلی، نظارت متمرکزی به همه دانشگاه های مختلف داشته باشد. اکنون، دانشگاه های غیر دولتی، آزاد و غیر انتفاعی هر کدام برای خود سیستم کیفیت سنجی مستقل دارند. واگذاری دانشگاه ها حداقل در مقاطع کاردانی و کارشناسی که به بخش خصوصی تمام شد، دولت می تواند نظارت متمرکز و همه جانبه ای بر کیفیت آموزشی داشته باشد و همین موضوع، باعث ارتقای کیفی دانشگاه ها می شود. از طرف دیگر، استادان مختلف که دارای سطح علمی متفاوتی هستند، در کشور به نحو یکسان توزیع می شوند و این نیز باعث رسیدن تمام دانشگاه های مختلف به سطح قابل قبولی از کیفیت خواهد شد.