در تاریخ 10 مهرماه مقاله ای با عنوان «یک تجربه منفی از اسلامی کردن علم نجوم» نوشتم و ضمن آن به چندین کتاب و رساله در باره اثبات سکون زمین در مقابل نظریات جدید نجومی اشاره کردم. سه مورد از آن رساله ها ـ و البته نه همه اش ـ از علمای شیخیه بود، اما رساله های دیگری هم بود.
اصل این مسأله به مقاومت برابر دیدگاه های نجومی غربی باز می گردد که برخی آنها را سیاسی می دانستند، گاهی مبانی آن را درک نمی کردند، و شماری هم ظواهر قرآن و حدیث را حمل بر سکون زمین و حرکت خورشید دانسته به اعتبار این که آراء نجومی جدید برخلاف قرآن است با آن مخالفت کردند.
دوستم آقای حمید رضا نفیسی که خود در زمینه تاریخ علم هم فعال است، توضیحی را نوشتند که می آورم و البته افزوده ای هم خواهم داشت:
به نام خدا
با سلام و تشکر از دریافت مقالۀ تحقیقی پیرامون سکون زمین، چند نکته به شرح ذیل به نظر این حقیر می¬رسد که تقدیم می کنم:
الف هم اکنون در کلاس های نجومِ امروزی برای تفهیم بهترِ دانشجویان، در موردِ حرکت زمین و اجرام آسمانی از مدل بطلمیوسی استفاده می شود و به کمک آن مدل، مسائل جهت یابی، قبله یابی، مختصات مکانها، زمان سنجی و محاسبۀ تاریخ را بهدقت پاسخ گو میباشند.
ب- وقتی در قرن نوزدهم در ایران، مدعیان ناشی و به ظاهر آشنا به علوم جدید، طوطی وار از فرنگ این گونه سوغاتها یا خبرش را می آورند طبیعی است با مقاومت مدعیان سنتی روبرو شوند زیرا آن سنتی ها بامهارتِ تمام به کمک مدلهای خود مسائل شان را با دقت حل میکردند و لذا چه دلیل داشت سوغات مشکوکِ غیر قابل دفاعِ ناشی ها را بهسرعت باور و استعمال کنند.
ج- وقتی مبانی علم و تکنولوژی تفهیم و بومی شد، نظریه های کامل تر به طور طبیعی رشد و زایش خواهد داشت. و هر عاقلی بعد از تفهیم مطلبِ صحیح دست از مقاومت و مقابله برمی دارد.
د- وقتی تنها مسئلۀ حرکت بین چند جرم مد نظر باشد، مسئلۀ نسبی بودن حرکاتِ فیما بین مطرح می شود و در حلِ مسئله ای از جنس حرکت می¬توان هر کدام از آن اجرام را ساکن تلقی کرده و حرکت بقیه را نسبت بدان مطالعه کرد و به هر صورت هر مدلی مبنای کار در نظر گرفته شود آخر الامر جواب های یکسان و صحیح بدست می آید.
مؤید باشید - حمیدرضا نفیسی، مهر 1393
به هر حال مقاومت برابر نجوم چنین دلایلی داشت و جالب است که پس از نشر مقاله ای از آقای ارجمند در شماره دوم مجله میراث علمی اسلام و ایران در باره تاریخچه مخالفت با نجوم جدید در دوره قاجاری، دیدم که در شماره چهارم همان مجله که به تازگی انتشار یافته، باز مقاله ای در باره این موضوع این باره مقایسه ایران و ژاپن منتشر شده با عنوان «جاذبه تجدد: واکنش در برابر نجوم جدید در ایران و ژاپن از یوئیچی ایساهایا که توسط پویان رضوانی ترجمه شده است.
در همین حال کتاب دیگری در اثبات سکون زمین به عربی به دست آمد که در اواخر قرن سیزدهم هجری در مصر به عربی انتشار یافته با عنوان «البراهین القطعیه علی عدم دوران الکرة الارضیه» برهان های قطعی دایر بر عدم حرکت کره زمین. این رساله در سال 1875 میلادی در مطبعه کوکب شرقی اسکندریه در مصر منتشر شده است. این رساله در 48 صفحه با ستایش دولت خدیوی مصر و در دوره اسماعیل منتشر شده است. رساله یاد شده بحث را دینی و قرآنی آغاز کرده فلسفه خلقت زمین و در خدمت بودن سایر کرات را برای آن مطرح و سپس به صورت علمی بر اساس نجوم جدید و قدیم بحث را دنبال کرده است. در اینجا صفحه اول و آخر آن را تقدیم خوانندگان می کنم.
نظر شما