سال ۹۴ دریاچه ارومیه پرآب می شود و نجات پیدا می کند؟

طهورا شهبازی: بی رمق شدن دریاچه ارومیه و نفس های آخر را کشیدن شاید به خشکسالی های اخیر ایران بی ارتباط نباشد اما عوامل انسانی زیادی نیز در این خشکی دخیل بودند. نبود برنامه آمایش، احداث بزرگراه میان گذر، چرای مفرط دام، آلودگی آب و عوامل دیگر همگی دست به دست هم دادند تا این تالاب ارزشمند را از نقشه روزگار محو کنند. به شماره افتادن نفس های ارومیه زنگ خطری شد تا همه نگاه ها به ارومیه و سال های قبل از آن برگردد. ۱۵سالی که آهسته خشک کردن ارومیه را به بحرانی ملی و جهانی تبدیل کرد. تا جایی که ژاپنی ها دو بار در سال ۹۳ برای احیای این دریاچه کمک ارسال کردند.

بار اول آن در اردیبهشت ماه ۹۳ بود که سازمان حفاظت محیط زیست ایران و برنامه توسعه ملل متحد توافقنامه ای را به امضا رساندند که بر اساس آن دولت ژاپن کمک یک میلیون دلاری برای احیای دریاچه ارومیه اختصاص داد. این مبلغ در اختیار دفتر برنامه توسعه ملل متحد در تهران قرار گرفته بود. این مبلغ به عنوان مولفه ای جدید در راستای پروژه در دست اجرای حفاظت از تالاب های ایران به خواهد رسید که برنامه توسعه ملل متحد با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست در دست اجرا دارد.(اینجا)

بهمن ماه ۹۳دولت ژاپن مبلغ یک میلیون دلار برای احیای دریاچه ارومیه به برنامه توسعه ملل متحد کمک کرد که دومین کمک ژاپنی ها برای نجات این دریاچه بود.(اینجا)

در سومین اقدام هم سه روز قبل از آغاز سال ۹۴سند همکاری اجرای فاز دوم احیای دریاچه ارومیه با مشارکت جوامع محلی بین رییس سازمان حفاظت محیط زیست، سفیر ژاپن در تهران و نماینده مقیم سازمان ملل متحد در ایران به امضا رسید.

دستور رییس جمهور برای دریاچه ارومیه در اولین روزهای سال ۹۳

رییس جمهور ضمن ابلاغ دستور آغاز عملیات اجرایی احیای دریاچه ارومیه، اعضای کارگروه نجات دریاچه ارومیه را موظف کرد تا همزمان مطالعات تکمیلی و جانبی را به منظور تسریع در اجرا و کاهش هر گونه پیامدهای منفی احتمالی، در صدر برنامه‌های خود قرار دهند.

همچنین مقرر کرد تا علاوه بر روان‌سازی آب روان منطقه به پیکره اصلی دریاچه ارومیه، کانون‌های تولید ریزگرد شناسایی و از طریق مالچ پاشی، شن و ماسه و آب، حرکت ریزگردها تثبیت شود.

مطالعه و اجرای طرح‌های حفاظت از اکولوژی نظیر کاشت گیاهان سازگار با محیط، تسریع در انتقال آب رودخانه ارس، آسیب‌شناسی اثرات ناشی از خشک شدن دریاچه در حوزه اقتصادی و اجتماعی و راهکارهای مواجهه با آن، امکان‌سنجی استفاده از فناوری های نوین، ایجاد واحدهای صنعتی به منظور اشتغال جایگزین با کشاورزی و عملیات آبخیزداری از دیگر مصوبات این جلسه بود.(اینجا)

یکی از خروجی های نشست های مختلف ستاد احیای دریاچه ارومیه اجرایی کردن طرح نکاشت بود که از همان ابتدای راه مخالفت هایی را به خود دید و در آخر هم به دلیل وجود نواقصی فقط تا مرحله اعلام طرح، پیش رفت. طرحی که بر اساس آن 50 هزار هکتار از اراضی زراعی در بخش زرینه رود به اجاره دولت درمی آمد و خسارتی که از محدودیت موقت کشت محصول متوجه صاحبان اراضی می شد به آنان داده می شد تا آب این بخش به دریاچه ارومیه برسد. جایگزینی طرح «به‌کاشت» به جای طرح نکاشت موضوعی بود که مورد تایید دستگاه های ذی ربط این موضوع قرار گرفته بود.

محسن سلیمانی مدیر طرح ملی حفاظت از تالاب های ایران هدف از طراحی نکاشت را کمک به احیای دریاچه ارومیه دانست. اما معتقد بود این روش ها مقطعی هستند و باید به فکر روش های موثر درازمدت بود. حمایت از محصولاتی که آب کمتری را مصرف می کنند، گذاشتن یکسری فاکتورهای تشویقی برای کاشت گیاهان با مصرف آب کمتر و یکسری اقدامات بازدارنده اینها همه مکمل یکدیگر هستند. (اینجا)

معصومه ابتکار نیز در گفت و گو با خبرآنلاین روش های دراز مدت را ارجح بر روش های کوتاه مدت می داند و برنامه های سازمان حفاظت محیط زیست برای احیای دریاچه ارومیه را اینگونه شرح می دهد: «در ارومیه روی بحث الگوی کشت کار می شود که دیگر چغندرقند نکارند، سراغ کشت های جایگزین بروند. ما خودمان یک کاری را داریم انجام می دهیم که با ۷روش که عمدتا هم روش های سنتی است و استفاده از بذرهایی که بازدهی بهتری دارد و کارایی بیشتری مصرف آب را ۳۰درصد کاهش و راندمان را ۲۰درصد افزایش دهیم، بدون اینکه به دستگاه های گرانقیمت نیازی باشد بلکه تنها با آموزش این کار را انجام می دهیم. این طرحی است که مشترکا با کشور ژاپن انجام می دهیم طرح کوچکی است که در ۴۰روستا شروع شده است و امیدواریم تدریجا به روستاهای مختلف تعمیم دهیم. (اینجا)

اعتباراتی که دولت در نظر گرفت

دولت یازدهم که از همان ابتدا بنا را بر حل این معضل بزرگ قرار داده بود جلسات مختلفی را نیز برای نجات دریاچه ارومیه برگزار می کرد. دکتر اسحاق جهانگیری در جلسه کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه، از معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری خواست هر چه سریعتر فرایند تخصیص اعتبارات لازم برای این طرح ها را انجام دهند. (اینجا)

چند روز بعد از دستور معاون اول ریاست جمهوری اولین بودجه به سازمان جنگل ها مراتع و آبخیزداری رسید. ۱۲۰میلیارد تومان برای مدت یک سال برای طرح بیابان‌زدایی دریاچه ارومیه پیش بینی شد و در دستور کار سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری قرار گرفت (اینجا)

طرحهای مصوب کارگروه نجات ارومیه، به تصویب هیئت دولت رسید. در این جلسه ، طرح های مصوب کارگروه نجات ارومیه، مشتمل بر طرحهای اجرایی، هدف کمی و اعتبارات مورد نیاز به تصویب هیئت دولت رسید.همچنین وزارت جهاد کشاورزی موظف شد نسبت به اولویت مطالعه و اجرای سیستم های آبیاری نوین در حوضه آبریز دریاچه ارومیه اقدام نماید .

علاوه بر این وزارت نیرو موظف شد ضمن نصب کنتورهای هوشمند حجمی مورد نیاز چاههای کشاورزی ونصب ابزار مناسب اندازه گیری حجمی آب در شبکه های آبیاری، نسبت به اصلاح پروانه بهره برداریی اقدام کند . اعتبار مورد نیاز طرحهای مصوب کارگروه نجات دریاچه ارومیه برای عملیات اجرایی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه به میزان هفت هزار و دویست ونود و پنج میلیارد و هفتصد میلیون ریال مورد تصویب هیئت وزیران قرار گرفت. (اینجا)

محمدباقر نوبخت، معاون رییس جمهور و رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی از اختصاص 729 میلیارد تومان برای احیای دریاچه ارومیه خبر داد. نوبخت گفت که این اعتبار برای برنامه‌های رهاسازی سدهایی که آب‌شان به دریاچه ارومیه ریخته خواهد شد، استفاده می‌شود و حداقل هشت درصد کاهش مصرف توسط بخش‌های مختلف در حوزه آبریز دریاچه ارومیه خواهیم داشت و از دیگر اقدامات ممنوعیت تبدیل الگوی زراعی به باغی در حوزه آبریز و تبدیل کشت چغندر قند به گندم و پرداخت مابه‌التفاوت آن به زارعان خواهد بود.

نزولات آسمانی به داد ارومیه رسید

مساله ای که امسال بیشتر از هر سال دیگر به کمک دریاچه ارومیه آمد بارش های فراوان در حوضه دریاچه بود. به طوری که با شروع اولین بارش ها در نخستین ماه سال آبی سال ۹۳ تراز آبی دریاچه ارومیه از 1270.15 متر در 31 شهریورماه به‌ عنوان روز پایانی سال آبی گذشته به 1270.44 متر در پایان مهرماه 93 رسید.

 برای نخستین بار طی چند سال گذشته، تراز آبی دریاچه 11 سانتیمتر در مقایسه با زمان مشابه سال گذشته افزایش یافت که این میزان در زمان مشابه سال گذشته 1270.33 متر بوده است.

از ابتدای سال آبی ۹۳ بر اثر حجم بالای بارش‌ها میزان ورودی آب‌ های جاری از استان‌ های آذربایجان شرقی و غربی و تمامی مسیل‌ ها و زهکشی‌ ها به دریاچه افزون‌ بر 600 میلیون مترمکعب بوده که تاثیر بسیار خوبی در سطح آب دریاچه داشته است.(اینجا)

دریاچه ارومیه سال ۹۴پرآب می شود؟

اما همه چشم انتظار دیدن روزهایی از دریاچه ارومیه هستند که علاوه بر اینکه از خطر خشک شدن به سلامت گذشته است روز به روز پرآب تر هم می شود. محسن سلیمانی مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب های ایران معتقد است در رابطه با ارومیه نشانه های خوبی دیده شده است و روند تخریب دریاچه ارومیه متوقف شده است.

سلیمانی دراین باره به خبرآنلاین می گوید: ۷۰۰کیلومتر مربع بارندگی و رهاسازی آب در دریاچه ارومیه داشتیم که تا مقداری کمبود آب را جبران کرده است. ما دیگر شاهد فرآیند مرگ دریاچه ارومیه نیستیم زیرا ارومیه ۲هزار کیلومتر مربع آب دارد هرچند عمق این آبها کم است اما این نشانه خوبی است که دریاچه بر می گردد. ما در حال حاضر بیشتر از آنکه دنبال تالاب های پرآب باشیم باید دنبال راه حل های بهبود باشیم. در مورد تالاب ها نباید به فکر چاله یابی باشیم بلکه باید برنامه محور حرکت کنیم و کل اطلاعات حوضه آبریز را رسیدگی کنیم.

۴۷۲۳۳