نمازجمعه به روزهای پر رونق برمی‌گردد؟

 روحانی سخنوری چون آیت الله طالقانی،چهره‌ای مقبول همگان بود. پیشینه مبارزات انقلابی آیت الله، از او شخصیتی مبارز و برجسته ساخته بود. از سویی او بدلیل اینکه مورد وثوق و تایید بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی قرار داشت و ریاست شورای انقلاب نیز به عهده او گذارده شده بود، از سوی مردم انقلابی هم مورد استقبال قرار گرفت.

چنین محبوبیتی، توانست جمعیت چندصدهزارنفری از مردم تهران را به دانشگاه بکشاند. آن روزها خطیبان جمعه، کوتاه سخن نمی گفتند. آیت الله طالقانی حنی با بیماری و کهولت سن هم از این قاعده مستثنی نبود. دانشگاه تهران نیز حتی امکانات امروز را نداشت. وسیله حمل ونقل نیز به سادگی در اختیار شرکت کنندگان در نمازجمعه قرار نداشت. کم نبودند مردمی که بعد از نمازجمعه،فاصله دانشگاه تهران را تا خانه هایشان پیاده طی می کردند. با این حال نمازجمعه شکوهی بی مثال داشت.

بعد از آیت الله طالقانی

تعداد نمازجمعه هایی که آیت الله طالقانی به عنوان امام جمعه اقامه کرد، به عدد انگشتان ۲دست نرسید. آیت الله در برابر بیماری و کهولت تاب نیاورد و به دیدار حق شتافت. امام ، حکم امامت جمعه را برای آیت الله منتظری صادر کرد که آن روزها رئیس مجلس خبرگان قانون اساسی بود و اگرنه به اندازه آیت الله طالقانی، اما شهرتی فراگیر داشت.

با پایان یافتن مجلس خبرگان، آیت الله به قم بازگشت و باید سمت امام جمعه به فردی دیگر واگذار می شد. این بار نوبت به روحانی نسبتاجوانی رسید که به تازگی چهارمین دهه عمرش را به پایان رسانده بود. آیت الله خوش پوش با عینکی که در مکان ایراد خطبه نماز، شیشه هایش دودی می شد، آنقدر سلیس و روان سخن می گفت که خطبه های مرحوم طالقانی را در اذهان زنده می کرد. با این تفاوت که امام جمعه جدید، از منبری های مشهوری بود که سالها در مشهد و تهران به زبان اقشار مختلف مردم از جمله جوانان و دانشجویان سخنرانی کرده بود و سخنوری به ویژگی شاخص او تبدیل شده بود. خطبه هایی که ریشه در مطالعه داشت همراه با تسلط خطیب به تاریخ اسلام و نیز مباحث سیاسی و اجتماعی روز، علاوه بر محیط دانشگاه تهران، خیابانها و کوچه های اطراف را مملو از جمعیت می کرد. آیت الله خامنه ای که هم نماینده مجلس بود،هم نماینده امام در شورای عالی دفاع، امام جمعه محبوب پایتخت شده بود.

تعدد امامان موقت جمعه در تهران

کثرت مشاغل امام جمعه تهران، لزوم سفرهای مکرر و ماموریتهای او در دفاع مقدس و دلایل دیگر موجب شد آیت الله خامنه ای برخی از جمعه ها ایراد خطبه را به دیگران واگذار کند. در ۳۷سال گذشته چهره های پرآوازه ای در مسند امام جمعه تهران قرار گرفته اند.آیت الله موسوی اردبیلی،آیت الله مهدوی کنی،آیت الله محمد یزدی، آیت الله طاهری خرم آبادی و... از این چهره های مشهورند. با این حال هیچیک از آنها نتوانست جایگاهی را که آیت الله هاشمی رفسنجانی در مقام یک تحلیلگر ارشد بدست آورد،کسب کند.

خطبه های هاشمی رفسنجانی در روزهای سخت جنگ و نیز مقاطع حساس تاریخ انقلاب، از تاریخی ترین سخنرانی های اوست. سخنرانی هایی که هرچند به لحاظ فن بیان به خطبه های آیت الله سیدعلی خامنه ای نمی رسید، اما از جهت تحلیل و اقناع مخاطبان و نیز تاثیر جهانی، در خاطره تاریخ معاصر ایران، جا خوش کرده است. مشاهدات میدانی جمعه هایی که هاشمی رفسنجانی خطبه می خواند، نشان می داد تعداد شرکت کنندگان در نمازجمعه، آمارهای قابل قبولی را داشت.

امامان جمعه مشهور بلاد

آیت الله مدنی،آیت الله دستغیب،آیت الله روح الله خاتمی،آیت الله صدوقی،آیت الله اشرفی اصفهانی،آیت الله طاهری اصفهانی،آیت الله مشکینی،آیت الله ابراهیم امینی،آیت الله جوادی آملی و... از برجسته ترین و خوشنام ترین چهره های سیاسی - حوزوی بودند که برمحراب نمازجمعه ایستادند. شماری از آنان به خیل شهیدان و مرحومان پیوستند و تعداد انگشت شماری از آنان از ذخایر حوزه های علمیه اند . همه آنان پرشکوه ترین نمازهای جمعه را در دیار خود برگزار کرده اند و خطبه هایشان در زمان خود، تاثیرات جدی در فضای سیاسی اجتماعی داشته است.

دوره های بعدی نمازجمعه

هم اکنون بیش از ۸۵۰ شهر در سراسر کشور، امام جمعه دارند. با احتساب یکی دو امام جمعه موقت برای هر شهر تعداد خطیبان به ۲تا ۳هزار نفر می رسد، اما دیگر نه درتهران نمازجمعه های چندصدهزارنفری برگزار می شود و نه حتی در مراکز استانها، جمعیت نمازگزار، روی دههاهزارنفر را می بیند. در برخی شهرها نمازهای جماعت پاره ای از روحانیون به مراتب شلوغ تر از نماز جمعه است.

برای یافتن دلایل کاهش جمعیت نمازجمعه، تلاش جدی نیاز نیست. برخی از این دلایل، بسیار واضح است:

*امامان جمعه غالبا صبر نمی کنند تا جمعه برسد و در مصلی حضور یابند. هرجا تریبونی می یابند،سخن می گویند بنابراین جمعه که می رسد، آنچه در خطبه جمعه می گویند، همان است که قبلا هم گفته اند.
*نگاه به آرشیو محتوای سخنان امامان جمعه اول انقلاب نشان می دهد کلامشان پرمغز است. به بیان دیگر یک ساعت خطبه را، دست کم ۵-۶ساعت مطالعه پشتیبانی کرده است. اکثرخطبه های سالهای اخیر چنین ویژگی ای ندارد. این ادعا نادرست نیست که بسیاری از مخاطبان،معلوماتشان از امامان جمعه کمتر نیست. اطلاعات امامان جمعه نیز بیش از آنچه در رسانه ها منتشر می شود،نیست.
*بسیاری از ائمه جمعه،طرف دعواهای سیاسی کشور و یا شهر خود هستند. گروهی را می رنجانند و عده ای را بیشتر تحویل می گیرند. برای شهر،پدر نیستند. با جوانها رفاقت. جناحهای مخالف خود را تحمل نمی کنند.سلیقه خود را تحمیل می کنند...
*ادبیات برخی از آنها،مصداق" قول لین" و بیان نرم نیست.از آن مهربانی استشمام نمی شود. نه اشداء علی الکفار که اشداء علی المنتقدین است. این نحوه بیان نه فقط در محاورات خصوصی که در خطبه نماز هم شنیده می شود.
چه باید کرد؟
اگر معدل شرکت کنندگان در نمازجمعه را در ۸۵۰ شهر کشور،در خوش بینانه ترین حالت،۱۰۰۰نفر بگیریم در کشور ۷۵میلیونی ایران، این رقم به کمتر از یک میلیون نفر می رسد.ممکن است گفته شود حضور رسانه های متعدد، برد خطبه ها را تا چند برابر زیاد می کند و عملا سخن امامان جمعه به گوش تعداد بیشتری از مردم می رسد.این سخن نادرستی نیست، اما فلسفه اصلی نمازجمعه،حضور فیزیکی است.

حجم قابل اعتنای احکام فقهی در باره نمازجمعه نشان می دهد که این نماز سیاسی-عبادی بر پایه و مبنای حضور تک تک شهروندان بنا گذاشته شده. در برخی روایات، تاکیدات شدیدی برای لزوم حضور در مصلای جمعه صورت گرفته است.
آیا این تاکیدات مکرر فقهی، امامان جمعه را به صرافت پاسخ دادن به این سوال انداخته است که:" برای جذب هرچه بیشتر مردم به نمازجمعه، چه کارهایی را نباید کرد؟"

2929