فرمان امیر الحاجی از دوره قاجاری و مقایسه آن با حکمی از روزگار ما

ایام حج است و ضمن این که دلم آنجاست، دوست دارم گاه گاه مطلبی در این باره بنویسم. این بار یک فرمان امیر الحاجی از دوره فتحعلی شاه را آورده ام و برای این که تفاوت مضمونی و ادبی فرمان نویسی دو دوره معلوم باشد نمونه ای هم از روزگار خودمان علاوه کرده امٰ.

از زمانی که پس از سه سال تعطیلی حج به خاطر رویداد سال 1366ش، حجت الاسلام و المسلمین محمدی ری شهری به سمت امیر الحاج حجاج ایرانی منصوب شد، یعنی سال 1370، جنابشان تا سال 1388 این سمت را بر عهده داشتند و فکر کنم قریب بیست حج تمتع را هدایت کردند. پس از آن تا جایی که خبر دارم، به توصیه ایشان، آقای حجت الاسلام و المسلمین قاضی عسکر به این سمت منصوب شد که تاکنون نیز عهده دار این مقام هستند.
منصب امیر الحاج از قدیم الایام وجود داشته و شاید در اسلام، قدیمی ترین مورد، مربوط به زمان خود رسول خدا (ص) است. بعد از آن، همیشه این منصب وجود داشته و تواریخ نیز ضمن بیان حوادث سالها به این منصب و کسی که عهده دار آن بوده می پرداختند.
در دوره صفوی منصب «عجم آقاسی» برای کسی بود که سرپرستی حجاج ایرانی را داشت و در بسیاری از ادوار برخی از امرای دربار صفوی یا خواجگان برجسته که به حج می رفتند این مسوولیت را بر عهده داشتند.
بعدها در دوره قاجار منصب امیر الحاجی بر عهده برخی از شاهزادگان و یا اعیانی بود که به حج مشرف می شدند. طبعا حجاج، مثل همیشه تاریخ، به صورت کاروانی اعزام می شدند و کار امیر الحاج حل و فصل مسائل عمومی آنان در ارتباط با دولت عثمانی و شرفای مکه بود.
در دوره پهلوی، برای سالها سفیر ایران در مصر یا کنسول ایران در جده مسوولیت کارهای عمومی حجاج را بر عهده داشت تا آن که به تدریج، امور حج در دهه چهل شمسی انضباط بیشتری یافت و زیر نظر اوقاف درآمد. شرح این داستان در کتاب کارنامه حج در سال 1352 به تفصیل آمده است.
در اینجا دو نمونه حکم امیر الحاجی، یکی از دوره قاجار، و دیگری دوره اخیر می آورم تا تفاوت فرامین صادره را از لحاظ ادبی در این دو دوره نشان داده باشم.در روزگار ما ساده نویسی و کوتاه نویسی دو خصیصه مهم این قبیل فرامین است در حالی که در دوره قاجار بر اساس سنت دیرپایی که از قرن های ششم و هفتم به بعد بوده، این قبیل فرمانها با نثری سنگین و مغلق و گاه مصنوع نوشته می شده چندان که اصل مقصود در میان عبارات ادبی و سنگین و آهنگین گم می شده است.

در اینجا ابتدا حکم مقام معظم رهبری را در باره آقای قاضی عسکر می آورم. در متن خبر انتصاب حضرت حجت الاسلام و المسلمین قاضی عسکر به این سمت در تاریخ 20/10/1388 چنین آمده است:

بسم الله الرحمن الرحیم
جناب حجت الاسلام آقای حاج سید علی قاضی عسکر دامت توفیقاته
اکنون که جناب حجت الاسلام و المسلمین آقای محمدی ریشهری پس از یک دوره ی طولانی و پر تلاش و پر بار ، از مسئولیت سرپرستی حجاج کناره گیری کرده اند ، با تشکر و قدردانی از زحمات و خدمات ارزنده ی ایشان ، جنابعالی را بخاطر تجربیات گرانبهائی که در این امر خطیر و مهم دارا میباشید و با آگاهی از صلاحیّتهای وافر و نشاط و ابتکار و روحیه ی نوآوری که بحمدالله از آن برخوردارید و با عنایت به سوابق خدمات با ارزش تان، به نمایندگی خود و سرپرستی حجاج محترم ایرانی منصوب میکنم.
حج بیت الله الحرام اقیانوسی از نعمتهای بیکران خداوند است که باید گستره و ژرفای آن را شناخت و به سپاس این موهبت الهی کمر بست و دَم به دَم ظرفیت خود را ـ در مقیاس فرد و امّت ـ برای بهره مندی از آن افزایش داد.
توفیق در این کار بزرگ را برای شما و همکارانتان از خداوند متعال مسألت میکنم.

 

و اینک متن فرمان امیر الحاجی دوره قاجاری از سال 1245 ق که مربوط به روزگار فتحعلی شاه است. در این فرمان حاجی میرزا عبدالرسول مازندرانی به عنوان امیر الحجازی تعیین می شود. وی وزیر سرحدات عراقین عرب و عجم بوده است.

فرمان خانی و امیر حاجی حاجی میرزا عبدالرسول مازندرانی وزیر سرحدات عراقین عرب و عجم
چون به یُمن تولای خاندان رسول امین حریم بارگاه حرم تمکین مطاف طوایف امم، و مروه با صفای صفه سلطنت ابد توام، مقبل شفاة مقبلان عرب و عجم آمده، ما را به ادای مناسک حق گزاری و اجرای شعایر شکر حضرت باری از سایق همت مطایای این عزیمت، در مساق سیاق اخلاق ساعی و راعی، روایع نهمت به اهدای هدی این رعایت مراعی است که از سالکان طریق خدمت و مقیمان مقام صداقت هر آن که در مشرع قبول بندگی از شارع اقبال راهنما، و مَشعر خاطرش از شعاع شعایر شرایع چاکری شَعری بها باشد، مینای منایش را از زلال زمزم التفات مالامال، و منهل آمالش را به اجرای ماء معین عنایات عین الحیات حصول آمال داریم، عالیجاه رفیع جایگاه، عزت و سعادت همراه، اخلاق و ارادت آگاه، مقرب الخاقان میرزا عبدالرسول را از مبادی احوال منادی اقبال، به سلوک بوادی بندگی داعی و در قطع مراحل خدمت رواحل همتش همواره حامل احمال، کمال مساعی بوده، تا قاید اقبالش به کعبه مقصود رسانید، و سعادت استعدادش مستعد معدات عنایات گوناگون گردانید.
در هذه السنه ادوئیل خوب دلیل، ظهور مزایای التفات به مشار الیه منظور، و تهیه اسباب اعتلایش ملزوم همت قضا دستور افتاده، او را به خطاب بلند خانی سرافراز، و از تفویض امارت حاج عجم سمت اختصاص و امتیاز فرمودیم که از روی صفای نیّت، احرام حریم انجام این خدمت بسته، به اقامت ارکان اهتمام، اقدام و محاسن مساعی خود را مشهود رای مهر ارتسام دارد.
مقرر آن که حکام و نواب مراحل و ناظمان مناظم قوافل و رواحل، عموم حجاج و زائرین و قاطبه محرمین و مسافرین عالی جاه میرزا عبدالرسول خان را امیر حاج بالاستقلال عجم دانسته، در مجاری مسافرت مقتفی قرار و مدار او بوده، تخلف و تجاوز جایز ندانند
عالی جاهان مقرّبی الخاقان، مستوفیان عظام، و دبیران دارالانشای سعادت نظام، مشار الیه را در احکام و ارقام و مخاطبات و مکاتبات به خطاب مستطاب خانی مخاطب و شرح فرمان همایون را ثبت و در عهده شناسند، سنه 1245 (سفینة الانشاء، ص 212).

 

رسول جعفریان

برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل‌ رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید.
کد خبر 377325

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
7 + 6 =