طرح رتبه بندی معلمان چقدر کارساز است؟

برابر این طرح معلمان به رتبه‌های پایه، ارشد، خبره و عالی تقسیم می‌شوند و حقوق آن‌ها بین ۱۶۰ تا ۶۰۰ هزار تومان افزایش می‌یابد. وزیر آموزش و پرورش وعده داده که شاخص‌های رتبه بندی معلمان تا شهریور ماه سال ۹۴ مشخص شده و به تایید هیئت دولت برسد. کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس از وزیر آموزش و پرورش خواسته است که لایحه رتبه بندی را هرچه سریع‌تر به مجلس ارائه کند. جبار کوچکی‌نژاد عضو کمیسیون آموزش گفت : " اگر دولت لایحه‌ رتبه بندی فرهنگیان را به موقع به مجلس ارائه نکند آن را به صورت طرح دوفوریتی در مجلس پیگیری خواهیم کرد."
فانی وزیر آموزش و پرورش گفته که طرح رتبه بندی یک هزار و 350 میایارد تومان برای آموزش و پرورش هزینه دارد. در حالی که مجلس و دولت روی آن به عنوان یک طرح رفاهی حساب ویژه باز کرده اند، در بدنه آموزش و پرورش ، رتبه بندی با موانع ذهنی زیادی روبرو است. حتی برخی آن را وسیله‌ای برای منحرف کردن معلمان از پیگیری مطالبات معیشتی معرفی می‌کنند. برداشت غالب در میان معلمان این است که اصرار وزیر و نمایندگان مجلس در باره طرح رتبه بندی، واکنشی به اعتراضات اسفند ماه گروه هایی از معلمان است. اما نگاهی به سوابق نشان می‌دهد که این طرح دست کم سابقه‌ای ده ساله دارد.
پیوند دادن طرح رتبه بندی به موضوعات رفاهی و افزایش حقوق و مزایا، برخلاف تصور وزیر و نمایندگان مجلس کمکی به مقبولیت طرح نمی‌کند اگر هدف از اجرای این طرح صرفا جلب رضایت معلمان است، بهتر است اعتبار مالی این طرح را بر تعداد کارکنان آموزش و پرورش تقسیم و به صورت مساوی به حقوق یک میلیون فرهنگی اضافه کنند. اما اگر هدف از اجرای رتبه بندی، اصلاح ساختار نیروی انسانی وزارتخانه و افزایش کارآمدی و بهره وری سیستم است، مسئولان باید آن را فارغ از تبلیغات سیاسی و ربط دادن آن به مسایل رفاهی معرفی و اجرا کنند.
غلبه گفتمان معیشت محور هم در سطح مدارس و هم در سطح مدیران ارشد در 13 سال گذشته ، هر طرح اصلاحی با درونمایه آموزشی ، افزایش بهره وری، ساماندهی نیروی انسانی و... را به شکست کشانده است. بحث های آموزشی به حاشیه رانده شده اند و مسایلی مانند بی انگیزگی ، کم کاری ، پایین بودن استانداردهای تدریس و حتی نخلفاتی مانند تنبیه بدنی و بدتر از تنبیه با بهانه هایی مانند کمی حقوق و مزایا موجه جلوه داده می شوند. بهترین طرح های کارشناسی وقتی به مدرسه می رسند در باتلاق بی اعتمادی و سوء ظن کارکنان مدفون می شوند .
فانی وزیر آموزش و پرورش 22 فروردین در نطنز گفت : "شاخص های رتبه بندی شامل روش های تدریس، تالیف، تحقیقات و تلاش همکاران فرهنگی است. " در نظام رتبه بندی ، افزایش حقوق و مزایا، تابع کیفیت کار افراد است و پاداش بیشتر در برابر کار بهتر وکیفی‌تر، جایگزین افزایش سنواتی حقوق کارکنان می شود. موفقیت این طرح در گرو حداقل سه عامل است: اول اینکه معیارهای ارزشیابی، حرفه ای- آموزشی و قابل اندازه گیری باشند. دوم نظام اجرایی طرح و معیارهای آن مورد قبول پرسنل قرار گیرد و سوم اینکه منابع اعتباری اجرای طرح مشخص شود
سال ۱۳۸۳ طـرح "مسیـر ارتقـای شغلـی" برای "ایجاد انگیزه و کارایی معلمان و ارتقای سطح کیفی خدمات آموزشی"، در هیات وزیران تصویب شد. مطابق این مصوبه ، معلمان برحسب امتیازات در سه گروه ارشد، خبره و عالی رتبه بندی می‌شدند. طرح جدید وزارت آموزش و پرورش هم در عناوین و هم در معیارها بازگشتی به طرح مسیر ارتقای شغلی است.
در طرح سال ۸۳، امتیاز رتبه، به سه دسته عوامل تعلق می‌گرفت: ۱- توانایی‌های علمی و تجربی شخص، شامل مدرک تحصیلی، تجربه (سنوات خدمت)، دوره‌های آموزش شغلی (ضمن خدمت). ۲- توانایی‌های عملکردی مانند خلاقیت و ابتکار، داشتن فعالیت‌های فوق برنامه و خارج از وظایف شغلی. ۳- میزان بهره وری با ارزیابی معیارهایی مانند رضایت ارباب رجوع، کیفیت خدمات آموزشی و پرورشی، ارائه طرح‌های ارزنده و ارائه کتب، مقالات یا تالیفات.
معلمان می‌گویند که اغلب مدیران مدارس از نظر صلاحیت‌های آموزشی و حرفه‌ای در حدی نیستند که معلمان را ارزشیابی کنند و معمولا از اهرم ارزشیابی به عنوان عامل فشار استفاده می‌کنند. به گفته برخی مدیران مدارس، معلمان زیر بار هیچ گونه ارزشیابی کیفی نمی روند و به کمترین تفاوتی در فیش‌های حقوقی همکاران حساسیت دارند. بحث ارزشیابی همیشه عامل تنش بین مدیران و کارکنان ار یک طرف و اختلاف بین کارکنان از سوی دیگر بوده است.
معیارهایی مانند مدرک تحصیلی، سنوات خدمت و دوره‌های ضمن خدمت، قابل اندازه گیری و مورد توافق پرسنل بود. هر چند در مورد دوره‌های ضمن خدمت به دلیل بی‌ارتباط بودن برخی از این دوره‌ها به مباحث آموزشی و حرفه‌ای حرف و حدیث فراوان است، اما به هرحال اینها معیارهایی کمی هستند و امتیازات آنها محل مناقشه نیست.
اما برای کیفیت‌هایی مانند خلاقیت و ابتکار، فعالیت‌های فوق برنامه و خارج از وظایف شغلی و میزان بهره وری و... شاخصی کمی و قابل اندازه گیری وجود ندارد. نتیجه اینکه ارزشیابی جنبه ذهنی پیدا می‌کند و همین باعث اختلاف بین مدیر و کارکنان می‌شود. گاهی اختلاف به قدری بالا می گیرد که برخی مدیران با تجربه در فرم‌های ارزشیابی برای شاخص های کیفی به همه کارکنان امتیاز "بالا‌تر از حد انتظار" را به طور یکسان منظور می کنند.
ارائه کتاب و مقاله و تحقیق برای کسب امتیاز هم باعث بی‌اعتباری کار علمی و تحقیقی در آموزش و پرورش شده است. برخی معلمان برای گرفتن امتیاز این بند، آثار دیگران را به نام خود ارائه دادند. عده‌ای هم مطالب فاقد ارزش علمی و آموزشی ارائه دادند. بازار فروش تحقیق و مقاله هم در کافی نت ها گرم شده است. ارزیابی ده‌ها هزار مقاله و کتاب نیاز به سیستم داوری علمی گسترده‌ای داردکه از توان آموزش و پرورش خارج است.
اخیرا حجت الاسلام محمدیان رییس سازمان پژوهش و برنامه ریزی درسی از ایجاد باشگاه نویسندگان معلم با عضویت ۷۰ تا ۸۰ هزار نویسنده معلم خبرداد!معلوم نیست آثار این 70-80 هزار نویسنده کجا و توسط چه کسانی ارزیابی شده و ازچه کیفیت علمی ، ادبی ، اجتماعی برخوردارند.
در دوره وزارت حاجی بابایی وزیر سابق آموزش و پرورش، طرح جدیدی برای رتبه بندی تهیه شد که در آن معلمان بر اساس سنوات خدمت، مدرک تحصیلی، عملکرد علمی و آموزشی مانند چاپ مقاله و انتشار کتاب، ارزیابی کیفیت تدریس، رعایت نظم و انضباط، مشارکت در گروه‌ها و شوراهای آموزشی و انضباطی، نمونه شدن، تشویق نامه ها، درصد قبولی دانش آموزان و... به چهار گروه "مربی معلم"، "استادیار معلم"، "دانشیار معلم" و "استاد معلم" طبقه بندی می شدند. در طرح پیش بینی شده بود که حقوق و مزایای معلمان از ۸۰ درصد مجموع حقوق و فوق‌العاده‌های اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها با مدرک مشابه کمتر نباشد.
با تغییر دولت این طرح اجرا نشد. تفاوت این طرح با طرح قبلی در عناوین دانشگاهی و میزان افزایش حقوق پیشنهادی بود. طرح رتبه بندی تبعیض آمیز است. داندگان مدرک دیپلم، فوق دیپلم و کار‌شناسی، که بیش از ۹۵ درصد کارکنان را تشکیل می دهند شانس کمتری برای ارتقای رتبه دارند. ارتقای مدرک تحصیلی کارکنان معمولا منجر به افزایش کیفیت خدمات آموزشی در مدرسه نمی شود.
یکی دیگر از انتقادهای وارد به طرح رتبه بندی این است که معلمان دارای مدرک لیسانس تنها در سالهای نزدیک به بازنشستگی به رتبه های بالا دست می یابند. در واقع معلمان جوان که داری انرژی و کارآمدی بیشتری هستند از مزایای رتبه بندی محرومند.
طرح جدید هم احتمالا رونوشت طرح های قبلی خواهد بود و فعاليت هاي پژوهشي، ارائه مقاله، خلاقيت، روش هاي تدريس و آموزش هاي ضمن خدمت، تكريم ارباب رجوع، همراه با مدرک تحصیلی و سنوات خدمت را به عنوان ملاک و معیار معرفی می کند. بهتر آن است قبل از تصويب دستورالعمل جديد، پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش مامور انجام طرحی تحقیقاتی در باره اثرات اجرای رتبه بندی های قبلی شود و مثلا اثرات ارائه صدها هزار مقاله و کتاب و پژوهش، در ارتقای کیفیت آموزش در مدارس بررسی شود.