بازدید رهبری از نمایشگاه کتاب به مثابه یک روشنفکر اهل قلم

نمایشگاه کتاب یک عرصه عمومی برای تقویت و توسعه فرهنگی است. برای این کار به جز اصل برگزاری باید شرایط ویژه ای را فراهم کرد. یکی از اصلی ترین این شرایط، ایجاد فضای بازتر فرهنگی است، به طوری که افکار و اندیشه های تولید شده بتوانند در یک رقابت مشتری خواهانه، عرضه شوند. نمایشگاه از یک نگاه، نوعی مسابقه فکری بر اساس امر و اصل کتاب است. در مسابقه باید همه توانمندان باشند و با یکدیگر رقابت کنند.

مصاحبه در باره نمایشگاه کتاب

1 . همانطور که اطلاع دارید نمایشگاه کتاب امسال سعی داشت تفاوت هایی با دوره‌های قبل داشته باشد. از جمله این  موارد، تلاش برگزارکنندگان نمایشگاه برای کیفی تر کردن برنامه ها، دعوت از مدیران نمایشگاه‌ها‌ی بین المللی و همچنین واسپاری بخشی از کار اجرایی نمایشگاه به تشکل‌های نشر می‌توان اشاره کرد. به نظر شما بازتاب این فعالیت ها در نمایشگاه چگونه بود؟

به طور کلی باید عرض کنم نمایشگاه کتاب در همه ادوار برگزاری، مهم ترین رخداد فرهنگی کشور بوده و از این بابت باید از تمام کسانی که در طول این سه دهه برای برپایی آن تلاش کرده اند سپاسگزار بود. به نظرم بنده در نمایشگاه سه رکن وجود دارد:

یکی کلیت نمایشگاه کتاب و برگزاری آن به عنوان یک اصل است. اقدامی که هر دولتی باشد باید انجام بدهد و تا اینجای کار، مدیران هر دوره و طبعا همه دوره ها برای تحقق این امر تلاش کرده اند.

دوم خلاقیت هایی است که به صورت مناسبتی یا هر زمینه و عامل دیگری، در ایجاد سالن های خاص، برگزاری نمایشگاه های موردی، ترتیب دادن جلسات سخنرانی و مسائل دیگر وجود داشته و دارد و این هم در برخی از دوره ها بیشتر و در برخی کمتر بوده است. در این زمینه باید بگویم امسال قدری فعالیت ها توسعه یافته بود و امید است با توجه به دیدگاههای نسبتا بازی که وجود دارد سال آینده بهتر باشد که صد البته می تواند باشد، به شرط این که از نیروهای کیفی بهتری استفاده شود.

وجه سوم نمایشگاه، مربوط به عرضه کتاب آن هم در ارتباط با مفهوم فضای باز یا نیمه بسته فکری است که در هر دوره بر سر آن بحث است و در اصل برگرفته از فضای فرهنگی ـ سیاسی کشور، آن هم زیر سایه دولت ها و سیاست های آنهاست. در طول یک یا حتی چند سال، با توجه به دیدگاه هایی که دولت های وقت دارند، محدودیت ها یا گشایش هایی در فضای فرهنگی ایجاد می شود. نتیجه آن امر در تولید کتاب و طبعا در نمایشگاه ظاهر شده و خود را نشان می دهد. از آنجایی که قشر فرهنگی، تمایل بیشتری به آزادی اندیشه و فکر دارند، از هر نوع اقدامی که فضای فرهنگی را بازتر و شفاف تر نشان دهد خوشحال خواهند شد. به نظر بنده امسال، بعد از یک دوره هشت سال که به هر دلیل، کنترل هایی وجود داشت، یکی از سالهایی بود که رونق بیشتری در این زمینه پدید آمده بود. دولت قبل و مدیرانی که در مسند بودند، به رغم آن که تلاش بسیار زیادی در امر اداره نمایشگاه می کردند، اما به دلیل نمایندگی آن دولت و دیدگاه های آن، و هم باورهای خاص خودشان، از این زاویه، به این قبیل گشایش ها اعتقاد زیادی نداشتند. به نظر من، این یک امر عادی است. دو دولت مختلف با سیاست های متفاوت، حاکم بوده و هستند و هر کدام سیاست های خود را داشته و دارند. طبیعی است که از وزارت ارشاد دولت جدید و با توجه به تمایل مردم به سیاست های آقای روحانی در انتخاب ایشان، انتظار می رفت زمینه را باز تر کند و به نظرم وزارت ارشاد و خاصه معاونت فرهنگی توانست این کار را تا حدودی انجام دهد. این وظیفه این دولت بود که این مقدار گشایش را ایجاد کند و به نظرم تلاش کرد تا به این نقطه برسد. این انتظاری بود که مردم داشتند و باید برآورده می شد و تا حدودی شد.

 

 2 . همانطور که می‌دانید سیاست کلی برگزاری نمایشگاه کتاب تهران را وزارت فرهنگ و معاونت فرهنگی آن برعهده دارند. با توجه به اینکه نزدیک به دو سال از عمر آغاز به کار این معاونت در دولت آقای روحانی می گذرد عملکرد این معاونت را در برپایی نمایشگاه کتاب چگونه ارزیابی می‌کنید.

برای مدیر مربوطه دو نکته در اداره نمایشگاه اهمیت دارد:

یکی توانایی مدیریت و دیگری دیدگاه هایی که دارد و اعمال می کند.

بنده هم با جناب دکتر پرویز آشنایی داشتم و هم با جناب آقای صالحی. از نظر مدیریت هر دو و بر اساس تجربه ای که داریم نشان دادند که توان اداره نمایشگاه را به نحو مطلوب دارند. اداره نمایشگاه کار سختی است، این که در یک دوره پانزده روزه با این همه فشار، نمایشگاه بدون مساله مهم خاتمه یابد، نشانگر توانایی است. اما به هر حال، این دو مدیر، دیدگاه های متفاوت دارند و همان طور که اشاره کردم، آنها نظرات دو دولت را نمایندگی می کنند. طبیعی است که از نظر بنده، دیدگاه های فعلی به رغم آن که در بسیاری از اصول با مدیر قبلی نزدیک است، و هر دو آدم های ملی و مذهبی هستند، اما مدیریت جدید در جذب قشر فرهنگی جامعه موفق تر بوده است. طبیعی است که منتقدانی که برخی از این کارها را نمی پسندند، حتی شماری از این اقدامات را رواج غربگرایی بدانند، اما نمایشگاه، مثل بسیاری مراکز فرهنگی دیگر، جایی است که باید قشر فرهنگی آرامش خاطر بیشتری داشته باشد و اگر جای نمی تواند برود اینجا آزادی عمل بیشتری داشته باشد و فضای خالی از کنترل را حس کند. شما ممکن است آدم های خاصی را در فضاهایی اجازه بروز ندهید، اما به نظر من نمایشگاه جای طرح این افراد و حتی اندیشه های تاحدودی متفاوت است، جای اعمال محدودیت های افراطی نیست. ما البته در این کشور، حد و مرزهایی داریم که اگر نه همه اما غالبا به آن وفادارند، اما نمایشگاه کتاب جای بروز و ظهور همه استعدادهای فرهنگی است. وزارت و معاونت فرهنگی و اداره تاب و مدیر نمایشگاه باید به این امر کمک کنند. به نظر من نباید از طرح اندیشه ها واهمه داشته باشیم. چرا ما بهترین کشتی گیران دنیا را می آوریم و جوانان نیرومند خود را برابر آنها به میدان مسابقه می فرستیم؟ آیا جز برای تقویت فرزندانمان است؟‌ در حوزه اندیشه هم همین طور است. ما برای تقویت اندیشه های خود نیاز به طرح اندیشه مخالفان هم داریم. و الا به آن قدرت لازم دسترسی نخواهیم داشت. به علاوه که من فکر می کنم در بسیاری از اوقات ما نسبت به برخی از موارد، با نگاه سوء ظن و توهم برخورد می کنیم. در حالی که واقعا اشتباه می کنیم. وقتی اندیشه های مختلف به میدان بیاید و نقادی شود، تفکر ما به عنوان یک تفکر برتر سرافراز خواهد بود. به هر حال من این فضا را می پسندم و معتقدم دولت جدید قدم هایی برای کشاندن نیروهای مختلف فکری به نمایشگاه برداشته است. البته ما در ایران و در خاورمیانه زندگی می کنیم و مرزها و مشکلات امنیتی و مذهبی و حدود خاص خود را داریم. اما وقتی از گذشته تمدنی خود تعریف می کنیم که در فلان دوره چه حریت های فکری بوده و چه نتایجی به بار آورده، باید بدانیم که آیندگان هم در باره ما همین قضاوت را خواهند کرد. دنیای جدید، دنیای رقابت است. تا ماشین خارجی نیاید، صنعت خودروسازی ما خودش را بالا نخواهد کشید. تا ورزشکاران ما با بهترین های دنیا مسابقه ندهند، ترقی نخواهند کرد. در حوزه تفکر هم تا وقتی ما اندیشه های جدی مطرح در دنیا را در همه حوزه ها در اینجا طرح نکنیم، نمی توانیم خود را بالا بکشیم. من بشخصه از فضایی که ایجاد شده خوشحالم و آن را یک توفیق برای اندیشه و پیشرفت آن در کشور می دانم و از اتهام زدن های بی مورد در این زمینه خوشنود نیستم. البته ممکن است تخلفاتی بشود، اثر نامطلوبی منتشر شود، در این باره، من شاهد بودم که مدیریت نمایشگاه تلاش جدی برای جلوگیری از این قبیل آثار داشت و از دیگران هم کمک می خواست، اما همزمان، حامی اندیشه هایی بود که هرچند ممکن است کسانی نسبت به آنها مسأله داشته باشند، و در این باره محق هم باشند، اما صاحبان آنها به عنوان یک شهروند حق نشر آنها را دارند و لطمه ای نیز به امنیت و دیانت نخواهد زد.

3 . به نظر شما چرا برخی از رسانه ها تلاش کردند تا با کار رسانه ای و غبارآلود نشان دادن فضای فرهنگی دولت و بخصوص معاونت فرهنگی‌، علیه نمایشگاه جو سازی کنند؟

من این قبیل فعالیت ها را بر دو دسته می دانم.

اول دسته ای یا بخشی از آنها که از سر دلسوزی می تواند باشد، هرچند ممکن است بنده دیدگاه  آنها را قبول نداشته باشم. مثلا فکر می کنند اگر دوره آثار تقی زاده چاپ شود، فلان و بهمان خواهد شد، در حالی که چنین نیست. ما باید با افکار آنها که الان بیش از نیم قرن یا حتی نزدیک به یک قرن از نوشتن آنها گذشته آگاه باشیم. هیچ ضرری هم به جایی نخواهد زد مگر این که ما به خودمان مظنون باشیم. اما و با این حال از این که منتقدان در باره نشر این قبیل کتابها، کارشان را رسانه ای کنند، بنده را نگران نخواهد کرد. هر دولتی باید آماده نقد و اهل تحمل باشد و پای کاری که می کند بایستد.

اما بخشی دیگر صرفا برای بی اعتبار کردن دولت است. کاری که در حوزه های دیگر مربوط به دولت هم انجام می شود و در اینجا چون می تواند رنگ دلسوزی برای دین و مذهب باشد، جذابیت بیشتری برای عامه دارد. بنظرم این قبیل کارها بیش از آن که انتقادهای جدی باشد ایرادهای بنی اسرائیلی است. یافتن یک کتاب در یک گوشه نمایشگاه که از نظر محتوا مشکل دارد، در همه دوره ها اتفاق می افتاد. بنابرین این همه سروصدا ندارد. ما باید حساب منتقدان دلسوز را از کسانی که شیطنت کرده و به تحریک این و آن می پردازند جدا کنیم. برخی گروه ها و جناحها در این زمینه حرفه ای تر و منظم تر عمل کرده و از شبکه های خاص خود برای تحریک استفاده می کنند. بنده تا آنجایی که درد ملت و هویت و دیانت است، از شر این قبیل انتقادها راضیم اما از کسانی که به اسم دیانت  و مذهب و برای تحریک برخی از ناآگاهان و پر کردن صفحات روزنامه و سایت ها علیه دولت، شیطنت کرده، اینها را بهانه حمله به این و آن قرار می دهند و کم هم نیستند، می خواهم که به اصلاح خود بپردازند. اینها مصداق اختلاف افکنی در میان مردم است بیش از آن که جهت اصلاحی داشته باشد. آقای صالحی، یکی از چهره های متدین در حوزه، خانواده اهل فضل و خودشان از طلاب درس خوانده و روشن هستند. طبعا دیدگاه هایی دارند و به عنوان یک مدیر و نماینده یک دولت با یک طرز تفکر حق دارند در این زمینه دیدگاه های خود را داشته باشند. چنان که در دولت قبل هم دیدگاه های دیگری بود و خود ما با آنها در امر نمایشگاه همکاری داشتیم. مشترکات بسیار زیاد بود و در این زمینه بر خود فرض می دیدیم تا همراهی کنیم. اما همان طور که عرض کردم، نگاه های این دولت را به امر کتاب بهتر می پسندم و آرزو می کنم که در این زمینه، فعال تر باشند. بنده نشر کتابهای علمی و فکری را حتی اگر با مذاق بنده ناسازگار باشد، برای مملکت مان یک برکت می دانم. این ممکن و گاه حتمی است ما با برخی از دیدگاه های آنها موافق ناشیم، اما باید بدانیم که همه حق در چنته ما نیست و همه منتقدان ما هم خائن نیستند بلکه گاه دلسوزیشان از ما برای کشور بیشتر است.  

 4 امسال مقام معظم رهبری از نمایشگاه کتاب تهران بازدید کردند.این بازدید درحالی صورت گرفت که برخی گرایش‌های فکری مثل سال گذشته منتظر بودند تا معظم له به نمایشگاه نیایند و این مسئله را به ناکارآمدی سیاست های فرهنگی دولت و معاونت فرهنگی گره بزنند اما نه تنها این اتفاق رخ نداد بلکه مقام معظم رهبری به نمایشگاه آمدند و اتفاقا از غرفه های ناشرانی بازدید کردند که در طول دوره‌های قبل به خاطر وجود همان نگاه همراه با سوء ظن بعضا دچار مشکلاتی شده بودند. آقای صالحی، معاون فرهنگی وزارت ارشاد در یک اظهار نظر گفتند که امسال رهبری نمایشگاه کتاب را بدون رتوش دیدند. این مسأله سبب اعتراضهایی به ایشان شد. در کل نظرتان نسبت به گزارش بازدید مقام معظم رهبری از نمایشگاه چگونه است.

در این زمینه باید عرض کنم دیدار رهبری از نمایشگاه از نظر من دو وجه دارد.

یکی این که این اقدام و مشابه آن رسمی است که به هر حال در کشورها وجود دارد و روسای کشور از نمایشگاه های مهم بازدید هایی دارند. طبعا این وجهی از تشویق است و از این حرکت یک حرکت نمادین.

وجه دیگر این مسأله علاقه خاص رهبری به بحث کتاب و نشر است. ایشان سابقه طولانی با امر کتاب و نشر دارند و بسیاری از ناشران قدیمی و آثار کهن را از قدیم الایام می شناسند و با آنها رفت و آمد داشته اند. بعد از انقلاب هم به رغم فعالیت های سیاسی در سطح بالا، ارتباطشان با کتاب همچنان حفظ شده است. ایشان عاشقانه به نمایشگاه می آیند و از روی علاقه از غرفه ها بازدید می کنند. نگاه ایشان از این زاویه، نگاه یک فرد اهل مطالعه است و در اینجا کاری به سیاست و این قبیل امور ندارند. البته شخصا ممکن است از کتاب یا مقاله ای خوششان بیاید یا نسبت به آن انتقاد داشته باشند، اما در اصل یک فرد اهل فرهنگ و روشنفکر هستند که در نگاه کلی کتاب را اسباب ترقی و پیشرفت می دانند. به علاوه، ایشان دست دولت ها را در اجرای سیاست هایشان باز می گذارند. اگر دولت قبل در این زمینه قائل به اعمال محدودیت بود، ایشان دخالتی نمی کرد کما این که اکنون هم چنین کاری را نمی کنند. بنده البته این را نمی دانم که در سالهای قبل محدودیتی در بازدید وجود داشته است یا نه، اما این را می دانم که این بار، از بخشی از نمایشگاه بازدید شد که ناشران آن خواستار فضای باز فرهنگی بودند و گاه در نشر آثارشان مشکلاتی داشتند که بسیاری از آنها در این یکی دو سال برطرف شده و راضی هستند. به نظرم این بازدید و ارتباط می توانست کمک زیادی به بهتر شدن وضع کتاب داشته باشد. طبیعی است که معمولا در این بازدید ها نگاه های امنیتی هست و مدیران نمایشگاه در امسال یا سالهای قبل در بخش مهمی از آن چندان مداخله ای ندارند، و نباید نسبت به آنها مطلبی گفته شود که مربوط به آنها نیست، اما هرچه بود، امسال اتفاق مبارکی افتاد.

من باز تأکید می کنم رهبری در این نقطه یعنی نمایشگاه، در مقام یک رهبر سیاسی نیستند، بلکه یک روشنفکر اهل قلم و کتاب هستند که مدیران باید شرایط را برای ارتباط نزدیک تر فراهم کنند. امسال هر چه بود، این ارتباط نزدیک تر شده بود. ما اهل کتاب، فارغ از مسائل سیاسی و اختلافات جناحی و مشکلات، دوست داریم این وجه ایشان را که حکایت یک شخصیت آزادیخواه و روشنفکر است، بیشتر برجسته کنیم و بنده حقیقتا بر این باور هستم که ایشان از جنس کتاب و نشر و شعر و ادب لذت می برند و انسی که با کتاب دارند، بسیار جدی، عمیق و زیاد است. خواهش من این است که ناشران، از هر دسته و گروه، آثار جدی شان را برای ایشان بفرستند. ایشان اگر کامل مطالعه نکنند، حتما مرور خواهند کرد و این می تواند منشأ اتفاقات خوبی در امر کتاب و نشر و باز شدن فضای فکری بیشتر جامعه باشد.

 

مصاحبه با ایسنا   (4 خرداد 1394)

 

 

برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل‌ رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید.
کد خبر 419749

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
4 + 6 =

نظرات

  • نظرات منتشر شده: 2
  • نظرات در صف انتشار: 0
  • نظرات غیرقابل انتشار: 0
  • م.د RO ۱۶:۱۱ - ۱۳۹۴/۰۳/۰۴
    12 2
    درود بر رسول جعفریان
  • بی نام A1 ۱۶:۵۸ - ۱۳۹۴/۰۳/۰۴
    8 0
    همه چی دو وجه داره