زخمی که بر تن «شتاب تولید علم ایران» نشسته است

شتاب رشد تولید علم در اصل فرایندی است که تداومش نظامی مستقل می‌طلبد تا به مدد آن تمام دولت‌ها لزوماً تن به اجرای برنامه پیشرفت علمی بدهند.

ایسنا نوشت:

واقعیت بزرگ جهان امروز آن است که علم و دانش، محرکه اصلی قدرت، امنیت، مقبولیت و مشروعیت به شمار می‌رود و قدرت‌های سیاسی و اقتصادی، سهم بیشتر از اقتدار در جغرافیای جهان امروز را در کنج آزمایشگاه‌های خود جست‌وجو می‌کنند.

سال‌هاست که رابطه علم و قدرت بسیار تنگاتنگ تعریف می‌شود و آشکارسازی برنامه‌ها و اقدامات کشورها در فناوری‌های مختلف، بدون مخفی نگه‌داشتن آن برخلاف سابق، راهی برای نشان دادن نقش‌آفرینی‌های سیاسی و اقتصادی است و البته ماهیت صاحبان قدرت در ایفای نقش متفاوت علم در دنیای امروز نیز به‌شدت مؤثر است.

کشورهای پیشرفته سال‌هاست که از توصیه و پند و نصیحت برای اهمیت دادن به دانش و دانشمندان و سهم بودجه پژوهش و تحقیق گذشته‌اند و حوزه‌های تحقیقاتی را کانون آمال توسعه خود قرار داده‌اند. در جهان امروز علم چنان قامت افراشته که با یک دست ثروت می‌پراکند و با دست دیگر، نبض اقتصاد و رفاه ملت‌ها را می‌گیرد تا هر که در رقابت‌های فناورانه حرف بیشتری برای گفتن داشت، سهم بیشتری هم از قدرت، دارایی و دانایی برگیرد.

جمهوری اسلامی ایران نیز به‌عنوان کشوری که خواهان حفظ استقلال سیاسی و اقتصادی و درنهایت افزایش اقتدار خود در جهان امروز است، چاره‌ای جز ورود به رقابت‌های دنیای پرشتاب و تحول‌آفرین علم و فناوری ندارد و از همین روست که رهبر معظم انقلاب اسلامی با درک هوشمندانه و زودهنگام اهمیت مقوله علم و فناوری در افزایش اقتدار کشورها، در بسیاری از مناسبت‌ها، گریزی به مسئله مهم پیشرفت علمی و لزوم حفظ «شتاب رشد تولید علم در کشور» و عدم توقف آن زده‌اند و نقشه جامع علمی و دستیابی به مرجعیت علمی جهانی، محصول همین رویکرد است.

«شتاب رشد تولید علم» که به گفته مسئولان، حفظ آن بسیار مهم است، اگرچه تا بخشی هم مرتبط با کارکرد دولت‌ها درزمینهٔ توسعه بودجه تحقیقاتی است، اما در اصل فرایندی است که تداومش نظامی مستقل می‌طلبد تا به مدد آن تمام دولت‌ها لزوماً تن به اجرای برنامه پیشرفت علمی آن‌گونه که رهبر معظم انقلاب از «شتاب تولید علم» انتظار دارند، بدهند.
اما این مهم در ایران گرفتار مشکلاتی است که سبب شده در حالی شاهد «کاهش شتاب رشد تولید علم» به‌رغم «تداوم نسبی افزایش تعداد تولیدات علمی» در کشور باشیم که متأسفانه پرداختن به علل چنین رخدادی در غبارپراکنی‌های دستپاچه سیاسی و یا رویکردهای غیرتخصصی به موضوع، ابتر می‌ماند؛ غافل از آن‌که «شتاب رشد تولید علم» که به گفته مسئولان، حفظ آن بسیار مهم است، اگرچه تا بخشی هم مرتبط با کارکرد دولت‌ها درزمینهٔ توسعه بودجه تحقیقاتی است، اما در اصل فرایندی است که تداومش نظامی مستقل می‌طلبد تا به مدد آن تمام دولت‌ها لزوماً تن به اجرای برنامه پیشرفت علمی آن‌گونه که رهبر معظم انقلاب از «شتاب تولید علم» انتظار دارند، بدهند.

آمارهای تازه منتشرشده بر پایه بررسی‌های «SID» در خصوص وضعیت تولید علم کشورها و ازجمله ایران در ۲۰۱۴ که بر اساس داده‌های پایگاه استنادی ISI بوده است،‌ نشان می‌دهد که آمریکا، چین، آلمان، انگلیس و ژاپن هر یک با سهم ۲۷٫۰۸، ۱۵٫۴۴، ۶٫۵۹، ۶٫۴۱ و ۴٫۹۳ درصد، ۵ کشور اول جهان در تولید علم هستند.


رتبه کشورها در تولید علم ۲۰۱۴ جهان
ایران نیز در سال ۲۰۱۴، با انتشار ۳۰۳۴۸ سند علمی و سهم ۱٫۵ درصدی در تولید علم، رتبه ۲۲ جهان و ۲ منطقه را از آن خود کرده و ترکیه با سهم ۱٫۶۸ درصدی، رتبه ۱۸ تولید علم جهان و ۱ منطقه را به خود اختصاص داده است.

صاحب‌نظران علمی بسیاری تأکید می‌کنند که حتی دل‌خوش کردن به رتبه ۱ نیز در شأن نظام جمهوری اسلامی ایران نیست و کشور ما از چنان ظرفیت بالایی در سرمایه انسانی نخبه و دانشمندان جوان و با انگیزه برخوردار است که اگر اندکی، به بسترهای سخت‌افزاری تولید علم در کشور توجه شود، ترکیه کشوری نیست که در حد رقابت با ما باشد
با وجود رتبه ۲ ایران در تولید علم منطقه، اما صاحب‌نظران علمی بسیاری تأکید می‌کنند که حتی دل‌خوش کردن به رتبه ۱ نیز در شأن نظام جمهوری اسلامی ایران نیست و کشور ما از چنان ظرفیت بالایی در سرمایه انسانی نخبه و دانشمندان جوان و باانگیزه برخوردار است که اگر اندکی، به بسترهای سخت‌افزاری تولید علم در کشور توجه شود، ترکیه کشوری نیست که در حد رقابت با ما باشد و ایران قادر به رقابت با کشورهای پیشرفته خارج از منطقه است؛ این آرمان ابداً دور از دسترس نیست و دانشمندان ایرانی آن را ثابت کرده‌اند.

در راستای این تأکید صاحب‌نظران که به‌درستی و با درک عمیق از اهمیت «تولید علم کاربردی» صورت می‌گیرد، نگاهی دوباره می‌افکنیم به داده‌های پایگاه استنادی ISI در ۲۰۱۴ که بر اساس آن، شتاب تولید اسناد علمی ایران در بازه زمانی ۱۹۸۳ تا ۲۰۱۴ در سال‌های آخر این دوره با کاهش کاملاً محسوس همراه بوده است.

نمودار ذیل نشان می‌دهد علی‌رغم افزایش نسبی تعداد تولیدات علمی، شتاب رشد تولید علم کشور در سال‌های آخر نمودار با کاهش محسوس مواجه است.

نگاهی به ۲۰ نشریه اول منتشرکننده اسناد علمی ایران
از سویی دیگر، داده‌های پایگاه استنادی ISI، نشان می‌دهد مدارک علمی منتشره ایران در ۲۰۱۴، مجموعاً ۲۱۵۷۳ استناد دریافتی داشته‌اند (به‌طور متوسط ۰٫۷۱ استناد به ازای هر سند علمی). نکته قابل‌تأمل آن‌که مروری بر ۲۰ نشریه اول منتشرکننده اسناد علمی ایران (که این شاخص یکی از روش‌های بررسی کیفیت تولیدات علمی است) نشان می‌دهد که این نشریات از شاخص تأثیر بالایی برخوردار نیستند. ۲۰ نشریه اول منتشرکننده اسناد علمی ایران، مجموعاً ۴۱۱۳ مقاله (۱۴ درصد تولیدات علمی ایران در ۲۰۱۴) را منتشر کرده‌اند که ۶۰ درصد همین تعداد سند علمی در نشریات فاقد شاخص تأثیر و یا دارای شاخص تأثیر در چارک آخر حوزه موضوعی خود قرار دارند.

این آمار به دلیل آن‌که نشریات منتشرکننده اسناد علمی هر کشور و شاخص تأثیر آن‌ها و نیز مجموع استنادات به اسناد علمی، در ارزیابی میزان اهمیت مستندات علمی هر کشور، تعیین‌کننده هستند و به دلیل اتفاق‌نظر تمام مسئولان علم و فناوری مبنی بر لزوم حرکت کشور به سمت تولید مقالات کاربردی منجر به ایجاد محصول و ثبت اختراع و ۹ صرفاً مقالات غیرکاربردی، توجه ویژه‌ای را می‌طلبد.


۲۰ نشریه‌ای که بیشترین اسناد علمی ایران را در ۲۰۱۴ منتشر کرده‌اند
این‌که «چرا شتاب رشد تولید علم تا این اندازه مهم و مورد تأکید رهبری است؟»، «چرا شتاب رشد تولید علم، در حال حاضر کاهش یافته است؟»، «چرا سهم بالایی از مقالات ما در ۲۰ نشریه یک منتشرکننده اسناد علمی ایران، به نشریات فاقد شاخص تأثیر اختصاص دارد؟»، «چرا اکثر مقالات ما از استناد بالایی برخوردار نیستند؟» و «چرا به ازای هر ۸۰۰ مقاله در کشور، تنها یک اختراع داریم؟» پرسش‌هایی است اتفاقاً از جنس «اهمیت دادن به حفظ رتبه ایران در شتاب تولید علم» که باید فارغ از نگرش‌های سیاسی و صرفاً از نگاه صاحب‌نظران دانشگاهی و دانشمندان برجسته کشور که وابسته به دولت‌ها و وامدار مسؤولیت‌ها نیستند و با ایثار خود برای ارتقای علمی ایران تلاش می‌کنند، بررسی شود.

در همین زمینه دکتر زلفی‌گل، دانشمند و شیمی‌دان برجسته ایران و استاد دانشگاه بوعلی سینای همدان که در فهرست یک درصد دانشمندان برتر جهان جای دارد، راهکارهای بسیار چاره‌اندیشانه‌ای برای خروج از مشکلات گریبان گیر علم و فناوری کشور دارد که اگر تنها بخشی از آن‌ها دغدغه مسئولان ما شود، به‌جای دل‌خوش کردن به کسب رتبه یک تولید علم منطقه و تأکید سراسیمه و مداوم بر آن، به رقابت با برترین‌های علم و فناوری جهان می‌اندیشیم.

وی با بیان این‌که در دهه اخیر تولید علم کشور از رشد بسیار خوبی برخوردار بوده و از ۰٫۰۳ درصد به ۱٫۵ درصد تولید علم جهان رسیده است، افزود: اکنون‌که چرخ تولید علم و کشف دانش در کشور با آهنگی پیش‌رونده در حال حرکت بوده، این پرسش مطرح است که اگر قرار باشد تولید علم داخلی ازنظر فناوری مفید واقع نشود، فایده احراز جایگاه نخست علمی در منطقه برای کشور چیست؟ چراکه تحقیقات بنیادی باید پشتوانه تحقیقات کاربردی باشد و درنهایت هر دو باید نیازهای جامعه را مرتفع سازند و این مقوله به بستر و سازوکار مناسب نیاز دارد.

تولید علم ما از جامعیت برخوردار نیست
قائم‌مقام اسبق بنیاد ملی نخبگان با اشاره به این‌که تولید علم ما اولاً از جامعیت برخوردار نبوده، یعنی همه رشته‌ها، متناسب با نوع رشته، تعداد پژوهشگران و دانشجویان تحصیلات تکمیلی مربوطه در آن سهیم نیستند و ثانیاً در شأن نظام جمهوری اسلامی نیست که تولید علمش از جامعیت برخوردار نباشد افزود: بااین‌حال رشد تولید علم در ایران نباید متوقف شود، چراکه ایرانیان نشان داده‌اند که هرکجا اراده و سرمایه‌گذاری کرده‌اند، توانسته‌اند به موفقیت نائل شوند.

دستیابی به مرجعیت علمی، سرمایه بالقوه ایران است
دبیر و نایب‌رییس انجمن شیمی ایران، آرمان، آرزو، چشم‌انداز متعالی را بزرگ‌ترین سرمایه هر جامعه‌ای دانست و اسناد فرادستی جمهوری اسلامی و دستیابی به مرجعیت علمی جهانی را یک سرمایه بالقوه برشمرد و به سابقه تولید علم پس از انقلاب اسلامی اشاره کرد و گفت: پژوهش و فناوری را بعد از پیروزی انقلاب اسلامی می‌توان در چهار دهه ذیل ارزیابی کرد:‌ دهه یک: "ترویج علم و کسب دانش و مفاهیم علمی"، دهه دو: "تولید علم و کشف دانش"، دهه سه: "استانداردسازی و استاندارد پذیری در عرصه تولید علم و توجه به مهندسی تولید علم یا نظام آفرینی و کیفیت‌بخشی تولیدات علمی» و دهه چهار: "کیفیت‌بخشی به آموزش و پژوهش" و در بخش فناوری دهه "تولید ثروت از دانش یا تولید دارایی از دانایی" است که منجر به توسعه پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد در کشور می‌شود.

تحقق کامل آرمان‌ها با شعار ممکن نمی‌شود
این دانشمند مطرح کشورمان، با بیان این‌که در این برهه از زمان که برج تولید علم کشور خودنمایی می‌کند، طرح این سؤال که این برج و تولید علم چه نوع کاربری داشته و تولید این مقالات اصیل علمی و بروندادهای پژوهشی در پی تحقق چه هدفی هستند؟ سؤال به حقی است چراکه آرمان‌ها و اهداف بزرگ در عرصه علمی صرفاً با شعار محقق نمی‌شوند و از طریق طراحی، تدوین، تصویب، اجرا، نظارت، ارزیابی و حمایت از قوانین، مصوبات و آیین‌نامه‌های کارشناسی، جامع‌الاطراف و بومی ممکن می‌شوند.

تولید علم کیفی با کمبود رنج‌دهنده بسترهای سخت‌افزاری ممکن نیست
وی در تشریح علل جاماندگی نظام علم و فناوری کشور از تولیدات منجر به ایجاد محصول و اختراع که درنهایت، آرام‌آرام و طی سال‌ها و علی‌رغم کسب رتبه ۱ در شتاب تولید علم، منجر به کاهش این شتاب شده است، تصریح کرد: تولید علم کمی و کیفی نیازمند بستر نرم‌افزاری و سخت‌افزاری است. با توسعه تحصیلات تکمیلی و دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی، بستر نرم‌افزاری تولیدات علمی مهیا شد اما برای تولید علم باکیفیت بستر سخت‌افزاری به‌روز لازم است که متأسفانه دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های ما به‌شدت از کمبودهای تجهیزاتی و اعتباری در این زمینه رنج می‌برند.

به گفته دکتر زلفی‌گل، ازآنجایی‌که تجهیزات و تکنولوژی به‌روز و جدید برای تولید علم نوین کاملاً ضروری است و بدون امکان استفاده از آزمایشگاه‌های مجهز، تولید علم کیفی مقدور نیست، درنتیجه وجود آزمایشگاه‌های مجهز در هر دانشگاه و پژوهشگاه که نقش ملی و منطقه‌ای ایفا می‌کنند ضروری است.

آنچه اکنون در کسب رتبه تولید علم ایران اتفاق افتاده و هر شتابی که در رشد تولید علم داشته‌ایم همگی، مرهون تلاش و جهاد علمی محققان بی‌ادعای کشور است که بدون داشتن امکانات کافی صرفاً به مدد انگیزه و توان خود چنین موفقیتی را رقم زده‌اند و مسئولان نتوانسته‌اند انتظارات سخت‌افزاری پژوهشگران و محققان را برآورده سازند. باید از مسئولان پرسید درحالی‌که دنیا برای مقالات باکیفیت خود هزاران و میلیون‌ها دلار هزینه می‌کند شما برای مقالات باکیفیت خود چه قدر هزینه کرده‌اید؟
کسب رتبه ۱ در شتاب تولید علم فقط مرهون تلاش محققان بوده است نه امکانات

این دانشمند برجسته کشور اعتقاد دارد آنچه اکنون در کسب رتبه تولید علم ایران اتفاق افتاده و هر شتابی که در رشد تولید علم داشته‌ایم همگی، مرهون تلاش و جهاد علمی محققان بی‌ادعای کشور است که بدون داشتن امکانات کافی صرفاً به مدد انگیزه و توان خود چنین موفقیتی را رقم زده‌اند و مسئولان نتوانسته‌اند انتظارات سخت‌افزاری پژوهشگران و محققان را برآورده سازند.

وی گفت: باید از مسئولان پرسید درحالی‌که دنیا برای مقالات باکیفیت خود هزاران و میلیون‌ها دلار هزینه می‌کند شما برای مقالات باکیفیت خود چه قدر هزینه کرده‌اید؟

شناسایی استعدادهای نهفته با عدالت علمی ممکن می‌شود
دکتر زلفی‌گل، حرکت در جهت عدالت علمی با فراهم کردن شرایط تحقیقاتی و علمی به‌صورت عادلانه در سراسر کشور و باهدف شناسایی استعدادهای نهفته در تمامی نقاط را گوشزد کرد و شناسایی محققان سرآمد کشور بر اساس معیارهای صرفاً علمی و نه اجرایی و نیز فراهم کردن امکانات تحقیقاتی لازم برای آن‌ها را از دیگر راه‌های برون‌رفت از مشکلات گریبان گیر علم و فناوری دانست که نبود آن‌ها در شتاب تولید علم وقفه ایجاد کرده و خواهد کرد.

تعداد مقالات علمی معتبر منتشره در نشریات بین‌المللی معیار تولید علم است
استاد دانشگاه بوعلی‌سینای همدان با بیان این‌که تعداد مقالات علمی معتبر منتشرشده در نشریات بین‌المللی نیز به‌واسطه این‌که از محاسبات بسیار دقیق و روشن و به‌دوراز هرگونه دست‌کاری تدوین می‌شوند، معیار تولید علم به‌حساب می‌آید، در خصوص انتشار مقالات محققان ما در نشریات بی‌کیفیت نیز گفت: یافته پژوهشی که به‌صورت مقاله یا کتاب منتشر می‌شود، زمانی تأثیرگذارتر است که در سطح بین‌المللی منتشرشده، خوانندگان بیشتری را به خود جلب کند و مورد نقد، چک و اصلاح بین‌المللی قرار گیرد. در این صورت است که موجب گسترش مرزهای دانش با شتاب بیشتری شده، پژوهشگر ملی وجهه بین‌المللی پیدا می‌کند و می‌تواند در جذب دانشمندان بین‌المللی توفیق داشته و موجبات تحقق دیپلماسی علمی را فراهم کند.

سیاست «بازی در زمین ما»
به گفته وی، درصورتی‌که با برنامه‌ریزی بتوان یافته‌های پژوهشی را که در راستای نیازهای داخل کشور است، در بعد بین‌المللی به چاپ رساند، امکان هدایت پژوهشگران و دانشمندان بین‌المللی جهت تحقیق در راستای علوم بومی محقق می‌شود؛ یعنی شرایطی را ایجاد کنیم که آن‌ها برای ما و در زمین ما بازی کنند و بخشی از انرژی و پتانسیل آن‌ها در راستای حل مسائل بومی کشور ما به کار گرفته شود؛ همان سیاستی که در حال حاضر بعضی از کشورهای توسعه‌یافته در پیش گرفته‌اند.

دکتر زلفی‌گل همچنین تأکید کرد: حضور علمی فعال در عرصه بین‌المللی در افزایش شیب رشد علمی و فنی کشور بسیار مؤثر است.

این دانشمند برجسته کشور تأکید کرد که ارزش علمی مقاله زمانی سنجیده می‌شود که دارای نوآوری جدید باشد و نکته مهم این است که مقاله باید در یک مجله معتبر بین‌المللی به چاپ رسیده باشد تا معیار و مصداق تولید علم محسوب شود و نویسنده مقاله برای صاحب مکتب شدن باید چندین مقاله درزمینهٔ و گرایش تخصصی منتشر کرده باشد، نه‌فقط یک مقاله.

روح تولید علم در رجوع و استناد شکل می‌گیرد
وی گام بعدی که طی آن یک دستاورد پژوهشی، مصداق تولید علم تلقی می‌شود را رجوع و استناد بین‌المللی به یک مقاله دانست و گفت: به‌عبارت‌دیگر روح تولید علم در رجوع و استناد شکل می‌گیرد.

وی با بیان این‌که اطلاع از میزان ارجاعات در مقالات از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است افزود: اولاً محقق می‌تواند به میزان تأثیر کار علمی خود در علم و دانش بشری و بومی پی ببرد و همچنین متوجه می‌شود که چه محققانی به کار وی ارجاع کرده، کار او را رد و یا تأیید کرده‌اند، ثانیاً امکان شناسایی پژوهشگران هم‌تخصص و هم‌گرایش برای وی فراهم می‌شود و از این راه به‌طور مداوم اطلاعات پژوهشگران بهنگام می‌شود و از همه مهم‌تر این‌که بودجه پژوهش در کشور بهینه مصرف می‌شود، یعنی این‌که پژوهشگری که به‌صورت بومی بر روی موضوعات ویژه داخل کشور تحقیق می‌کند، امکان دسترسی به پیشینه تحقیق و پژوهش برای وی میسر می‌شود.

میزان اعتبارات پژوهشی نشان از توجه هر دولت به علم و دانش دارد
دانشمند برجسته کشورمان در ادامه به اعتبارات پژوهشی اختصاص‌یافته در بودجه کشور اشاره کرد و گفت: میزان اعتبارات پژوهشی در هر جامعه‌ای نشان از توجه آن دولت به علم و پژوهش و توسعه علمی همه‌جانبه دارد. کشورهای توسعه‌یافته تا بیش از ۳ درصد از تولید ناخالص داخلی خود را به تحقیقات اختصاص می‌دهند و با مدیریت درست، آن را جذب می‌کنند؛ اما شواهد موجود آشکار می‌سازد که بودجه تحقیقات کشور ما همواره زیر یک درصد از تولید ناخالص داخلی بوده که کمتر از نصف آن‌هم جذب نشده است.

توانایی کمتر، بودجه پژوهشی بیشتر، توانمندی بیشتر، بودجه پژوهشی کمتر
به گفته وی، توزیع نامناسب بودجه پژوهشی نیز یکی از عواملی است که باید بدان توجه شود. بودجه‌های پژوهشی که در اختیار اشخاص است، بسیاری از اوقات تناسب عکسی با توانایی‌هایشان دارد، یعنی آن‌که توانگر است بودجه کمتری در اختیار دارد، نسبت به کسی که در آن حد توانایی ندارد؛ به‌عبارت‌دیگر قرار گرفتن در مکان جغرافیایی خاص نباید امتیازی برای اختصاص بودجه بیشتر باشد، بلکه باید بر اساس ضابطه و برونداد کیفی، اعتبارات پژوهشی توزیع شود. دکتر زلفی‌گل خاطرنشان کرد: بعضی وقت‌ها بودجه پژوهشی خارج از وزارت علوم درجاهایی هزینه می‌شود که به‌واقع بازده چندانی ندارد؛ اگرچه جزء بودجه‌های پژوهشی کشور هم به‌حساب می‌آید. به اعتقاد وی، ارزیابی نتایج تحقیقات می‌تواند ملاک مناسبی برای توزیع بودجه‌های پژوهشی باشد و همچنین در توزیع درست بودجه تحقیقاتی باید شاخص‌ها و استانداردهای جهانی را در نظر گرفت. راه‌هایی که علم را به ثروت می‌رساند استاد دانشگاه بوعلی‌سینای همدان همچنین توجه به تولید علم و مشارکت در علم جهانی،‌ بازآفرینی محلی دستاوردهای علمی جهان و تبدیل به ثروت ملی از راه ایجاد و تقویت سازوکارهای مناسب و مطلوب مانند مراکز رشد، مراکز کارآفرینی، پارک‌های علم و فناوری، توسعه فن بازار، ایجاد فضای مناسب برای استقرار دانشمندان و نخبگان، ایجاد تعاملات مناسب و مطلوب بین‌المللی، ایجاد مراکز ملی آگاهی‌رسانی علمی، نمایه‌سازی علم و فناوری بومی، بررسی مسائل علمی حل‌نشده، رصد نیازهای کشور و ایده‌های نو، تأسیس پردیس انجمن‌های علمی مجهز به امکانات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری لازم، توزیع مناسب بودجه‌های پژوهشی، بازنگری در مأموریت دانشگاه‌ها و گنجاندن علوم بومی و کارآفرینی در متون درسی در مقاطع مختلف را ازجمله بسترها و زیرساخت‌های مهم توسعه علمی کشور برشمرد و گفت: فقدان برنامه‌ای صحیح و مدون و عدم برنامه‌ریزی جامع‌الاطراف جهت دستیابی به‌ویژه آموزش و پژوهش هدفمند عامل مؤثر در عدم توانایی تولید فناوری در کشور بوده است. اهمیت دسترسی پژوهشگران به پایگاه‌های علمی جهان وی همچنین بر اهمیت دسترسی پژوهشگران به پایگاه‌های علمی دنیا تأکید کرد و گفت: تمامی دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور باید به پایگاه‌های علمی دنیا متصل باشند تا امکان آشنایی محققان با یافته‌های جدید علمی دنیا میسر شود. امروزه به‌واسطه فناوری اطلاعات و اینترنت، تعامل علمی با جهان بسیار ساده شده و لذا ضروری است این مقوله نیز در برنامه کلان توسعه علمی کشور به‌صورت روشن لحاظ شده و اعتبارات و بسترهای سخت‌افزاری لازم مهیا شود. عدم دسترسی دانشگاه‌ها به پایگاه‌های اطلاعات علمی شایسته نظام اسلامی نیست به گفته وی، پژوهشگری، پویایی علمی خویش را حفظ خواهد کرد که بداند در دنیا درزمینهٔ تخصصی خویش چه‌کارهایی صورت پذیرفته و می‌پذیرد و بتواند از نتایج تحقیقاتی دیگران بهره جوید. مسلماً برای برقراری چنین ارتباطی اعتبار مالی نیاز است. شایسته نظام اسلامی نیست که دانشگاه‌های آن به دلیل کمبود بودجه نتوانند از پایگاه‌های اطلاعات علمی و الکترونیکی دنیا استفاده کنند چراکه اساتید و دانشجویان و به‌ویژه پژوهشگران باید علم روز را بدانند.


استانداردسازی علم با تلفیق کمیت و کیفیت
وی در این گفت‌وگو به ارائه راهکارهایی برای جلوگیری از کاهش شتاب رشد تولید علم پرداخت و «توجه به مقوله استانداردسازی علم با تلفیق کمیت و کیفیت و معرفی معیار تلفیقی جدید»، «بومی کردن شاخص‌های اساسی علم»، «دستیابی به مصادیق تولید علم ایران به‌گونه‌ای که موردقبول تمامی رشته‌ها، تخصص‌ها و سلیقه‌ها باشد»، «امکان ارزیابی دانشمندان و آثار علمی آن‌ها با دقت و صحت بیشتر و همچنین انتخاب بهترین دانشمندان، اندیشمندان و پژوهشگران تولیدکننده علم توسط بنیاد ملی نخبگان کشور»، «ارائه معیار واقعی‌تر به‌منظور استفاده برای ارتقای مرتبه اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور»، «ارائه معیار برای استانداردسازی علمی دانش‌آموختگان مقاطع دکترای داخل کشور»، «ارائه معیار مناسب برای اختصاص پژوهانه به دانشمندان، اندیشمندان و پژوهشگران در مراکز مختلف کشور و توزیع بودجه پژوهشی کشور بر اساس برون‌داد پژوهشی با در نظر گرفتن معیار تلفیقی از کمیت و کیفیت» را ازجمله راهکارهای مؤثر در این زمینه برشمرد.

استخدام و ارتقای اعضای هیئت‌علمی بر اساس پازل علمی کشور
وی با اشاره به لزوم دستیابی ایران به مرجعیت علمی در جهان، طراحی پازل علمی، پژوهشی و فناوری برای کشور و نیز تأسیس رصدخانهٔ تولید علم در ذیل پایگاه استنادی جهان اسلام جهت امکان رصد دقیق علم و فناوری بدون محدودیت‌های مالی، نرم‌افزاری و سخت‌افزاری را از ضرورت‌های این مهم برشمرد و با اشاره به غلبه یافتن نگاه کمی بر تولید مقالات نسبت به نگاه کیفی به ارائه برخی راهکارهای رفع این مشکل در حوزه تولید علم نیز پرداخت و گفت: استخدام، ترفیع و ارتقای هر عضو هیئت‌علمی در دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراکز آموزشی صرفاً باید بر اساس پازل آموزشی و پژوهشی ایشان و موردنیاز هر موسسه انجام پذیرد. بدان معنا که صرفاً از محققان سرآمد علمی که دارای پازل تحقیقاتی اثبات شده هستند، حمایت صورت گیرد و از تحقیقات بی‌ربط پراکنده حمایت نشود. این اقدام سبب خواهد شد که محققان سرآمد ملی، در ابعاد فراملی و جهانی نیز سرآمد شده و حرکت به سمت مرجعیت علمی باشد.

مقایسه سرانه هزینه هر مقاله در کشورهای پیشرفته و ایران، یک واقعیت تلخ
به گفته وی در حال حاضر شرایط به‌گونه‌ای است که برای همه محققان امکانات لازم جهت تولید علم کیفی مهیا نیست، زیرا تولید علم کیفی هزینه‌بر بوده و تجهیزات به‌روز می‌خواهد. با یک محاسبه ساده و مقایسه سرانه هزینه هر مقاله در کشورهای پیشرفته با کشور ایران واقعیت و علت عدم برخورداری از کیفیت شایسته تولیدات علمی کشور را محرز می‌سازد. همان‌طور که تاکنون نیز افت تولیدات علمی تا حدی متأثر از تولید مقالات بی‌کیفیت و فاقد استنادات بالاست.

استاد دانشگاه بوعلی‌سینای همدان گفت: ضروری است قوانین، آیین‌نامه‌ها و مقررات برای هدایت پایان‌نامه‌ها نیز به سمت کاربردی شدن اصلاح شوند.

این دانشمند مطرح کشور، در ادامه تأکید کرد: همچنین حمایت از قطب‌های علمی کشور نیز باید به شکل کاملاً تخصصی و غیرعمومی و مطابق با قلمرو محدود در پازل تحقیقاتی صورت گیرد.

وی در ادامه بر تقویت تعاملات بین‌المللی علمی و تحقق دیپلماسی علمی نیز تأکید کرد و گفت: باید شرایط لازم برای شرکت محققان سرآمد علمی در کنگره‌ها و سمینارهای بین‌المللی جهت تبادلات علمی با پژوهشگران سایر کشورها بیش از گذشته فراهم شود.

ایجاد مرکز نمایه‌سازی مسائل حل‌نشده علمی
دکتر زلفی‌گل در پایان ساماندهی منابع مالی بخش تحقیقات، ایجاد بانک ملی ایده، توجه پژوهشگران به زبان دو حوزه تخصصی خود، ایجاد مرکز نمایه‌سازی مسائل حل‌نشده علمی، ایجاد پردیس انجمن‌های علمی و ماموریت‌گرا کردن دانشگاه‌ها را لازمه تولید علم باکیفیت و پرکاربرد برای کشور دانست.

چرا به ازای هر ۸۰۰ مقاله یک ثبت اختراع داریم؟
این دانشمند برجسته کشور درزمینهٔ سهم بسیار ناچیز اختراعات از تولیدات علمی کشور، مهم‌ترین دلیل را عدم پایبندی به قانون مالکیت‌های معنوی بین‌المللی و همچنین داخلی دانست و گفت: اگر قوانین محکم هدایتی، حمایتی و نظارتی در این خصوص وجود داشته باشد، این مشکل حل خواهد شد. با استفاده از پتانسیل قانون می‌توان به هر آرمان، هدف و آرزوی ملی دست یافت. کافی است همچون تشویقی که از مقالات و تحقیقات نانو شد، از این بخش نیز حمایت و تشویق به عمل آید. حتماً شاهد اتفاقات بزرگی در این عرصه نیز خواهیم بود.

5353

برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل‌ رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید.
کد خبر 428101

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
3 + 15 =

نظرات

  • نظرات منتشر شده: 2
  • نظرات در صف انتشار: 0
  • نظرات غیرقابل انتشار: 0
  • بی نام IR ۰۶:۴۱ - ۱۳۹۴/۰۳/۳۱
    5 0
    فردی هست توی یکی از موسسات تحقیقاتی کشور بدون داشتن حتی یک دانشجوی ارشد و دکتری بیش از 100 مقاله آی اس آی نوشته چه چوری؟ فقط با بلد بودن زبان انگلیسی نتایج آماده کار تحقیقاتی دوستانشو میگیره و مقاله شون میکنه و میفرسته مجلات خارجی. الان نزدیک استادیشو بگیره. این شده وضع علمی کشور
  • بی نام A1 ۱۳:۴۸ - ۱۳۹۴/۰۳/۳۱
    8 0
    تا وقتی که بین "تولید علم" و "تولید انبوه مقاله" فرق گذاشته نشه توی یک دور باطل خواهیم چرخید....