نتایج تحقیق نشان می دهد که در بعد کالبدی- زیست محیطی، وضعیت محله فرهنگیان در مولفه خدمات و کیفیت مسکن بهتر از فراش محله است و از نظر زیست محیطی تفاوت معناداری بین دو محله وجود ندارد. اما در کل، از نظر بعد کالبدی- زیست محیطی، شرایط محله فرهنگیان بهتر از فراش محله است.
سیاستگذاری درست در حوزه مدیریت و برنامه ریزی شهری نیازمند درک درست از شرایط زندگی در محلات شهری( به عنوان سلولهای اجتماعی- فضایی شهرها) و نیازها و اولویتهای مردم ساکن در آنهاست. سنجش و تحلیل درست کیفیت زندگی می تواند مدیران شهری را در جهت اولویت بندی منابع محدود برای بهترین پاسخگویی به نیازهای موثر شهروندان یاری نماید. نتایج این تحقیق می تواند نیازهای واقعی هر دو محله را شناسایی کرده تا کمک کند که کیفیت زندگی در هر دو محله- هم محله جدید و هم محله قدیمی - ارتقاء یابد.
اکنون کیفیت زندگی به عنوان یک فاکتور مهم در رده بندی شهرها از نظر موفقیت و کامیابی تلقی میشود از این رو بالاترين هدف توسعه و مديريت شهري، بهبود كيفيت زندگي و خوشبختي شهروندان است در بيان كلي، كيفيت زندگي به مولفه(هاي)كاميابي يا رضايت مندي بيشتر يا كمتر در زندگي مردم مربوط مي شود. مفهوم كيفيت زندگي چند مشخصه جالب توجه دارد: الف: تنها به زندگي انساني ارجاع دارد. ب: به ندرت در (صيغه)جمع بكار رفته(يعني بصورت كيفيات زندگي)است.ج: به عنوان يك عبارت عام و غير قابل تقسیم مي باشد كه معنايش مي تواند ناب(و خالص) باشد. د: مشكل است كه آن را به هر رده مجزا از علوم مرتبط با جامعه شناسي طبقه بندي نمود.
فرآيندهاي دروني و ذهني وابسته به تجارب كيفيت زندگي مي توانند از طريق فيلترها و بيان هاي مختلف توضيح داده شوند و مفهوم كيفيت زندگي به ميزان قابل توجهي مبهم است چرا که مفهوم كيفيت زندگي فهميدن رشد بشر و فرآيندهاي توسعه اي، و روا نشناختي تحت تاثير عوامل محيطي و نظام هاي ارزش(گذاري)انفرادي هستند، را در بر دارد.
کيفيت زندگي شهري مفهومي چند بعدي وميان رشته اي است وداراي وجوه ذهني وعيني به صورت توامان وبنابرين صرف برنامه ريزي موضوعي ياموضعي بدون توجه به ارزش ها ،نگرش ها وآرزوهاي مردم وذهنيت خاص آنان به اين مفهوم راهگشا نخواهد بود . برنامه ريزي به منظور ارتقاي کيفيت زندگي شهري نيازمند دستيابي به معيارها وشرايطي است که آسايش ورضايتمندي شهروندان را ازطريق برآوردن نيازهاي مادي ورواني آنان پاسخ گويد کيفيت زندگي شهري به شاخص هاي اجتماعي،فرهنگي،محيطي ورواني درروند برنامه ريزي کيفيت زندگي شهري توجه خواهد داشت .
کيفيت زندگي شهري دربرگيرنده ابعاد رواني است که شاخص هايي همچون رضايت،شادماني،وامنيت رادربرميگيرد. دربرخي موارد رضايت اجتماعي نيزناميده ميشود.همچنين ابعاد محيطي که دربرگيرنده سنجش هايي همچون مسکن،دسترسي به خدمات وامنيت محيطي است جنبه هاي ديگردربرگيرنده توجه به فرصت هاي اجتماعي،اميدهاي اشتغال،ثروت واوقات فراغت است ارتقاء کيفيت زندگي شهري پنج معيار ودوفوق ِ معيار را بيان ميکند که شامل : 1 -سرزندگي و نيازهاي بيولوژيکي 2- معني : يعني اينکه شهر تاچه اندازه مي تواند به وضوح درک شده ازنظرذهني قابل شناسايي باشد 3- تناسب : يعني اينکه شکل وظرفيت فضاها ،معابروتجهيزات يک شهر تاچه اندازه باالگو وکميت فعاليت هايي که مردم به آن اشتغال دارند ويااشتغال پيدا خواهند کرد منطبق است 4-دسترسي : توانايي دسترسي به سايرافراد،فعاليت ها ،منابع ،خدمات اطلاعات ... 5- نظارت واختيار:يعني اينکه استفاده ودسترسي به فضاها وفعاليت ها وايجاد ،تعمير ،اصلاح ومديريت آنها تاچه اندازه توسط کساني که از آن استفاده مي همچنین دوفوق معيار نیز شامل 1-کارايي: به مفهوم هزينه ايجاد ونگهداري شهردرهرسطح موردنظر و عدالت: به معني چگونه توزيع سودوزيان محيطي بين افراد طبق اصول خاصي نظيربرابري ،نياز،ارزش ذاتي ،قدرت پرداخت ،کمک بالقوه وياقدرت .عدالت معياري است که عايدي بين افراد رامتعادل ميسازد .
در راستاي تحقق توسعه پایدار شهري می بایست شرایطی فراهم شود تا امکان بستر سازي توسعه پایدار انسانی و بهبود رفاه اجتماعی شهروندي از جمله بسط شاخص هاي عینی و ذهنی کیفیت زندگی فراهم گردد. در واقع استفاده از مفهوم كيفيت زندگي شهري در برنامه ريزي شهري حداقل مي تواند در دو مرحله از فرآيند برنامه ريزي مورد استفاده قرار بگيرد. مرحله اول جايي است كه برنامه ريزان مي خواهند چشم انداز صحيح و قابل اطميناني از وضعيت موجود شهر داشته باشند. مرحله دوم جايي است كه برنامه ها و پروژه ها مي بايست مورد ارزيابي قرار بگيرند تا سودمندي و كارآيي آنها تاييد شود در اين مرحله نيز بررسي اثراتي كه اين برنامه ها و پروژه ها بر روي ابعاد مختلف كيفيت زندگي شهري مي توانند داشته باشند، راهنماي مناسبي را براي برنامه ريزان و تصميم گيران بوجود مي آورد.
محله به مثابه سلول اصلي شهر سنتي در ايران سكونتگاه قوم، نژاد، مذهب يا فرقه اي خاص است. جامعه شهري در روند شكل گيري خود مجموعه ايي را ايجاد كرده كه به محله معروف شد.بافت كالبدي محله به عنوان تبلور فضايي شرايط اجتماعي اقتصادي جامعه داراي انسجام و همگني خاصي است كه نمايانگر روابط متقابل ساكنان در ارتباط روزمره آنان است.
فراش محله یک محله قدیمی با 2950نفر و وسعت حدود 42 هکتار است بنابراین تراکم ناخالص این محله حدود 70نفر در هکتار است که یک محله با تراکم متوسط محسوب می شود. این محله جزو بافت قدیم بهشهر و وجود مساکنی که نیازمند به سیازی و معابری که نیازمند سازماندهی هستند از ویژگی های این محله دسترسی آسان به جنگل است
از ویژگی های جالب توجه این محله تعدد مساجد در این محله است به طوریکه 5 مسجد در این محله وجود دارد. از امتیازات خاص این محله قرار گیری بیمارستان و آموزش و پرورش بوده که دسترسی ساکنان به این کاربری مهم را میسر نموده است
حال به کوی فرهنگیان سری خواهیم زد: محله فرهنگیان جزو بافت جدید بهشهر محسوب شده که جمعیت این محله حدود 3600 نفر و وسعت آن 34 هکتار است، بنابراین تراکم ناخالص این محله حدود 105 نفر در هکتار است. این محله جزو محلات برنامه ریزی شده و دارای بافت شطرنجی منظم است. از امکانات موجود در این محله می توان به مدرسه، درمانگاه، سینما، پارک، فروشگاه اشاره نمود. مساکن این محله عمدتا نوساز و دارای قابلیت نگهداری هستند. از نظر کیفیت مسکن وضعیت محله فرهنگیان به مراتب بهتر از فراش محله است. و این تفاوت معنادار نیز می باشد. محله فرنگیان محله جدید است که اکثر ساختمانهای مسکونی آن نوساز و قابل نگهداری هستند اما فراش محله مسکن نوساز کمتری دارد. همین باعث می شود که کیفیت مسکن در فرهنگیان بهتر از فراش محله باشد. در کل نیز کیفیت کالبدی-محیطی در هر دو محله به طور معناداری بالاتر از حد متوسط است. با این حال محله فرهنگیان به طور معناداری شرایط بهتری نسبت به فراش محله دارد .
میانگین حس امنیت در هر دو محله بالاتر از حد متوسط است و از این نظر می توان گفت هر دو محله محلاتی امن هستند و ساکنان آنها احساس امنیت مناسبی دارند. حس امنیت ساکنان محله فرهنگیان 3.67 و محله فراش محله 3.54 می باشد
در مولفه پیوند اجتماعی نیز وضعیت فراش محله (به عنوان محله قدیمی) نسبت به محله فرهنگیان ( به عنوان محله جدید) بهتر است. که علت این امر وجود مدت اقامت بالاتر ساکنان در این محله باشد. میانگین بدست آمده برای این مولفه در فراش محله حدود 4.1 و در محله فرهنگیان حدود 3.76 می باشد.
همچنین حس اجتماعی در فراش محله موجب تشویق ساکنان برای مشارکت در بهبود محله گردیده و تعلق محله ای در هر دو محله بالاتر از حد متوسط است. که در محله فرهنگیان میانگین 3.54 و در فراش محله 3.77 را نشان می دهد یعنی هر دو محله از نظر کیفیت محیط اجتماعی شرایط تقرایبا مناسبی دارند
مهمترین نتایج بدست آمده ازکیفیت اقتصادی زندگی ساکنان ،مربوط به رضایت آنان از درآمد در محله فرهنگیان بوده که حدود 3.09 و در فراش محله حدود 2.74 می باشد که نمی توان گفت که رضایت از درآمد در محله فرهنگیان بالاتر از حد متوسط و در فراش محله پایین تر از حد متوسط است و به طور نسبی می توان گفت که این متغیر در هر دو محله در حد متوسط می باشد.
رضایت ساکنان از شغلشان در محله فرهنگیان میانگینی حدود 3.47 و در فراش محله میانگینی حدود 3.14 را نشان می دهد که از این نظر شاغلین هر دو محله رضایت نسبتا مناسبی از شغلشان دارند. البته وضعیت محله فرهنگیان بهتر از فراش محله است.
امنیت شغلی نیز در بین ساکنان محله فرهنگیان بالاتر از متوسط و در فراش محله در حد متوسط و محله فرهنگیان وضعیت بهتری نسبت به فراش محله دارد. کیفیت زندگی اقتصادی به عنوان یکی از ابعاد سه گانه کیفیت زندگی ترکیبی از سه مولفه رضایت از درآمد، رضایت از شغل و امنیت شغلی است. بالا بودن کیفیت زندگی اقتصادی در محله فرهنگیان و متوسط بودن ان در فراش محله نشان دهنده تفاوت معنادار دو محله از نظر کیفیت زندگی اقتصادی دارد.
در واقع کفیت زندگی چیزی فراتر از استاندارد زندگی است کیفیت زندگی یکی از مهمترین ابعاد موفقیت و مزیت رقابتی شهرهاست. این مفهوم ارتباط بسیار نزدیکی با توسعه پایدار شهری دارد. کیفیت زندگی شهری حوزه های مختلف زندگی شهروندان را شامل می شود. حوزه اقتصادی، حوزه اجتماعی و حوزه کالبدی - محیطی. در این بین برنامه ریزی شهری به عنوان علمی بین رشته ای قصد ارتقاء و بهبود حوزه های مختلف زندگی را دارد. این مهم هنگامی محقق می گردد که برنامه ریزی شهری از نگاهی صرفا کالبدی رها شده و اهداف مختلف اقتصادی- اجتماعی را در درون خود قرار دهد.
با توجه به بررسی و تحلیل ابعاد و شاخص های کیفیت زندگی در دو محله می توان موارد زیر را پیشنهاد داد:
تدوین برنامه های بهسازی بافت فراش محله جهت بهبود وضعیت شبکه معابر و بهبود کیفیت خدمات مخصوصا خدمات فرهنگی و اوقات فراغت.
ارائه وامهای کم درصد برای بهسازی و نوسازی مساکن کم کیفیت در فراش محله.
بالفعل نمودن، بهبود و استفاده از پتانسیل مشارکتی در هر دو محله جهت بهبود کیفیت زندگی از طریق برنامه های مشارکتی
افزایش مهارتهای شغلی و کارآفرینی در محلات مورد مطالعه جهت بهبود وضعیت اقتصادی
پیشنهادات برای مطالعات آینده در این محلات
سنجش نقش سرمایه های اجتماعی و انسانی محلات در بهبود کیفیت زندگی محلات شهر بهشهر و چگونگی استفاده از این سرمایه ها در جهت ارتقاء کیفیت زندگی
تحلیل کیفیت زندگی عینی و ذهنی در محلات مختلف و مقایسه یافته های حاصل از شاخص های عینی و ذهنی.
ارزیابی نقش اقدامات مدیریت شهری در کیفیت زندگی شهروندان بهشهری
میثم داوودی
معاونت اداری مالی شهرداری بهشهر
نظر شما