غوغای ادب

اگر اهل نوشتن در شبکه‌های اجتماعی یا دنبال کردن مطالب در فضای مجازی باشید، حتماً بارها شاهد بحث‌های فارسی‌زبانان دراین فضاها بوده‌اید. تجربه‌ای شخصی می‌گوید در بسیاری از موارد پس از جدی شدن یک بحث، معمولاً سومین حرف جدی‌ای که بین دو طرف رد و بدل می‌شود، درباره‌ی ادب و اخلاق است. یکی از طرفین آن دیگری را به نداشتن ادب و اخلاق متهم می‌کند و کار به «ادب مرد به ز دولت اوست» و «بی‌ادب محروم ماند از لطف رب» و «بی‌ادب تنها نه خود را داشت بد - بلکه آتش در همه آفاق زد» می‌کشد. کمی بعدتر هم بحث را نیمه‌کاره رها می‌کنند چون دست کم یکی از دو طرف گمان می‌کندصحبت با آدم بی‌ادب وقت تلف کردن است و عاقلانه نیست.

همه‌ی این‌ها - اگر از آن سوی دیگر بنگریم - نشان می‌دهد فارسی‌زبانان دچار بحران ادب هستند. کسی که دائم از ثروت حرف می‌زند، یا فقیر است یا ثروتمندی تازه به دوران رسیده. ثروتمندان جاافتاده زیاد از داراییشان نمی‌گویند. کسی که در هر سه جمله یک بار نام غذایی را می‌برد، هم کم‌ظرفیت است و هم تا به حال آن غذا را نمی‌شناخته و تازه با آن غذا آشنا شده است. این ملاک تنها فردی نیست، اجتماعی نیز هست. وقتی میزان توجه به مفهومی در گفتار و نوشتار جامعه‌ای از حد متعارف بیشتر می‌شود، بیش از این که نشان از پیوند آن جامعه با آن مفهوم باشد، نشان از بحران است و این در مورد جامعه‌ی فارسی‌زبانان و مفهوم ادب صدق می‌کند.

به طور واضح راننده‌ای را یادم هست که خیابان یک‌طرفه‌ای را در یک قسمت شلوغ شهر خلاف جهت می‌آمد و من ازش پرسیدم خجالت نمی‌کشی؟ و او در جوابم گفت شما آقا ادب ندارید و شیشه‌ی ماشینش را بالا کشید.

 دست کم بد نیست اگر تلاش کنیم بفهمیم این «ادب» چی است که ما دچار بحرانش هستیم. کار عجیب اما رایجی که در چنین مواردی می‌کنند، این است که برای فهم یک مفهوم به لغت‌نامه نگاه می‌کنند. لغت‌نامه کتاب مفیدی است و به کارهایی می‌آید، اما برای فهم یک مفهوم، آن هم مفهومی کلیدی، محوری، و تأثیرگذار، دانستن معادل یا معنی یک واژه دردی را دوا نمی‌کند. برای فهم یک مفهوم ما به نظریه‌ای نیاز داریم که آن مفهوم را برای ما روشن کند. چهارچوبی ذهنی، گردآیه‌ای از آموزه‌ها، که ذهن ما را سامان و جهت می‌دهد تا با دانستن این مجموعه آن مفهوم را نیز دریابیم.

شما نظریه‌ای سراغ دارید که ادب را به ما بشناساند؟