در امر عراق، ما در کجای کاریم؟

در باره وضعیت عراق و موضع و موقع ما نسبت به آن چند نکته قابل توجه است

الف: حمایت از مالکی تا پیش از حمله داعش (که البته در چارچوب نظام قانونی عراق بود) نکته  قابل تاملی است که باید در آن دقت می شد، زیرا رفتار این دولت سبب شد تا طی رخدادهای مربوط به داعش بخشی از سرزمین عراق دستخوش اتفاقات ناگوار شود.  اگر بخواهیم تفسیر دیگری از این ماجرا داشته باشیم این است که بگوییم باید در سنجش شرایط عراق، دقت بیشتری می کردیم  اطلاعات لازم را از کردها و دیگران نگرفتیم و دقیقا متوجه نشدیم چه اتفاقاتی در حال رخ دادن است. در این باره امریکایی ها هم بی توجه و در واقع غافل ماندند و سیستم های اطلاعاتی آنان نیز از پیشرفت کار داعش در منطقه باز ماند. همه اینها دست به دست هم داد و دولت عراق نتوانست برابر تجاوز داعش بایستد.

ب: از سوی دیگر باید گفت، مهم ترین کار داعش استفاده از ضعف دولت مالکی و بی توجهی آن به کردها و عشائر سنی دو نیروی مهم در شمال و شمال غرب عراق بود. بود نه آن که داعش جریان خیلی مهمی بود که توانست فتح الفتوح کند. داعش پس از آن با خشونت و قتل و غارت نیروهای محلی را وحشت زده کرد. وقتی مالکی نتوانست موصل را با چند لشکر و آن هم تجهیزات نگه دارد و در مقابل یک هزار و پانصد نیروی داعش آن را واگذار کرد، توان گفت اتفاق مهمی هم نیفتاده که ما یا امریکایی ها بی خبر باشیم. اما هرچه هست، ضعف ما یا به عبارت بهتر بی توجهی ما نسبت به مسائل کردها و عشائر سنی و در مقابل اعتماد به مالکی اشتباهی است که وضعیت بعدی را سبب شده است. با این حال مسوول این اوضاع دولت مالکی است. شماری از کردها هم به بهانه بی توجهی دولت مالکی، رقص مختصری با داعش کردند که البته چوبش را خوردند.

ج: در حال حاضر داعش بخش مهمی از منطقه کردی و بسیاری از نواحی عشائر سنی را در تصرف خود دارد. در این زمینه ما کاری نمی توانیم انجام دهیم. آنها در شهر جلولاء در 25 کیلومتری مرز ما هستند. اما نه ما برنامه ای برای حمله داریم و نه امکان حمله هوایی یا زمینی برای ما در سرزمین عراق وجود دارد، نه دولت عراق از ما درخواست کمک کرده است. کردها و عرب های سنی مدافع دولت مرکزی یا به عبارتی مخالف داعش، از امریکایی ها درخواست کمک کرده اند و آنها هم آمده اند. همین دو روز قبل استاندار الانبار درخواست کمک کرد و امریکایی ها هم اجابت کردند در حالی که به درخواست های مالکی بی توجهی کردند. در کنار آنها انگلیس و فرانسه نیز وارد میدان شده اند. گویا روسها هم هستند. در این وضعیت البته ایران حضور ندارد و طبعا نقشی ندارد. بسا عربستان متحد اصلی امریکایی ها در زدن داعش باشد. تنها حضور غیر رسمی ایران، حمایت از شیعیان برای حراست از مناطق خود آنهاست که می تواند مشورت بدهد و به خصوص نیروهای بسیجی آموزش ندیده را راهنمایی کند تا بتوانند جلوی حملات داعش را به نواحی کربلا، محلات شیعه نشین بغداد، و همین طور نواحی سامرا و بلد و غیره بگیرند. بنابرین، در حال حاضر، دور دست امریکایی ها و غربی ها افتاده و آنها نفوذ خود را در منطقه و در صحنه سیاسی عراق بیش از پیش استحکام خواهند بخشید. این چیزی بود که با سالها تلاش آیت الله سیستانی و ایران، کم رنگ شده بود، به خصوص زمانی که امریکایی ها نیز از عراق خارج شدند.

د:‌ در مقابل زدن داعش توسط امریکایی ها و نه ما، از یک جهت دیگر از محاسن امر است. همین که ما درگیر این ماجرا نباشیم، ماجرایی که به هر حال بین یک عده مسلمان نمای منحرف خارجی صفت با امریکای سلطه گر است خود حسن کار است. اگر امریکایی ها راست بگویند و واقعا داعش را بزنند، نباید ایران مداخله ای داشته باشد. البته همان نتیجه ای که در بند ب گفته شد خواهد داشت و برای مدتی دیگر این ما نیستیم که می توانیم روی کردها یا دیگران تاثیر بگذاریم بلکه این غربی ها هستند که دوباره در این منطقه کر و فر خواهند اشت.

هـ : استراتژی ایران در آینده عراق چیست؟ این پرسش مهمی است. اگر در یک دوره طولانی مشکلاتی وجود داشته و ما نتوانسته ایم خود را هماهنگ با رخدادها پیش ببریم به طوری که امروز نه تنها امنیت مردم عرا ق به عنوان همسایگان مسلمان ما، بلکه امنیت شیعیان عراق به عنوان متحدین استراتژیک ما و نیز امنیت مرزهای ما مشکل دار شده، در آینده باید چه کنیم تا این مسأله را جبران کنیم؟ به نظر می رسد ضعف اطلاعاتی در میان ما، سست جنبیدن نهادهای امنیتی ما در تحلیل درست مسائل عراق، نبودن خلاقیت در عرصه سیاست خارجی و تک بینی کردن نسبت به جریانها و تحولات، یکی از عوامل اصلی است. ما باید هشیاری بیشتری در قبال این تحولات داشت و از پویایی لازم در این بار برخودار باشیم. شناخت جریانها، شناخت دقیق قبایل و عشایر، ارزیابی موقعیت صوفیان نقشبندی و قادری و غیره و غیره و همین طور جریان های داخلی شیعه که برخی مواضع انحرافی هم دارند، همه ایجاب می کند که ما فعال تر از پیش مسائل کشوری را که مرزی طولانی با ما دارد و هشت سال با ان درگیر بوده ایم، بشناسیم. آمدن مجدد بعثی ها به معنای ناامن شدن دوباره این مرزها برای مدت زمان نامحدود است. این چیزی است که به هر شکل باید برابر آن ایستاد.

و :‌ ایران و عراق، دو کشوری هستند که همسایه اند. مسلمان هستند، اکثریت مردم عراق شیعه اند. بسیاری از قبایل عرب و کردی دو طرف حضور دارند و مهاجران ایرانی فراوانی از بغداد تا نجف و کربلا بوده و هستند و به عکس عراقی های زیادی در ایران حضور دارند. همه این اشتراکات سبب می شود تا همه دنیا بدانند مسائل ایران و عراق بسیار به هم نزدیک است و امکان این که کسی ایران را از عراق جدا کند وجود دارد. ممکن است اشارات چند روز قبل اومابا فقط در این باره باشد که ایران در عراق، یک سویه عمل کرده، اما اگر تصورش بر این است که در جریان اقدامات فعلی، ایران را از مدار تصمیم گیری ها حذف کند، بسیار در اشتباه است. پایه اصلی امنیت منطقه، با این اوضاع متزلزل، ایران است، چیزی که خود ایران نیز باید درست آن را درک کند و با جدیت از حقوق خود برای حفظ امنیت مردم و کشورش تلاش کند. این امر، نیازمند تعامل بیشتر با قدرت های منطقه ای و بین المللی در حوزه عراق است و در این زمینه نباید با خجالت زدگی و انفعال برخورد کند بلکه فعال و پویا و عالمانه برخورد کرده، برخی از روشهای سنتی خود را برای تعقیب و تحقیق و بررسی وضعیت عوض کند. استفاده از ظرفیت دانشگاه ها برای بررسی در باره مسائل و تاریخ منطقه بسیار مهم است، امری که اغلب با بی توجهی صورت گرفته و به تجارب سنتی بیش از پژوهشهای علمی بها داده می شود.