۰ نفر
۲۳ مرداد ۱۳۹۳ - ۱۷:۳۰
رواق حکمت اینجا کاخ سبط مصطفی آنجا !

آنچه در پی می آید شرحی است در باره کاشی های مطب شفاء الدوله در قم که این روزها طرح توسعه حرم قم شامل تخریب آن نیز شده است. کاشی ها از دیوار کنده شده و به موزه آستانه انتقال یافته است؟ اما آیا این به معنای حفظ آنهاست؟

در توسعه شهری، یک مسأله مهم، تعارض میان حفظ بافت سنتی با توسعه شهر بر اساس نیازهای روز است. این مسأله در باره اماکن مقدس، به دلیل نیاز زائران برای اسکان و زیارت، امری جدی تر و شایع تر است. در این زمینه، ادعا می شود، فضای حرم نیاز به توسعه دارد و طبعا باید بناهای اطراف آن تخریب شود. شاید یکی از بهترین مثالها، مسجد الحرام به عنوان مقدس ترین مکان است که با هدف توسعه، تقریبا چندین محله قدیمی مکه به علاوه تمامی آثار تاریخی ویران شد و به جای آن هتل های سربه فلک کشیده ساخته شده و شبیه لاس وگاس شده. به نظر شما این عکس این طور نیست [عکس از دوست من آقای مهندس بحیرایی]

 رسول جعفریان

در ایران، در مشهد این طرح از اواخر زمان شاه زمان استانداری ولیان آغاز شد و بعدها ادامه یافت. در قم هم، این مسأله از قریب بیست سال قبل آغاز شد و تا به حال جز خود حرم که سروسامانی یافته، بخش مهمی از محلات ویران شده و تا به امروز نیز شکل نگرفته و همچنان در حال خرید خانه و تخریب هستند. در کربلا و نجف هم همین طرحها در حال طراحی و اجراست.

در باره این قبیل توسعه ها که بسیاری از بافت سنتی از میان می رود، می گویند نیاز حرم اقتضای این کار را دارد و در این باره نمی شود حرف زد.

امروز فرصتی شد تا همراه دوست عزیز جناب دکتر علی قیصری [نوه مرحوم حاجی میرزا علی قیصریه ـ م 1326ش ـ ، بانی کارخانه ریسباف قم، جایی که الان صدا و سیماست] به حرم برویم. برای دیدن برخی از اتاق های تاریخی صحن کوچک که مزار شماری از رجال قدیم قاجاری است رفتیم. معلوم شد صحن کاملا گودبرداری شده و در حال ساختن زیر زمین هستند. این کاری است که در مسجد الحرام و در مشهد هم انجام شده است. البته استفاده های دیگری هم در اینجا خواهند کرد که بسا یکی از آنها فروش قبر خواهد بود که یکی از مهم ترین درآمد است. خدا رحم کرده که سعودی ها به این مسأله یعنی جای قبر و اهمیت آن که کجا باشد باور ندارند و الا قبر های صد طبقه در مسجد الحرام و اطراف آن درست کرده، به شکل میلیون دلاری و ریالی (ریال سعودی) می فروختند. از این بابت خیالمان راحت است.

 رسول جعفریان

از حرم بیرون آمدیم تا یک بار دیگر چشممان را به جمال کاشی های مطب شفاء الدوله روشن کنیم. این بنا همراه چند مغازه و یک رستوران، حد فاصله بخش توسعه یافته حرم در آن سوی ارم [واقعا نمی دانم با خیابان چه خواهند کرد؟] و مدرسه خان که به نام مهدی قلی خان گرجی نواده رستم خان قرچقای سپهسالار سپاه شاه عباس نامیده شده و بعدها در زمان آیت الله بروجردی تجدید بناه شده است. این اواخر مطلبی در باره این مهدی قلی در همین وبلاگ نوشتم و گفتم که قبر وی الان در وسط خیابان قرار گرفته در حالی که در یکی از حجرات خود مدرسه بوده که در توسعه، آن بخش مدرسه از بین رفته است. اینها عکسهایی است که قبلا از مطب شفاءالدوله گرفته بودیم.

رسول جعفریان

رسول جعفریان

اما...  با کمال تأسف دیدیم که کاشی های دیوارها کنده شده و جای آنها خالی است. خیلی ناراحت کننده بود.

رسول جعفریان

رسول جعفریان
نزدیک تر رفتیم که سوال کنیم چه شده است. مرد کامل و موقر و محترمی از درون ساختمان بیرون آمد. مالک این بنا بود. پرسیدم کاشی ها چه شده؟ گفتند: آنها را کندیم و تحویل موزه حرم دادیم. در واقع اهداء‌ کردیم. ایشان که نامش آقای هاشمی و از خانواده های قدیمی قمی است، گفتند در تهران زندگی می کنند اما همچنان در قم دلبستگی های آباء و اجدادی را دارند و با تلاش پدرشان زائر سرا و مسجدی در میدان انتهای خیابان امام دارند که خودشان با اموال خودشان آن جا را سرو سامان داده اند.
رسول جعفریان

 آقای هاشمی گفتند که وقتی بحث خرید این بناها برای طرح توسعه شد، این کاشی های مطب  را با قیمت گزاف از ما می خریدند، اما ما به موزه اهداء‌کردیم. زمانی حتی دزدانی قصد بردن آنها را داشتند. سپس صحبت شد که بنا چه خواهد شد؟‌ گفتند که اینجا در طرح توسعه حرم است و به زودی تخریب خواهد شد. کنار آن چندین مغازه باقی مانده، از جمله رستوان حاج داود که شصت سال است در اینجاست. نزد ایشان رفتیم. معلومات شگفتی از تاریخچه این حوالی و خانواده ها داشتند. جالب آن که معلوم شد دکتر قیصری ما با این خانواده هاشمی آشنا هستند، زیرا، در این محوطه، مرحوم قیصری صاحب کارخانه ریسباف قم (فعلا محل صدا و سیما) جایی پست برق داشته و همین طور دفتر وصول که پول برق از مردم گرفته می شده است. آقای قیصری فرمودند که میرزا علی قیصریه جد ایشان وقتی کارخانه را درست کرد، به توصیه مرحوم حاج شیخ عبدالکریم دستگاه برق برای روشن کردن چراغ خانه مردم هم آورد و سالها این دستگاه برقرار بود و برق شهر را می داد و اینجا، در همین نزدیکی دفتر محل وصول پول آن بود.

رسول جعفریان

آقای هاشمی خواستند که با هم به موزه آستانه برویم و کاشی ها را ملاحظه کنیم. فرصت خوبی بود. موزه روبروی مدرسه خان در آن سوی آستانه در کنار حرم قرار دارد. ابتدا به محل کتابخانه به دفتر آقای حجت الاسلام محمد کرمانشاهی رفتیم. قدری نشسته و صحبت شد. از ایشان که سالهاست در بخش های فرهنگی حرم مشغول هستند، در باره سنگ قبر شاه عباس دوم سوال کردم که در یک هشتی بسیار زیبا در کنار مرقد حضرت معصومه (س) قرار داشت. ایشان گفت دقیقا نمی دانیم چه بر سر آن آمده است. برخی می گویند زیر همانجاست و رویش ساخته شده  و برخی می گویند از این جا بیرون رفته و حتی زمانی در بیرون از اینجا رویت شده است. ایشان افزود که چند تصویر از بازسازی آن که گویا در سال 1350 صورت گرفته داریم که به بنده لطف کردند. آقای منوچهر ستوده، شرحی در باره مدفن شاه صفی و شاه عباس دوم و نیز شاه سلطان حسین را با کتیبه های اطراف آن، در کتاب «کتابه های حرم مطهر حضرت معصومه علیها سلام» ص 33 ـ 35) آورده اند.

 رسول جعفریان

 سپس به موزه آستانه رفتیم. کاشی های دیوار مطب شفاء الدوله را در روی زمین کنار هم چیده بودند. از این که اصل این ها در اینجا حفظ شده (و صد البته که به انبارها کنار دهها سنگ قبر بسیار نفیس قاجاری و غیره خواهد رفت و به این زودی دیگر در محل دید مردم نخواهد بود) خوشحال بودیم. اما از این که این طرح توسعه، یک بنای هشتاد ساله را با آن کاشی های نفیس و اشعار بسیار زیبا از برده ناراحت شدیم. آیا واقعا این مقدار توسعه لازم است؟‌ آیا هیچ طرحی وجود ندارد که یک بنای کوچک در میان این توسعه نگهداری شود؟ طبعا نمی دانیم.
اما تصاویر کاشی ها که از دیوار کنده شده و کف اتاقی در موزه پهن شده است. در  عکس اخیر این قسمت نام کاشی کار (حسین کاشی ساز حاجی خاک نگار) و تاریخ آن یعنی سال 1312ش آمده است.
رسول جعفریان

 رسول جعفریان

 رسول جعفریان

رسول جعفریان


رسول جعفریان

عکسی که نشان می دهد کاشی ها با دقت کنده شده است. طبعا باید به اقدام نیک آقای هاشمی و تلاش خاص موزه آستانه و مدیریت آن برای حفظ کاشی ها احترام گذاشت، اما سوال همچنان باقی است که آیا این نحوه توسعه و با این هزینه درست است؟
رسول جعفریان

گفتنی است که شرحی در باره مطب شفاء الدوله در قم (پدر شجاع الدین شفا) در تقویمی که ویژه پزشکان قم در سال 1391 به نام حکایات الاطباء منتشر شده آمده که جالب است. در آنجا آمده است که این مطب در سال 1352 ق که تقریبا مصادف با 1312 ش است (و اتفاقا همین تاریخ در انتهای کاشی ها هم هست) تاسیس شده و این اشعار هم در توسط خود او سروده شده و با کاشی بر دیواره های این مطب حک شده است. ظاهرا تاریخ بنا قدیمی تر است و بر اساس کتیبه دیگر تاریخ آن 1332 ق یعنی حوالی 104 سال پیش است. او این بنا را خریده و تعمیر کرده و کاشی ها را هم نصب کرده است. در همان یادداشت که از مجله توفیق سال 1313 نقل شده آمده است که در اول شعر این طور بود:

مطب دکتر اینجا، کاخ سبط مصطفی آنجا

بشارت درمندان را دوا اینجا شفا آنجا

اما به دلیل آن که شفاءالدوله فارغ التحصیل دانشکده پزشکی نبود به او اعتراض شد که برای چه عنوان «مطب دکتر» را بکار برده بنابرین او شعر را عوض کرده این طور نوشت:

رواق حکمت اینجا، کاخ سبط مصطفی آنجا

بشارت دردمندان را دوا اینجا شفا آنجا.

ابیات دیگر به این شرح:

در اینجا طب یونانی و تشریح اروپایی

فرامین و الهیات و آیات خدا آنجا

سبب اینجاست یعنی حکمت و تقدیر و دانایی

توانایی است یعنی حکم و تقدیر و قضا آنجا

شفا از نبض اینجا می دهد تشخیص علت را

خداوند شفا دارد یدِ معجز نما آنجا

جالب است که مردم همیشه از خواندن این اشعار و مضمون زیبایی آن که ترکیبی از دو بنای روبروی هم، حرم و مطب بود، لذت می بردند. امروز هم که ما با آقای هاشمی صحبت کردیم، گفتند که این روزها بارها با اعتراض مردم روبرو شده اند که چه شده ولی ما بر سر ناچاری جهت طرح توسعه این کار را کردیم و کاشی ها را هم بدون هیچ چشم داشتی به موزه سپردیم.

در یادداشت حکایات الاطباء آمده است که محمود تندری رئیس شهربانی قم که ناظر جمع شدن مردم کنار مطب و توجه آنان به اشعار شده بود، همان طور که سوار مرکب بود، به طنز اشعاری در همان قالب سرود:

مطب دکتر بی رحم پر جور و جفا اینجا

حریم و جایگاه دخت پاک مصطفی آنجا

کتاب حِرز یعقوب و طب مُرخای اینجا

فرامین و الهیات و آیات خدا آنجا

برای ذکر تاریخ ثناء شاعر و مائر

بگفتم من که غسّالخانه دکتر شفا اینجا

در هر حال، گشتی در موزه زیبای حرم زدیم. سالهاست که این بخش یعنی کتابخانه و موزه در حال توسعه است و باز هم طرح هایی برای توسعه آنها وجود دارد. چند سنگ زیبا که از روی قبور برداشته شده، در اینجا نگهداری می شود و تعداد بیشتری در انبارها هست. از جمله سنگ قبر مهد علیا مادر ناصرالدین شاه بود.

رسول جعفریان

شفاء الدوله در سن 83 سالگی در 28 فروردین ماه 1339 درگذشت و در ایوان بقعه ای در سمت جنوب شرقی صحن بزرگ حضرت معصومه (س) که هم اکنون به صورت راهروی بزرگی می باشد، در مقابل آرامگان میرزا جهانگیرخان صور اسرافیل به خاک سپرده شد (سالنامه حکایات الاطباء صفحه آخر).
رسول جعفریان
1309ش

عکس زیر را از بالای مطب شفاءالدوله از حرم گرفتیم

رسول جعفریان


رسول جعفریان

رسول جعفریان

 

برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل‌ رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید.
کد خبر 370013

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
1 + 5 =

نظرات

  • نظرات منتشر شده: 17
  • نظرات در صف انتشار: 0
  • نظرات غیرقابل انتشار: 0
  • م.ک A1 ۱۷:۴۲ - ۱۳۹۳/۰۵/۲۳
    40 1
    توجه شما جناب دکتر جعفریان به مسائلی که همه با توجهی از کنارش می گذرند قابل تقدیر است.
    • بی نام A1 ۰۸:۵۳ - ۱۳۹۳/۰۵/۲۴
      6 3
      کاش شما هم در کامنتی که نوشتید کمی توجه میکردید بی توجهی را با توجهی نمینوشتید.باتشکر
  • یا علی مولا A1 ۱۹:۴۱ - ۱۳۹۳/۰۵/۲۳
    14 0
    خیلی حیف شد. یادمه تو دبیرستان دبیر ادبیاتمون چقدر قشنگ خاطراتشو از این کاشیا برامون تعریف کرد. میگفت اولین پزشکی که قم مطب زد همین شفاالدوله بود. درست روبروی حرم مطهر. بعد ین اشعار رو سرود و اونا رو زد بر سر در مطب. به همین صورت. از اون به بعد سالها هروقت از روبروی حرم رد میشدم به این کاشیا دقت میکردم و اونا رو میخوندم و لذت میبردم. بین اونهمه ساختمون قدیمی کسی به اینا دیگه دقت نمیکرد. واقعا حیف. ولی چه میشه کرد. قم مخصوصا اطراف حرم شدیدا نیاز به بازسازی و نوسازی داره...
  • الف IR ۱۹:۴۲ - ۱۳۹۳/۰۵/۲۳
    27 4
    متاسفم فقط همین....... واقعا آیا این همه توسعه لازم است؟ سالهاست که من هر وقت میام قم دور تا دور حرم خراب کردن و برای یه زیارت باید دور قمری زد. از این همه دقت شما هم متشکرم
    • بی نام A1 ۱۹:۳۳ - ۱۳۹۳/۰۵/۲۴
      4 9
      توسعه حرم حضرت کریمه اهل بیت به شدت ضروریه ، کافیه پنج شنبه ، جمعه ها برین حرم تا ببینین چه شلوغی و ازدحامی هست. این اصلا در شان حرم حضرت نیست. اما نگهداری ساختمانی که کمتر از یک قرن عمر داره خیلی ضروری به نظر نمیرسه. در حال حاضر طرح توسعه حرم مطهر توسط مرحوم میرمیران طراحی شده که فکر میکنم همون طرح داره اجرا میشه. اتفاقا طرح خوبیه و به بافت اون منطقه و سنت معماری ایرانی توجه کافی کرده. البته این انتقاد به تولیت حرم هست که خیلی کند داره این طرح اجرا میشه و نیاز به سرعت بیشتری داره. البته من ساکن قم نیستم ولی هر از گاهی که قم میرم ، طرح توسعه حرم جلب توجه میکنه.
  • بی نام A1 ۱۹:۵۸ - ۱۳۹۳/۰۵/۲۳
    1 5
    باز هم کولر آبی... خدای کی تموم می شه
    • بی نام IR ۱۱:۲۳ - ۱۳۹۳/۰۵/۲۶
      0 1
      داداش کولر گازی گرونه نداریم بخریم تازه مصرف برقشم بالاست با این نداری به برق مملکت عجب خدمتی میکنما
  • محمد A1 ۰۳:۴۵ - ۱۳۹۳/۰۵/۲۴
    6 0
    کاش بعد از توسعه داخل خود حرم بگذارند بعلاوه ی توضیحکی
  • بی نام IR ۰۸:۰۱ - ۱۳۹۳/۰۵/۲۴
    4 7
    این همه داستان درباره کاشی نوشتی؟ به زندگی اینطور نگاه نکرده بودم.
  • بی نام RO ۰۸:۲۲ - ۱۳۹۳/۰۵/۲۴
    7 6
    حاج آقافکرنون کن که خربزه آب است شمابه فکرروح وروان مردم باش که دراین آشفته بازاربدجوری خسارت دیده اگرکاری بایدانجام شودمرمت خسارت های روحی مردم است نه ابنیه فرسوده محمل
  • س A1 ۰۸:۴۶ - ۱۳۹۳/۰۵/۲۴
    3 3
    واقعا حیف از این کاشی ها.اصلا حرم حضرت معصومه نیازی ب این همه توسعه نداره.قبلا حرم قابل دسترس تر بود من خودم هرموقع حرم میرم با مشکل روبه رو میشم از بس باید بری و نمیرسی
  • حسام US ۰۹:۱۲ - ۱۳۹۳/۰۵/۲۴
    7 4
    کسانی که پیام گذاشتند به تبع نویسنده، همه یک طرفه رفته اند. بعد از این همه کامنت و این یادداشت، من یه سوال از همه دارم و اون این که: در بین توسعه و حفظ یک بنایی که در حال تخریبه کدام را باید حفظ کرد؟ اگر همین بنای قدیمی در یک محل شلوغ و پر رفت و آمد روی سر ده نفر خراب بشه و 5 نفر را نفله کنه، اون وقت صدای همه درمیاید که مسئولین بی فکر و تدبیر هستند و چرا زودتر خراب و بازسازی نکردند؟ تمام اهمیت آن بنا هم به همین کاشی ها بوده که منتقل کرده اند. حالا 80 سال پیش مطب پدر شجاع الدین شفا بوده، خب باشه. خصوصیت برجسته اش همین بوده. عکس و ... گرفتن و خاطره اش محفوظه. حالا ما مثلا تا 50 سال دیگه حفظ کنیم که به مرور خودش خراب بشه و بریزه روی زمین که چی بشه؟ خواهش می کنم کمی واقع بینانه نگاه کنیم
    • بی نام IR ۰۹:۲۴ - ۱۳۹۳/۰۵/۲۵
      1 1
      موافقم.استاد جعفریان با تمام فضلی که دارن گاهی یکطرفه قضاوت می کنن.
  • عباس A1 ۰۴:۲۷ - ۱۳۹۳/۰۵/۲۵
    4 3
    من اهل قم هستم و با ماجرای آن شعر و کاشی ها هم آشنا بودم. از کنده شدن آنها بسیار متاسف شدم.
  • بی نام A1 ۱۲:۰۷ - ۱۳۹۳/۰۵/۲۵
    1 1
    اقای جعفریان واقعادست مریزاد عالی بود اقای حسام هم هرچه میخواهند بفرمایند این فرمایشات پاسخ استوارنویسی شمانیست.ایشان خواسته اند ازیک اقدام ناشایست دفاع کنند ویک کارناپسند راتوجیه فرماینداماشمااینگونه مطالب راازبهرخدابنویس وبنویس وبنویس وبنویس .......خادم العلم والعلما.
  • بی نام US ۰۱:۱۸ - ۱۳۹۳/۰۵/۲۶
    0 0
    خوب بنا رو ميشه مرمت كرد تا روی سر مردم خراب نشه. مگر ما نیستیم که به تخریب آثار تاریخی در سعودیه ایراد میگیریم.
  • علی A1 ۰۹:۰۸ - ۱۳۹۳/۰۶/۱۳
    0 2
    باسلام و احترام و تشکر از استاد جعفریان و حسن توجه و دقت ایشان زیبایی ساختمان که هنوز پابرجاست و آن کاشی ها خیره کننده بود و هست و من هم که ساکن قم و به نوعی تاریخی هستم از دیدن آن هرگاه به سمت حرم و خیابان ارم می آمدم حظ می بردم. البته داستانش را باین تفصیل نمی دانستم. به هرحال باید به قضیه از هردو طرف نگاه کرد. از طرفی توسعه حرم و اسایش زوار و ارایه خدمات بهتر لازم است. واز طرفی حفظ بافت قدیم البته تا حد ضرورت. در این موارد بایستی اهم و مهم کرد. چیزی که استاد جعفریان به آن معتقدند وخیلی سال پیش به خود من که برای تدریس در دانشگاه دعوتشان کردم فرمودند.... به هر حال جای شکرش باقیست که کاشی ها سالم کنده شده و در موزه حرم نگهداری می شود ومانند بسیاری از آثار تاریخی به یغما نرفته است....